Zijn het meestal moslima’s die slachtoffer zijn van huwelijksdwang en worden beperkt in hun partnerkeuze, zoals Leefbaar Rotterdam onlangs suggereerde met een postercampagne? De Kanttekening sprak daarover experts en moslims. Moslims herkennen het geschetste beeld niet. Experts zeggen dat er geen concrete cijfers zijn.

‘In Nederland kies je je partner zelf. Jouw vriend, jouw vriendin, jouw man, jouw vrouw, helemaal jouw keuze. Gemeente Rotterdam steunt je hierin.’ Met deze woorden startte gemeente Rotterdam onlangs een fel bekritiseerde campagne tegen huwelijksdwang en voor vrije partnerkeuze. Vooral moslims vinden de campagne van wethouder Ronald Schneider (Leefbaar Rotterdam) stigmatiserend en etnocentrisch, omdat de indruk wordt gewekt dat huwelijksdwang vooral en alleen een islamitisch probleem is. Zo leidden de posters van de campagne, waar zoenende moslima’s te zien zijn, tot woedende reacties. Donderdag is in Rotterdam een debat georganiseerd met Schneider over de thematiek.

‘Het is voor populistische partijen misschien heel erg naar om te horen, maar wij komen huwelijksdwang amper tegen’, zegt Ikram Chiddi, bestuurslid voor de Marokkaanse Vrouwen Vereniging (MVVN) in Amsterdam. ‘Het was misschien een thema in de jaren tachtig en negentig voor Marokkaanse vrouwen, maar op dit moment spelen er andere zaken’, aldus Chiddi. ‘Vroeger, toen de migratie net van start was, wilden ouders de boel een beetje bij elkaar houden en moedigden hier en daar kinderen aan om met kandidaten dicht bij huis te trouwen. Maar het is iets dat bijna niet meer voorkomt, het is niet meer van deze tijd.’ Dat er nauwelijks sprake is van huwelijksdwang onder Marokkaanse vrouwen heeft volgens Chiddi ook te maken met wetswijzigingen binnen het Marokkaanse familierecht. ‘Tot 2004 had je als Marokkaanse vrouw geen initiatiefrecht en kon je geen echtscheidingsverzoek indienen bij de rechter. Je moest je man letterlijk smeken om je te verstoten en als hij daar geen zin in had zat je dus gevangen in een huwelijk.’

Chiddi vindt het treurig dat Leefbaar Rotterdam en andere populistische partijen heel erg inhakken op de rechten van vrouwen met een migratieachtergrond en zich toch naar buiten toe presenteren als de bevrijders van de ‘onderdrukte moslimvrouw’. ‘De emancipatie van vrouwen wordt als troef ingezet om de islam in een kwaad daglicht te zetten. Daarmee help je vrouwen met een migratieachtergrond niet, zulke campagnes zullen alleen maar averechts werken.’

Chiddi gelooft dat vrije partnerkeuze inmiddels vanzelfsprekend is geworden binnen de Marokkaanse gemeenschap, maar zegt dat Marokkaanse vrouwen wel heel vaak tegen een andere belemmering aanlopen. ‘Veel meiden die willen trouwen met iemand uit Marokko worden daarin ontzettend beperkt, niet door de vader, moeder of een boze broer, maar door de overheid.’ Aanscherping van de regels van het vreemdelingenbeleid is volgens haar een veel grotere belemmering in vrije partnerkeuze. ‘De regels zijn zodanig aangescherpt dat wanneer een Nederlands meisje van vijfentwintig jaar verliefd wordt op Mohammed uit Casablanca en bij Kruidvat werkt voor een jeugdminimumloon, zij haar partner niet naar Nederland kan halen. Dat is toch een harde belemmering in de partnerkeuze?’

