We spraken de Turkse oud-voetballer Hakan Sükür, woonachtig in Los Angeles, via Zoom over zijn voetballeven, zijn vlucht uit Turkije en zijn strijd met het Erdogan-regime. ‘Ik had zoveel opgebouwd en geïnvesteerd in mijn land. En dat is mij in één klap door zo’n fascistische horde afgenomen.’
Hakan Sükür is topscorer aller tijden voor Turkije (51 goals) en Galatasaray (288 goals), dat hij in 2000 naar de UEFA Cup-winst schoot, en maker van de snelste WK-goal ooit (na 11 seconden, in 2002). Toch is deze levende legende omstreden in Turkije. En dat heeft alles te maken met zijn leven na het voetbal.
Hij werd in 2011 parlementariër voor Erdogans AKP. Maar hij verliet die partij toen in 2013 een groot corruptieschandaal rond de Erdogan-familie aan het licht kwam. Erdogan hield de Gülenbeweging, waar Sükür mee wordt geassocieerd, hiervoor verantwoordelijk. Sükür vluchtte in 2015 naar Amerika.
Na de couppoging in 2016 zijn al zijn bezittingen in Turkije geconfisqueerd. De reden: hij zou de Gülenbeweging financieel steunen. Zijn vader, die medeplichtig zou zijn aan witwassing, zit in de gevangenis.
Het Nederlandse publiek kent de voetballer Hakan Sükür heel goed, maar hoe zou u uzelf in drie woorden willen omschrijven?
‘Een moeilijke vraag, maar als iemand die een rechtvaardige, eerlijke en een goede vader voor zijn familie wil zijn. Dus iemand die de mens en de gehele mensheid vooropstelt en dat als opdracht van zijn geloof ziet. Naast rechtvaardigheid wil ik ook de altijd de beste zijn in wat ik doe. Een harde werker, dus.’
Op de Turkse tv zijn presentatoren en voetballers bang om uw naam te zeggen. Ook in de Netflix-documentaire Terim over Galatasaray wordt u niet genoemd. Hoe verklaart u dit?
‘Misschien is deze geschiedvervalsing wel een primeur in moderne dictaturen. Vroeger was er geen platform als Netflix. We leven in een periode waarin iedereen alles zelf kan opzoeken en bekijken. Alles is zo duidelijk. En toch word ik zonder enig vorm van bewijs beschuldigd door mensen die zelf schuldig zijn aan criminele daden en de macht in handen hebben. En nu proberen ze hun versie van de geschiedenis aan de maatschappij op te leggen. En precies daarom laten ze mij niet aan de maatschappij zien.’
Wie is voor deze censuur verantwoordelijk, denkt u?
‘De top van dit dictatoriale regime in Turkije. De mensen die mij vroeger naar zich toe hadden getrokken om de bevolking vertrouwen in te boezemen en mijn naam op die manier hebben misbruikt. De Hakan Sükür waarvan ze nu doen alsof hij niet meer bestaat. En nog veel erger dan dat: ze dehumaniseren mij. Mijn naam, die vroeger werd gebruikt om het volk achter zich te krijgen, wordt nu gebruikt om hetzelfde volk bang te maken. Smaad, laster, leugens. Ik word met van alles en nog wat geassocieerd, terwijl ik zelf nooit ben aangeklaagd of veroordeeld.
‘Mijn naam, die vroeger werd gebruikt om het volk achter zich te krijgen, wordt nu gebruikt om hetzelfde volk bang te maken’
‘De geschiedvervalsing in deze documentaire kan je ook zien als een wanhoopsdaad van een crimineel regime. Het regime wil Hakan Sükür niet tonen, omdat het volk dan wellicht vragen gaat stellen. Toch worden die vragen alsnog gesteld. ‘Waarom is Hakan Sükür niet te zien? Wat heeft hij dan gedaan?’ Aangezien ze mij niets kunnen maken, blijft het regime stil.
‘Ik ben een van de spelers die een enorme bijdrage heeft geleverd aan het succes van Galatasaray. Met mijn goals en mijn strijd, terwijl de club financieel in zwaar weer verkeerde, wonnen we toch de UEFA Cup in 2000. Eigenlijk hebben ze, door mij uit deze documentaire te wissen, op een averechtse manier laten zien wie juist wél een grote bijdrage had bij het behalen van de cup.’
