De NAVO is ooit opgericht om het ‘Vrije Westen’ tegen het dictatoriale imperialisme van de communistische Sovjet-Unie te verdedigen. Om die reden zat de organisatie al vanaf het begin een beetje ideologisch in zijn maag met leden die het zelf met de democratie en de rechtsstaat niet zo nauw nemen.
Het Spanje van Franco kon daarom, hoezeer ook geostrategisch potentieel een nuttige bondgenoot, indertijd geen lid worden. Zijn regime was ook door de Spaanse Burgeroorlog, waarin Franco sterk op de nu net in de Tweede Wereldoorlog verslagen Hitler en Mussolini had geleund, te politiek besmet om daarvoor de ogen te sluiten .Pas toen Franco in 1975 overleden was, en Spanje in een snel tempo van een dictatuur in een democratie veranderde, trad het tot het westers bondgenootschap toe.
Bij Portugal en Turkije, anno 1949 evenmin bepaald model-democratieën, werd daarvan daarentegen toen niet zo’n punt gemaakt. Daarvoor was met name Ankara geostrategisch veel te belangrijk, vanwege de beheersing van de Bosporus en vanwege zijn mogelijke brugfunctie naar het Nabije Oosten. Bovendien werd ook Portugal in de jaren zeventig een democratie.
Na de Val van de Muur bleef Turkije niet geheel voldoen aan het ideaalbeeld van een democratie, ofschoon het er lange tijd wel met horten en stoten de goede kant leek op te gaan, ook nog gedurende de eerste jaren onder Erdogan. Pas later werd duidelijk dat deze een steeds autoritairder koers ging varen, zodat het Turkse lidmaatschap voor de rest van de NAVO weer ongemakkelijk werd. Eens temeer toen Erdogan in de vorm van wapenaankopen in Rusland een flirt met Poetin begon, terwijl díe zich juist steeds meer tot openlijke tegenstander van het Westen begon te ontwikkelen.
Inmiddels was de NAVO uitgebreid met een aanzienlijk aantal voormalige leden van het Warschaupact, die zich na 1989 wel tot volwaardige democratieën ontwikkeld leken te hebben. Maar ook daarop valt, met het Hongarije van Orban vooraan, steeds meer aan te merken.
Groot verschil: Hongarije is niet alleen lid van de NAVO, maar ook van de EU, en daarvoor gelden ten aanzien van democratie en rechtstaat veel strengere regels. Turkije is nooit zover gekomen, juist omdat het ook in het verleden op geen enkel moment al aan die regels voldeed.
Naast Budapest ligt ook Warschau de laatste jaren steeds meer met een steeds kritischer Brussel in de clinch, dat de afbraak van de rechtstaat steeds minder wenst te tolereren. Daarbij kwamen zowel Polen als Hongarije steeds meer met de rug tegen de muur te staan. Tot 24 februari leken Europese sancties onontkoombaar.
Poetins brutale inval in Oekraïne heeft de verhoudingen op zijn kop gezet. Binnen enkele dagen was duidelijk: de bestrijding van de Russische agressie is voor beide Brussels – dat van de NAVO en de EU – nu prioriteit nummer één, en dat geeft de autocratische boosdoeners in eigen gelederen onverwachts weer veel meer macht.
Polen heeft zich door de ruimhartige opvang van Oekraïense vluchtelingen – schril contrast met de houding jegens Syrische daarvoor – en de harde lijn jegens het Kremlin onmisbaar gemaakt en weer in het centrum van de Europese politiek gemanoeuvreerd. Poetinvriend Orban weet steeds weer een uitzonderingspositie voor zichzelf af te dwingen, bijvoorbeeld waar het een olieboycot betreft.
Wel is in het bondgenootschap tussen Warschau en Budapest de klad gekomen: als het om de houding tegenover Oekraïne gaat, staan beide landen nu lijnrecht tegenover elkaar.
Het gevaar is dat de Koerden nu het kind van de rekening worden
Ook Erdogan heeft zijn kans gezien en heeft de NAVO in de houdgreep gekregen. De Zweedse wens om de oude neutraliteit op te geven en nu ook toe te treden, verschaft hem, vanwege het vetorecht van iedere lidstaat, de mogelijkheid om in ruil wat terug te eisen.
Ankara heeft het daarbij speciaal voorzien op de Koerden, die in Zweden op veel meer openlijke sympathie kunnen rekenen dan in de meeste andere Europese landen. Het gevaar is groot dat zij nu het kind van de rekening worden, omdat Stockholm aan de eigen veiligheid boven hun rechten de voorkeur geeft.
