Het lijkt bijna een verboden vraag – ik heb hem althans tot dusverre nog niemand zien durven stellen: was Hongkong als Britse kolonie beter af dan onder Chinees bestuur? Zouden veel inwoners mogelijk diep in hun hart terugverlangen naar Londen in plaats van Beijing als opperste baas? Hun enthousiasme voor Xi Jinping houdt in elk geval, zo is de afgelopen dagen weer eens duidelijk geworden, niet over. Misschien voor Theresa May ook niet echt – dat delen ze dan met veel Britten – maar die is dan toch het kleinere kwaad. Was het, met het oog op de waarden van democratie en rechtsstaat waarvoor men nu massaal de straat op is gegaan, achteraf gezien een vergissing om Hongkong in 1997 over te dragen?

Hong Kong illustreert de alternatieven waarvoor men vrijwel wereldwijd in menig voormalig westers wingewest, terugblikkend op de ontwikkelingen van de laatste driekwart eeuw sinds het begin van de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog, in de praktijk voor heeft gestaan. Het alternatief voor de Europese dominantie blijkt vrijwel nergens de droom van een vrije en democratische soevereine Afrikaanse of Aziatische staat te zijn geweest.

Zelfs daar waar na de onafhankelijkheid het begin hoopvol leek, ontaardde de democratische start veelal toch al snel in een dictatuur. De democratische succesnummers in Azië zijn op de vingers van één hand te tellen: Japan, Zuid-Korea, Taiwan, dan heb je het wel zo’n beetje gehad. En in Afrika nu Tunesië, maar daar is alles natuurlijk nog wel zeer pril. Het Zuid-Afrika van na de apartheid is nog niet het duurzame succes dat velen ervan hoopten; van Mandela via Mbeki naar Zuma betekende, vanuit democratisch en rechtsstatelijk perspectief, duidelijk een neergaande lijn. Wat Ramaphosa daadwerkelijk brengt, moeten we nog afwachten.

Niet alleen Mugabe in Zimbabwe veranderde van een gevierde vrijheidsstrijder in een meedogenloze tiran. Zelf verdedigde hij zijn wanbeleid altijd door te zeggen dat de Zimbabwanen nu vrij waren, vrij namelijk van de overheersing door arrogante, betweterige Europeanen. Maar is wrede onderdrukking door een landgenoot echt minder erg dan neerbuigende betutteling door een overzeese mogendheid? Nogal wat mensenrechtenactivisten in Afrika of Azië hebben bij hun huidige strijd hun hoop op steun van de oude Europese kolonisatoren gevestigd – ook al betekent dat dat zij door de autocratische machthebbers als westerse agenten kunnen worden gedemoniseerd, zoals Poetin stelselmatig doet.

Of zeg Suriname: zijn de inwoners van dat land sinds 1975 met Bouterse écht beter af dan daarvoor? Niet toevallig schopt men op de Antillen weliswaar graag tegen Nederland aan, maar is tegelijk op geen enkel eiland een meerderheid voor onafhankelijkheid te vinden. Het ‘neokolonialistische’ Den Haag blijkt op Sint-Maarten voor veel inwoners daar die niet tot de corrupte kliek van inheemse machthebbers behoren, toch een soort garant voor een zekere rechtszekerheid.

Soms moeten gevaarlijke vragen toch maar gesteld worden

Kortom: ook Hongkong, waar nu meer dan een miljoen mensen moedig de straat zijn opgegaan om hun vrijheid te verdedigen, was bij continuering van het Britse opperbestuur op dat vlak beter af geweest dan nu, na overdracht aan de Chinezen. Want wat Beijing wil is overduidelijk: ongeacht alle in 1997 gemaakte afspraken over ‘één land, twee systemen’ is het op gelijkschakeling uit. Zeker voor de Chinese president Xi staat die uitkomst vast – en daarvoor neemt hij desnoods wat meer tijd.

Nu lijkt hij zich even vertild te hebben. De door de straat van de staat afgedwongen retirade van zijn zetbaas Corrie Lam betekent een ongekende publieke vernedering. En dit vindt plaats juist in die dagen dat (niet) herdacht wordt dat dertig jaar geleden de democratische opstand op het Plein van de Hemelse Vrede neergeslagen werd. Heel pijnlijk dus voor de Chinese machthebbers. Het plaatst de recente paginagrote advertentie van de Chinese ambassade in NRC  – waarin gesteld wordt dat ‘de Chinese natie altijd voor harmonie in diversiteit en tolerantie en inclusiviteit staat’, en dat ‘China’s huidige ontwikkelingsprestaties niet gebaseerd zijn op geweld en plundering, maar op wederzijdse voordelige samenwerking met landen over de hele wereld’ – in een bijzonder licht, zullen we maar zeggen.

Maar met deze gewonnen slag heeft de bevolking van Hongkong de oorlog tegen de oprukkende totalitaire Chinese dictatuur niet gewonnen. Xi neemt desnoods wat meer de tijd, maar is vastbesloten om Hongkong uiteindelijk binnen te hengelen, nu de Britten twintig jaar terug hun beschermende hand hebben teruggetrokken. Hongkong is nu immers op zichzelf aangewezen en daarmee vogelvrij. En dan zet Beijing zonder twijfel zijn zinnen op Taiwan, waar de onzekerheid fors is toegenomen. Zeker omdat nu, met Trump, niet meer op Amerika te bouwen valt.

Ongeacht de barbaarse en zelfzuchtige manier waarop veel Europese mogendheden indertijd in hun koloniën hebben huisgehouden en het daarmee samenhangende geïnstitutionaliseerde racisme in die dagen – zaken waarnaar inheemse dictatoren graag verwijzen om kritiek op hun eigen brute optreden te smoren – blijft de vraag hoeveel de inwoners van die landen met de dekolonisatie werkelijk aan levenskwaliteit gewonnen hebben. Dat is natuurlijk een hele gevaarlijke vraag, maar soms moeten gevaarlijke vragen toch maar gesteld worden.

Het gevaar schuilt er natuurlijk in dat die vraag zou kunnen overkomen als een poging om westerse koloniale wandaden uit het verleden goed te praten, bij wijze van postuum pleidooi voor het optreden van Jan Pieterszoon Coen. Alleen: anno 2019 zou het alternatief voor een Xi, die al langer de Tibetanen en Oeigoeren terroriseert, of voor een junta als in Myanmar, niet meer Jan Pieterszoon Coen zijn geweest. Dat was dan, om bij Nederland te blijven, Mark Rutte. Die is zeker niet ideaal – verre van – maar misschien toch te prefereren boven een inheemse dictator die uit naam van de nationale vrijheid de individuele vrijheid vernietigt.