Ik en veel andere Turkse Nederlanders hebben toen de nachten onveilig gemaakt in Amsterdam met vlaggen.
Ja, onze mensen in den vreemde werden toen wellicht nog blijer dan mensen in Turkije die dag.’
Het was onwerkelijk. Maar goed, terug naar de politiek. Is het waar dat Turkije u uitgeleverd wilde zien, omdat ze Fethullah Gülen niet te pakken konden krijgen?
‘Ja, ze hebben heimelijk om onze uitlevering gevraagd tijdens het presidentschap van Donald Trump. Er zou op een rechteloze manier een uitwisseling plaatsvinden met dominee Andrew Brunson (die in oktober 2016, na de mislukte couppoging in Turkije, werd vastgezet door Turkije, red.). Maar toen kwam gelukkig de Amerikaanse rechtsstaat in beweging. Dappere ambtenaren zeiden: ‘Hoe kunnen we dit doen bij iemand die geen blaam treft? Waarom zouden we hem willen uitwisselen met een Amerikaanse burger die in Turkije op een rechteloze manier is opgepakt?’ Ze zeiden: ‘Brunson is onschuldig en Hakan Sükür ook.’’
Hoe kwam u hierachter?
‘Amerika is een rechtsstaat. Er zijn politie-eenheden die ons beschermen. Toch heb ik veel problemen ondervonden hier. De fascistische arm van het regime in Turkije is lang en ze kunnen wereldwijd bijna iedereen het leven zuur maken. Veel journalisten hebben hier last van. Ik ben geen journalist, maar sinds ik als een soort mensenrechtenactivist begon te praten over de rechteloosheid in Turkije ondervind ik grote problemen. Mijn familie, kinderen en ikzelf zijn meerdere malen fysiek aangevallen door zogenaamde Turkse journalisten. Op straat en op de scholen van mijn dochters hebben ze ons fysiek aangevallen. Het was een aanval op onze familie-eenheid. Mijn vrouw wordt van niets beschuldigd, maar al haar Turkse bankrekeningen zijn gesloten. Mijn schoonvader is aangeklaagd en moest voor de rechtbank verschijnen, alleen maar omdat hij zijn tv-abonnement had opgezegd. Uiteindelijk is hij vrijgesproken, maar hij heeft veel geleden.
‘Met deze bedreigingen wilden ze ons een lesje leren. Ik kon, als ik zou zwijgen, weer in het bezit komen van alles wat ik had verloren. Maar dan zou ik mezelf niet meer in de spiegel kunnen aankijken. Want niet alleen ik, maar duizenden mensen lijden onder dit regime. Daarom verkies ik te spreken, in naam van de democratie en de eer van de mensheid. We zijn hier in Amerika vrij, we kunnen rustig ademhalen. Toch heb ik helaas nog geen verblijfsvergunning kunnen krijgen. En dat komt omdat Turkije een bondgenoot is van de Verenigde Staten. Washington moet ook Turkije te vriend houden.’
U woont nu al zeven jaar in het buitenland. Al uw bezittingen en geld in Turkije zijn in beslag genomen door het Erdogan-regime. Om hoeveel gaat het?
‘Om miljoenen dollars.’
U moest uw leven opnieuw beginnen. U had zelfs een baantje als Uber-taxichauffeur. Hoe houdt u dit vol? Wat geeft u kracht?
‘Het moet gewoon. Zolang Allah me de gezondheid geeft, zal ik doorgaan. Ik put veel kracht uit mijn geloof. Er is veel ellende op de wereld. Ik ben blij dat ik gezond ben. Natuurlijk, ik had zoveel opgebouwd en geïnvesteerd in mijn land, met investeringen uit wat ik met voetbal heb verdiend. En dat is mij in één klap door zo’n fascistische horde afgenomen. Het enige wat me staande houdt, is dat ik in mijn recht sta. En dat ik een rechtvaardige strijd voer.’
