Afgelopen donderdag werd in het bijzijn van de ambassadeur van Suriname in de Amsterdamse Nieuwe Kerk een gedenksteen voor Anton de Kom onthuld. Merkwaardig genoeg was van officiële Nederlandse zijde alleen burgemeester Femke Halsema aanwezig, alsof het slechts een lokale aangelegenheid betrof.
Logischerwijze had ook het Rijk vertegenwoordigd moeten zijn, door de minister voor Cultuur en de koning. De Nieuwe Kerk fungeert immers als een soort nationaal pantheon voor schrijvers van naam. Bovendien is het in zekere zin een ‘staatskerk’, gezien de rol die het gebouw bij kroningen en herdenkingen speelt.
Nu heeft Den Haag geen erg gelukkige hand in de omgang met eigen pijnlijk verleden, waarbij vaak slechts mondjesmaat – en liefst door een bestuurlijke onderknuppel met de hand op de knip – aan gaandeweg groeiende druk om ‘toch iets te doen’ wordt toegegeven.
Denk aan het jarenlang stelselmatige ontlopen van de weduwen van Srebrenica. Of van de directe nabestaanden van door Nederlandse troepen aangerichte bloedbaden bij de dekolonisatie van Indonesië, als in Rawagede. Dat leidt immers bij de directe nabestaanden van degenen die daarvoor verantwoordelijk waren maar tot scheve gezichten. En scheve gezichten in eigen land zijn de gezichten van potentiële eigen kiezers, scheve gezichten in Srebrenica en Rawagede zijn dat niet.
Nu komen er dus eindelijk, nadat enkele Nederlandse steden en bedrijven daarin al zijn voorgegaan, ook uit Den Haag excuses voor het Nederlandse aandeel in de slavenhandel en de slavernij. Daaraan zou men langzamerhand ook excuses kunnen toevoegen voor het zolang uitblijven van die excuses, want premier Mark Rutte – om het beest maar in de ogen te kijken – wilde er lange tijd eigenlijk helemaal niet aan. Dat lag namelijk héél, héél, héél erg gevoelig.
Omdat het excuses van de staat betreft, moEten vanzelfsprekend de hoogste gezagsdragers afreizen
Ook deze excuses dreigen op een diplomatiek debacle uit te lopen, gezien de inmiddels gerezen wrevel aan Surinaamse zijde, waarmee duidelijk te weinig is afgestemd. De door Den Haag gekozen datum van 19 december komt kennelijk over als een overval, alsof Rutte het allemaal snel achter de rug wil hebben, alvorens men er hier of ginds erg van krijgt.
De vraag rijst waarom juist die dag gekozen is. Logischer zou 1 juli 2023 zijn, 150 jaar na de feitelijke afschaffing van de slavernij. Paramaribo voelt zich nu terecht wat door Den Haag overvallen, omdat de voorbereidingstijd zeer kort geworden is. Wel bevreemdt het dat Suriname ook vooraf inzage en inspraak eist in de exacte bewoordingen van die excuses. Hoe oprecht zijn excuuswoorden als je er eerst uitvoerig over gaat onderhandelen? Het is geen verdragstekst ofzo.
Hier komt het natuurlijk ook aan op de Nederlandse diplomaten ter plekke, die moeten aanvoelen wat wel en wat niet in goede aarde zal vallen, zonder dienaangaande talloze nota’s met de Surinaamse regering uit te wisselen. Om geloofwaardig te zijn en niet in Matthijs van Nieuwkerk-achtige situaties te belanden, lijkt het mij onwenselijk als er straks drie tekstversies circuleren.
Overigens: het meest overtuigend was op dit vlak de onverwachtse knieval van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt bij het monument voor de opstand in het getto van Warschau in 1970. Alleen zie ik dát Mark Rutte nog niet doen.
Dat voert naar de vraag wíe er straks moet gaan. Het kabinet wil op grond van diens portefeuille Franc Weerwind afvaardigen, minister voor Rechtsbescherming. Dat is in Suriname op kritiek gestuit omdat Weerwind zelf Surinaamse wortels heeft: hij zou niet excuses moeten aanbieden, maar zelf moeten krijgen. Maar Weerwind komt niet als persoonlijke nazaat, maar als vertegenwoordiger van de staat – hoe pikant deze coïncidentie natuurlijk ook is.
Desalniettemin zou het, juist omdat het excuses van de staat betreft, vanzelfsprekend moeten zijn dat de twee hoogste gezagsdragers afreizen: de premier en de koning. Volgens Rutte zou aanwezigheid van Willem-Alexander voor enorme polarisatie in Nederland zorgen. Wat bedoelt hij daarmee? Dat een deel van de Nederlanders slavernij eigenlijk wel best vindt? De geschifte, half racistische aanhang van Thierry Baudet die de VVD bij de volgende verkiezingen terug wil halen?
Dus ja: de koning zélf moet gaan. Dan kan hij na afloop meteen mooi doorvliegen naar Nigeria, want daar heeft onze Koninklijke Shell ook heel wat aangericht wat voor excuses vatbaar is.
