Home Columns Waarom is het verzet in Iran zo hardnekkig?

Waarom is het verzet in Iran zo hardnekkig?

Slagen de moedige demonstranten er ditmaal wel in om het archaïsche theocratische regime van de ayatollahs tot terugtocht te dwingen? De demonstraties na de dood van Mahsa Amini door politiemishandeling houden ditmaal lang aan. Dat een groot deel van de Iraanse bevolking de religieuze politie meer dan beu is, is evident.

Symbool van de onderdrukking is de absurde hoofddoekdwang geworden, waaraan veel vrouwen enigszins pogen te ontkomen door de hoofddoek zoveel mogelijk achter op het hoofd te schuiven. Met de in 2021 aangetreden aartsconservatieve president Raisi poogt het regime nu juist de teugels weer aan te trekken.

Gezien de symboolwaarde van de hoofddoek voor beide kampen, is het ook in retroperspectief weer gênant om te zien hoe diverse westerse vertegenwoordigers bij een bezoek aan Iran uit pragmatische gemakzucht voor het desbetreffende dictaat van de theocraten bogen. Voor de Iraanse vrouwen die zich hiertegen verzetten, moet dat toch als een soort dolk in de rug hebben gevoeld.

De Iraanse machthebbers eisen dan bij zo’n bezoek altijd respect voor hún normen, maar zijn in het omgekeerde geval niet bereid om zich in andere landen aan de dáár dominante normen aan te passen. Dat bleek onlangs toen een Brits-Iraanse journaliste die Raisi in New York wilde interviewen van laatstgenoemde een hoofddoek moest omdoen. Wat de journaliste terecht weigerde.

Voor zover ik kan overzien, is nog amper de vraag gesteld waarom de protesten in Iran ditmaal zo lang aanhouden. Toeval, of de spreekwoordelijke druppel van de emmer, kan een rol spelen, maar misschien bestaat er ditmaal ook extra hoop dat de protesten inderdaad effect zullen hebben.

Daarvoor is het van belang een blik op de internationale situatie te werpen. Soms kan verzet in het ene land namelijk dat in een ander land aansteken. Dat zagen we tien jaar geleden met de zogeheten Arabische Lente: na Tunesië gingen ook de inwoners van Libië, Egypte en Syrië de straat op.

De Russische zwakte vormt een extra aanmoediging voor de Iraanse vrijheidsdemonstranten

Een andere factor vormt de internationale positie van een land, en de steun die een regime dan in geval van interne bedreiging van bevriende staten kan verwachten. Denk aan Poetins hulp voor Loekasjenko, toen de Wit-Russen massaal in opstand kwamen, en begin dit jaar de wijze waarop het Kremlin hielp het verzet van de bevolking tegen de dictator in Kazachstan te breken.

Iran staat internationaal relatief geïsoleerd. Eén van de weinige grote landen in de buurt waarmee de betrekkingen redelijk goed zijn, is Rusland. Teheran heeft recent dan ook wat drones aan Moskou geleverd voor Poetins vernietigingsoorlog tegen Oekraïne.

Wel, met die oorlog gaat het, voorzichtig uitgedrukt, niet zo geweldig goed, ondanks die bombastische annexatiespeech in de Doema afgelopen vrijdag. Met het aanzien van Rusland in de wereld staat het er door de evidente wanprestaties van het Russische leger – met al die bombastische pretenties in strijd – niet al te best voor. Halve en hele bondgenoten als China en India, samen goed voor ruim twee-en-een-half miljard inwoners, nemen steeds meer afstand.

En dat heeft óók effect op de status van bondgenoten die – al is het maar bij gebrek aan alternatief – nog wel Moskou trouw blijven, zoals Teheran.

De Iraniërs kunnen constateren dat het gezag van Moskou in de regio aan het afbrokkelen is. De mede door het Kremlin afgedwongen wapenstilstand tussen Armenië en Azerbeidjan is weer half doorbroken. Ook in Centraal Azië lopen de spanningen tussen de diverse ex-Sovjet-republieken weer fors op, nu Rusland niet langer de rol van politieagent kan spelen, althans ginds even niemand meer naar Rusland luistert. En Moskou kan daar weinig aan doen, want het heeft de handen vol aan Oekraïne.

Het betekent ook dat Rusland op dit moment zeker niet bij machte zou zijn om – in ruil voor die drones – veel voor het Iraanse regime te betekenen, nu dat in het nauw dreigt te raken. En die zwakte vormt weer een extra aanmoediging voor de Iraanse vrijheidsdemonstranten om het verzet ditmaal even wat langer vol te houden.