Saniye Calkin, oud-voorzitter van de vrouwenorganisatie Platform Zijn, zet zich al jaren in voor de emancipatie en participatie van vooral Turks-Nederlandse vrouwen. ‘Huwelijksdwang hoort op geen enkele manier te gebeuren. Of je nou een man of vrouw bent, iedereen heeft recht op vrije partnerkeuze’, zegt Calkin. Ook zij krijgt vanuit haar eigen omgeving en netwerk geen signalen dat huwelijksdwang nog een issue is onder Turkse of Marokkaanse Nederlanders. ‘Ik herken het beeld helemaal niet dat de vrije partnerkeuze van moslimvrouwen onder druk staat. De leeftijd waarop bijvoorbeeld Turkse vrouwen uiteindelijk die partnerkeuze maken en trouwen, loopt al snel tegen de dertig aan. Ze laten zich echt niet onder druk zetten. Ze maken zelf kennis met potentiële partners en kiezen zelf met wie ze trouwen.’ Calkin zegt juist een andere trend te zien onder jonge meiden met een migratieachtergrond. ‘Ze vertrekken steeds vaker naar landen als Amerika en Engeland. Zonder bemoeienis van de ouders maken ze contacten en vinden ze een partner. Het is aan ouders om dat te accepteren en te respecteren, wat ik toch echt wel zie gebeuren.’

Wanneer de moslimgemeenschap alsnog signaleert dat er problemen zijn rond vrije partnerkeuze van vrouwen, vindt Calkin het belangrijk dat de gemeenschap zelf ingrijpt en naar een oplossing zoekt. Daarom vindt ze het goed dat Shirin Musa het onderwerp bespreekbaar wil maken en een maatschappelijk debat op gang probeert te brengen. Musa is directeur van de vrouwenrechtenorganisatie Femmes for Freedom en tevens één van de partners van de campagne in Rotterdam.

Calkin meent dat de gemeente Rotterdam haar geld en energie beter kan besteden. ‘In plaats van huwelijksdwang zou ik onderwerpen kiezen als economische vrijheid, zelfstandigheid en leiderschap van vrouwen met een migratieachtergrond. Want anders dan huwelijksdwang speelt dat wel heel erg en is het belangrijk voor een betere participatie van vrouwen. Op deze punten laten cijfers zien dat het nog vrij moeizaam gaat.’

Volgens Shantie Jagmohansingh, projectleider actieprogramma Veilig Thuis van de gemeente Rotterdam, zijn er geen harde cijfers waaruit blijkt dat huwelijksdwang vooral een probleem is onder Nederlanders met een migratieachtergrond. ‘Of huwelijksdwang meer voorkomt bij mensen met een migratieachtergrond, is moeilijk te zeggen. Er zijn geen gegevens van etniciteit bekend’, zegt Jagmohansingh. Bij de gemeente is de aanpak huwelijksdwang belegd bij de actielijn schadelijke traditionele praktijken van het Actieprogramma Veilig Thuis. ‘Er wordt in diverse gesloten gemeenschappen in alle lagen van de bevolking verschillend omgegaan met jongeren die hun eigen partner willen kiezen tegen de wens van familie in. Dat loopt uiteen van fysieke of mentale bedreiging, tot huwelijksdwang, achterlating en verstoting.’

Diny Flierman, ketenmanager Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating (LKHA), een kennis- en expertisecentrum voor professionals, vindt het belangrijk dat er aandacht is voor het onderwerp. Zij denkt dat de campagne van de gemeente Rotterdam in ieder geval daarin is geslaagd. Maar de nadruk op moslims leggen lijkt haar niet verstandig. ‘Huwelijksdwang was nog niet zo lang geleden ook een thema onder autochtonen. Bijvoorbeeld Nederlanders die niet met elkaar mochten trouwen, omdat ze verschillende religies hadden of mensen die juist moesten trouwen met iemand van dezelfde kerk. Je ziet het ook nog steeds voorkomen onder orthodoxe christenen. Het is dus iets wat speelt onder mensen met meer traditionele opvattingen.’

Ook Flierman zegt dat er geen harde cijfers zijn waaruit blijkt dat huwelijksdwang vaker voorkomt onder ‘nieuwe’ Nederlanders. ‘Het wordt lang niet overal geregistreerd. Daardoor hebben we er geen goed beeld van. Daarnaast wordt er vaak gewerkt met een omvangschatting. Professionals maken dan een schatting van hoe vaak ze denken of in de praktijk zien dat huwelijksdwang voorkomt.’