Het lijkt wel een eenzame strijd. Ook vanuit de Turkse voetbalwereld is het stil.
‘Alles wat ik heb verdiend, heb ik te danken aan voetbal. Aan onze voetbalfamilie. Maar de voetbalwereld is stil vanwege het angstimperium in Turkije.’
Hoe denkt u over Turkse Europeanen en Turkse Amerikanen? Zijn zij anders dan de Turken in Turkije, of zijn alle Turken hetzelfde?
‘Turken in de diaspora hebben het economisch vaak beter dan Turken in Turkije. Maar niet iedereen in de diaspora kan terug naar Turkije. Politieke vluchtelingen kunnen dat niet. Ik kan dat niet. In Europa en in de VS kan je in vrijheid leven en zelfs de Amerikaanse president zwaar bekritiseren. In Turkije staat daarop een gevangenisstraf.
‘Mijn kinderen groeien hier in Los Angeles op, ze proberen hun weg te vinden met hun vrienden. Het is natuurlijk niet makkelijk om als vreemdeling te leven in het buitenland. Maar over het algemeen zijn de leefomstandigheden hier gezond. De Turken in het buitenland leven in vrijheid, wat de Turken in Turkije in niet hebben. Dat is het grootste, pijnlijke verschil. Kon ons land maar dit niveau bereiken.’
‘Ik kon, als ik zou zwijgen, weer in het bezit komen van alles wat ik had verloren. Maar dan zou ik mezelf niet meer in de spiegel kunnen aankijken’
In de diaspora is Erdogan populairder dan in Turkije zelf. Wat vindt u ervan dat in de diaspora ook mag worden gestemd tijdens de Turkse verkiezingen?
‘Dit is een serieus discussiepunt. Natuurlijk heeft iedereen het democratische recht om te kunnen stemmen. Toch is het vreemd dat je meedoet aan de verkiezingen van een land waar je niet woont, een land bovendien dat eigenlijk geen democratie meer is. Eigenlijk vind ik het dus niet kunnen, omdat je alleen maar naar Turkije gaat voor vakantie of voor familiebezoek. Turken in de diaspora van de derde en vierde generatie weten niet echt hoe het is om in Turkije te leven. Ze zijn westerse landen gewend. Ze geloven soms sneller in propagandapraatjes dat Nederland en Duitsland jaloers zouden zijn op Turkije.’
In de tijd dat u in Amerika was, maakte de Black Lives Matter beweging grote impact. Hoe heeft u dat ervaren?
Er zijn hierin veel gelijkenissen tussen Amerika en Turkije. Bij Turken is dat het extreme nationalisme tegen Koerden en andere groeperingen en het extreme conservatisme, dat je ook als jihadisme zou kunnen omschrijven. Dus mensen die de Koran lezen, maar die niet goed begrijpen. Zij opereren tegen de geboden van Allah. Ik ken ongeveer bijna alle geboden van God, van verschillende religies. De mens komt bij alle religies op de eerste plaats. En ondanks deze geboden zijn er altijd partijen die voor hun eigen belangen en rijkdom opkomen, de staat overnemen en racistische verdeeldheid onder de mensen zaaien. Dat is politiek die strijd en oorlog veroorzaakt en waarmee mensen weer hun eigen kassen spekken.
‘Wat betreft Black Lives Matter zeggen mijn eigen geloof en Allah dit tegen mij: ‘We hebben de mensheid in verscheidenheid gecreëerd, zodat jullie elkaar kunnen ontmoeten en leren kennen.’ Dit is mijn geloof. Ook wie dat niet gelooft, zou de diversiteit en gelijkwaardigheid van de mensheid moeten accepteren. Wat zwarte Amerikanen door racisme en discriminatie hebben moeten ondergaan, is zo systematisch geweest, dat het systeem nu wat heeft goed te maken door hen te bevrijden uit armoede met positieve actie.
‘In Turkije is er wat betreft discriminatie ook een andere belangrijke zaak gaande, namelijk tegen mensen met een hoofddoek (Turkije was vroeger een streng-seculiere staat, red.). Echt… mensen vliegen tegenwoordig naar de ruimte, maar in Turkije kan men elkaar nog steeds niet op basis van hun merites beoordelen, nee, we kijken naar de sluier op hun hoofd. Over de hele wereld heb ik vrienden die bij overheidsinstellingen werken mét een hoofddoek.’
