Een boek is als een ontdekkingsreis door een gebied waar je nog nooit bent geweest, of het nu gaat om een psyche, een land, de ziel van een volk of een geschiedenis. Eigenlijk over alles dat je niet kunt verzinnen.
Dan verwacht je van de beste boeken gekozen door krantenredacties een veelkleurig mozaïek aan onderwerpen. Twee jaar geleden vergeleek ik de beste boekenlijstjes en stuitte op een muur van eenvormigheid: van de 72 recensenten van Trouw, NRC en de Volkskrant was er niemand van kleur noch met een exotische achternaam of achtergrond. En wat nog opvallender was: de boeken betroffen geen verre horizonten, maar hielden op bij de Europese grenzen en die van de Verenigde Staten.
Ik had gehoopt dat twee jaar tot nieuwe inzichten en vergezichten zou hebben geleid en sloeg weer aan het turven. In Trouw kozen 14 witte Nederlanders 45 beste boeken. Hun expertisegebieden staan vermeld: Engelse, Nederlandse, Italiaanse, Spaanse en Portugese, Franse, historische, divers, thrillers en kinderboeken. Met uitzondering van de jeugdliteratuur speelt geen enkel boek zich af in Latijns-Amerika of Afrika. Het is duidelijk dat de interesse van de redactie niet verder reikt dan de westerse horizon. Laat staan wat multiculti-onderwerpen betreft.
Door naar de Volkskrant. Wilma de Rek, chef boeken, stelt in het woord vooraf dat de lijst incompleet is en de recensent subjectief. Dat is natuurlijk winst. Nog meer zelfreflectie had een breder palet aan onderwerpen en schrijvers kunnen opleveren. Want ook bij deze redactie van 24 medewerkers die de 56 beste werken koos, is niemand met een exotische achternaam. De overgrote meerderheid van de boeken speelt zich bovendien ook af in Europa en het Westen, met opvallend veel boeken over de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog. Uitzonderingen zijn drie boeken uit Latijns-Amerika en het boek Bezette gebieden van Arnon Grunberg. En gelukkig treffen we David van Reybrouck aan met Revolusi, over de Onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië, maar afhankelijk van hoe je er tegenaan kijkt, behoorde deze kolonie destijds ook nog tot ons continent.
De NRC pakt het dit jaar anders aan en laat twintig schrijvers aan het woord over de beste boeken. En zowaar, halleluja, onder hen een eerste Arabische schrijfster, Kim Ghattas. Maar ook voor onze nationale schrijvers geldt dat zij allen boeken kiezen die zich in Europa en/of de VS afspelen of problemen beschrijven die de westerse mens bezighoudt – zoals identiteit, populisme, complot-denken. Enige uitzondering is een hertaling van De minnaar van Marguerite Duras.
Ook 24 recensenten mogen hun top 5 etaleren, in totaal 120 boeken. Van één ontdek ik nog een Arabische naam, Jamal Ouariachi. Er is een boek over Japanse geschiedenis, het eerder genoemde boek over de bezette gebieden van Grunberg en nog een boek over het koloniale verleden van Martin Bossenbroek, De wraak van Diponegoro. Maar de rest speelt zich af in Europa, de VS en een enkele in Rusland en ook hier veel WOII onderwerpen. Moslims en Afrikanen, Aziaten, ze laten iedereen onverschillig.
Er zijn nog werelden te winnen met boeken
Nu kun je stellen: wat maakt het nou uit? Het is toch duidelijk, de redacties zijn er open over, het gaat om persoonlijke voorkeur. Maar laten we wel zijn, die is aantoonbaar beperkt. Dat de media hun best doen om diverser te worden weten we, en dat dat moeilijk gaat ook. Maar dat staat los van de voorkeur van deze 58 voor Europa en de VS als centrum van de wereld.
Onbekend zou nu juist nieuwsgierig moeten maken. Literatuur kan ogen en harten openen en wijsheid overbrengen, beter dan de politiek, en inlevingsvermogen bevorderen. Dus waar blijft de verwondering van de medewerkers? Waarom schittert de prachtige vertaling van de internationaal bejubelde De Parijzenaar van Isabella Hammad door afwezigheid? Of Albert Cossery en zijn veelgeprezen De luiaard in de vruchtbare vallei? Waar zijn verwijzingen naar onze eigen multiculti-schrijvers, zoals het poëtische De ogen van Fadil van Mohammed Benzakour? Of Abdelkader Benali met zijn toepasselijke en goed ontvangen Boekenweekgeschenk, Reizigers van een nieuwe tijd?
82 schrijvers en medewerkers van drie toonaangevende kranten bevelen ons 242 boeken aan waaraan zij het meeste plezier beleefden. Aardig zou zijn als zij ons, de hunkerende lezers op het spoor brengen van ander nog niet blootgelegd terrein. Maar zij blijven rondcirkelen in hun eigen contreien, met hun eigen geschiedenis, gewoonten en burgers.
Er zijn nog werelden te winnen met boeken.
