In de opnieuw opgelaaide abortusdiscussie laten progressieven en strenge christenen zich luid horen. Bij moslims ligt dat anders. ‘Je wordt al snel weggezet als radicaal.’
Nadat bekend werd dat het door conservatieve rechters gedomineerde Amerikaanse Hooggerechtshof het abortusrecht federaal wilde afschaffen, is de abortusdiscussie ook in Nederland opgelaaid. Progressief Nederland ziet abortusvrijheid als een belangrijke feministische verworvenheid en wil dit met hand en tand verdedigen. Dit, terwijl rechtzinnige christenen uit de hoek van ChristenUnie en SGP hun aloude standpunt herhalen dat abortus moord is en pleiten voor een verbod, behalve als het leven van de moeder in gevaar is.
Maar wat vinden Nederlandse moslims? Je hoort hen nauwelijks in het debat. De enige moslims die zich uitspraken waren drie progressieve vrouwen: Trouw-columniste Emine Ugur, GroenLinks-Kamerlid Kauthar Bouchallikht en wetenschapster en zelfstandig adviseur infectieziekte Charifa Zemouri. Zij verdedigden allen het abortusrecht.
‘De frequentie met steeds kortere tussenperiodes waarmee de discussie over het abortusrecht de laatste jaren steeds weer oplaait, is een teken aan de patriarchale wand’, twitterde Ugur. Voor haar is het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw heilig. Dat is ook de mening van Bouchallikht, die 7 mei aanwezig was op de abortusdemonstratie op de Dam in Amsterdam. Op Instagram plaatste een foto van deze manifestatie, waar ze te zien naast GroenLinks-senator Margreet de Boer, die een bord vasthoudt met daarop de tekst ‘Baas in eigen buik’.
Zemouri (1987) schreef voor Joop het korte artikel ‘Mijn baarmoeder, mijn keus’. ‘Daarmee bedoel ik: ongeacht wat je gelooft, of je moslim bent of niet, de vrouw moet altijd zelf bepalen wat ze doet, los van religie, cultuur of wetgeving’, vertelt ze aan de Kanttekening.
Zemouri is wetenschapper op het gebied van infectieziekten en werkt als zelfstandig adviseur. Ze omschrijft zichzelf als een progressieve praktiserende moslima van Marokkaanse komaf. Via haar social mediakanalen heeft ze een groot bereik onder de Nederlandse moslimgemeenschap. Ze is blij met de Nederlandse abortuswetgeving, want die geeft vrouwen de vrijheid om zelf een keuze te maken.
‘Ik heb helaas geen harde cijfers, maar op basis van mijn waarnemingen weet ik dat er ook vrouwen van islamitische achtergrond zijn die een abortuskliniek hebben bezocht. Ze hadden allemaal hun eigen redenen, en hebben binnen een maand na de bevruchting abortus gepleegd.’
Het is volgens Zemouri een misverstand dat de islam abortus verbiedt. ‘Natuurlijk ben ik geen theoloog, maar zover mijn kennis reikt is abortus in de islam toegestaan in een aantal gevallen. Als het leven van de moeder in gevaar mag abortus altijd bijvoorbeeld. In Marokko, waar ze de Maliki-wetsschool van de islam volgen, is abortus ook toegestaan na een verkrachting, mits dit binnen een bepaalde termijn gebeurt. De islamitische raad die de koning en de regering bijstaat, vindt dat abortus na verkrachting binnen een bepaalde termijn gewoon mag.’
‘In de islam is abortus toch een beetje een taboeonderwerp’
Khalid Benhaddou (1988), hoofdimam van de El Fath-moskee in Gent, is wel een theoloog. Hij houdt zich bezig met de vraag hoe je de islam relevant maakt voor de wereld van vandaag en geldt als een belangrijke eigentijdse stem in de Vlaamse islamitische gemeenschap.
‘In de islam is abortus toch een beetje een taboeonderwerp’, legt hij uit. ‘De meeste theologen houden zich aan wat de klassieke vier wetsscholen – Hanafi, Maliki, Sjafi’i en Hanbali – hierover zeggen. Abortus is volgens deze scholen toegestaan, maar alleen in heel uitzonderlijke gevallen. Er moet een medische noodzakelijkheid zijn, om medische redenen. Psychosociale redenen worden niet als geldige indicatie gezien. Daarnaast moet de abortus plaatsvinden binnen een bepaalde termijn, binnen maximaal 120 dagen.’
Waarom 120 dagen? ‘Dat staat in een hadith (overlevering van de profeet Mohammed, red.), waarin de profeet uitlegt wanneer de ziel bij de mens wordt ingeblazen’, vertelt professor Chaima Ahaddour (1988), assistent-professor Islamitische Ethiek aan de Katholieke Universiteit Leuven.
‘Sommige uitleggers zeggen dat die periode 40 dagen is, anderen zeggen dat dit een periode van drie keer 40 dagen, dus 120 dagen is. Hierna mag abortus niet meer, tenzij het leven van de moeder in gevaar is.’ Niettemin hebben islamitische geleerden een consensus bereikt dat zwangerschapsafbreking mogelijk is binnen 120 dagen. ‘Het inblazen van de ziel is een markeringsmoment, waarop het embryo wordt beschouwd als volwaardige persoon met fundamentele rechten, en dus beschikt over de menselijke waardigheid en heiligheid’, zegt ze.
Ahaddours promotieonderzoek ging over ethische kwesties aan het levenseinde waaronder euthanasie en palliatieve sedatie, en hoe Marokkaanse moslims in België daarover denken. Toen ze daarmee bezig was, ontdekte Ahaddour dat er weinig is nagedacht over abortus vanuit islamitisch ethisch perspectief.
‘Deze thema’s krijgen te weinig aandacht in de islamitische gemeenschap. Ik ben nu bezig met een onderzoek naar abortus om medische redenen vanuit het perspectief van de islamitische traditie, en hoe Belgische moslims, inclusief imams, artsen en moslimkoppels, daarover denken. Onder islamitische geleerden bestaat er consensus dat het dan wel mag indien het gaat om ernstige afwijkingen die onbehandelbaar zijn, maar niet na de 120ste dag.’
‘Een klein groepje progressieve moslimtheologen in de Verenigde Staten heeft liberalere opvattingen over abortus’, vervolgt Ahaddour. ‘Zij gaan zelfs verder en stellen dat abortus toegestaan voor elke vorm van schade die er is: psychische schade, financiële schade, iets anders. Als een vrouw er mentaal niet aan toe is om een kind te krijgen dan mag abortus ook, vinden progressieven, zolang het gebeurt binnen de 120ste dag.’
‘Maar progressieve theologen die abortus om psychosociale redenen toestaan hebben niet hetzelfde gezag als de klassieke theologen’, aldus Benhaddou. ‘De toekomst zal uitwijzen of hedendaagse theologen straks meer gewicht krijgen, of dat de klassieke theologen alsnog aan het langste eind trekken.’
Dat klassieke islamitische theologen weinig oog hebben voor psychosociale factoren komt volgens Benhaddou omdat de samenleving vroeger heel anders was. ‘Religie speelde toen een veel grotere rol in de maatschappij dan nu. Mensen stapten niet naar een psycholoog als ze last van psychische problemen hadden, maar losten alles met religie op.’ Daarnaast heeft de medische wetenschap zich natuurlijk enorm ontwikkeld. ‘Er is nu voldoende evidentie dat psychische redenen ook belangrijk zijn, naast medische redenen. Dat is een argument om de klassieke theologie op dit punt onder de loep te nemen.’
Zemouri, die kennis heeft genomen van wat progressieve islamitische theologen van nu schrijven over abortus, vindt dat je de ‘vitale indicatie’ – dat het leven van de moeder in gevaar is – ruim mag interpreteren.
‘Vrouwen die buitenechtelijk zwanger zijn geworden, lopen soms het gevaar verstoten te worden door hun familie, misschien wel te worden vermoord. Dan kunnen ze ervoor kiezen, voor hun eigen veiligheid, om te aborteren. Je moet niet alleen met een medische bril kijken, maar ook het culturele perspectief meenemen. Ik ben dan pro-abortus, dus dat een vrouw in zo’n situatie overgaat tot abortus. Ik ben heel erg tegen victim blaming, het non-argument dat je als vrouw maar je benen dicht had moeten houden. En bedenk ook: geen enkele vrouw doet een abortus voor the fun. Conservatieve moslims denken hier anders over. Zij vinden dat vrouwen die buitenechtelijk zwanger zijn geworden de consequenties moeten dragen, bijvoorbeeld door te trouwen met de persoon die jou heeft bezwangerd. Een praktijk die ook populair is onder rechtzinnige christenen op de Biblebelt, waar stelletjes soms ‘moeten trouwen’.’
Veel moslims zijn ook conservatief over abortus omdat ze weinig over het onderwerp weten en veronderstellen dat het te allen tijde niet mag, vertelt Ahaddour. ‘Ze stellen abortus min of meer gelijk met euthanasie en vinden dat je niet voor God mag spelen door over leven en dood te beslissen. Veel moeders zetten kinderen op de wereld met een genetische afwijking, die geen kans van leven hebben, want ze denken dat abortus niet mag van de islam. Dat is, zoals ik al zei, niet waar, want de islam laat abortus onder bepaalde omstandigheden toe. Daarom is het ontzettend belangrijk dat moslims meer kennis over het thema hebben.’
Dat abortus onder moslims veel minder leeft dan onder christenen komt volgens Ahaddour dan ook vanwege de onbekendheid van het thema. ‘Er wordt hierover ook heel weinig gecommuniceerd. Niet door religieuze instanties, niet door moskeeën. Bovendien hebben imams over dit moeilijke onderwerp maar beperkte kennis. Onbekend maakt onbemind. Andere thema’s krijgen meer aandacht, zoals de Palestijnse zaak, die woede over het gedane onrecht en frustratie over de eigen machteloosheid oproept.’
Benhaddou beaamt dit. ‘Als de godsdienstvrijheid in het geding komt – zoals bij het boerkaverbod of bij het onverdoofd ritueel slachten – dan komen moslims in het geweer. Maar bij abortus is daar geen sprake van. Moslims in West-Europa zijn tevreden met de huidige situatie, ook met betrekking tot de abortuswetgeving, en vinden dat er ruimte moet worden gegeven aan mensen die een andere levensbeschouwing aanhangen.’
‘Moslims in West-Europa zijn tevreden met de abortuswetgeving’
Zemouri gelooft dat veel moslims zich niet uitspreken over abortus door het ontbreken van een podium. ‘Mensen van kleur hebben minder een platform. Moslims zijn sowieso voorzichtiger in het uitspreken van hun mening. Je wordt namelijk al snel weggezet als radicaal. Ook daarom hoor je moslims in het abortusdebat nauwelijks, naast het feit dat moslims over abortus dus minder strikt denken dan rechtzinnige christenen.’