Waarom komt de Turkse oppositie niet voor Gülen-sympathisanten op?
‘Vanwege hun angst voor het Erdogan-regime durven de oppositiepartijen niet voor alle slachtoffers op te komen. Dus ook niet voor de slachtoffers van de presidentiële noodwetten (die werden aangenomen na de mislukte coup, red.), waaronder mijn vader, die zelf overigens een linkse sociaaldemocraat is.
‘Het regime zegt tegen de oppositie: ‘Steek je neus niet in de slachtoffers van de presidentiële nooddecreten. Dan mogen jullie op andere terreinen oppositie voeren – dus over de positie van Koerden en alevieten praten.’ Als de oppositie zich uitspreekt voor Gülenisten en andere slachtoffers van Erdogans decreten, dan lopen ze veel risico om zelf vervolgd te worden.’
Dus niemand van de seculiere, Koerdische en linkse oppositie betoont zich solidair met uw zaak?
‘Nee, dat kunnen ze niet doen. Privé hebben we natuurlijk wel gesprekken met elkaar en schrijven ze mij ook. ‘Ja, Hakan, je hebt gelijk’, zeggen ze dan, ‘maar als we ons begeven op dát terrein, dan krijgen we zelf nog meer problemen.’ Dat is ook te merken aan de weigering van tv-programma’s om met mij te praten. Waarom zijn ze bang?
‘Alles wat ik met mijn voetbalcarrière heb verdiend, is in beslag genomen. Ze hebben mijn vader achter de tralies gezet op basis van ‘geheime getuigen’, terwijl de rechtszaal helemaal leeg was. Hij is veroordeeld vanwege een ‘geheime getuige’ die bij vijf rechtszittingen niet is komen opdagen. Die getuige bestaat niet.’
Bizar, een getuige die niet bestaat. De ‘getuige’ beweert dat u en uw vader geld zouden hebben witgewassen voor de Gülenbeweging. Dat zou dan zijn gebeurd via een bouwbedrijf dat jullie samen runden.
‘Volgens een officieel document van MASAK (het Turkse FIOD, red.) zegt deze getuige dat mijn vader ‘partner is bij bouwbedrijf Sükür Insaat’. Partner?! We runnen een familiebedrijf, maar de man is mijn vader, tachtig jaar en meerdere keren geopereerd vanwege kanker. Mijn vader moet omgerekend 250.000 dollar aan rechtbankkosten betalen.
‘Al onze bezittingen zijn geconfisqueerd op basis van deze ene zin: ‘Partnerschap bij Sükür Insaat’. Tegen mij loopt geen specifieke rechtszaak, maar wel in gecombineerde vorm via mijn vader. Ik weet niet waarvoor ik word aangeklaagd. Dit laat eigenlijk zien dat de autoriteiten in paniek zijn, omdat ze slordige fouten hebben gemaakt tijdens het proces.
‘En dan verschijnen er koppen in de media, zoals ‘Hakan Sükür heeft zijn geld witgewassen’. Welk geld? Het geld dat ik met voetbal, met mijn eigen zweet, heb verdiend? Vriend, hoe heb ik dat dan gedaan? Open dan een aparte rechtszaak tegen mij. Ik heb een rapport van MASAK in mijn handen waarin staat dat ik mijn geld via voetbal, met contract en al, heb verdiend. In mijn betalingsverkeer is niets te vinden. Daardoor kunnen ze geen rechtszaak tegen mij beginnen. Daarom laten ze mij niet praten. Ze willen dat ik praat zoals zij dat willen, zodat ze wat langer aan de macht kunnen blijven.’
‘Wij hebben dit aan alle internationale rechtbanken, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM, red.) en het Turkse hooggerechtshof gepresenteerd. Nog steeds zijn er mensen die onze huizen in bezit hebben en van alles daarmee doen. En ondanks het feit dat wij in ons recht staan, kunnen Turkse rechtbanken zich niet uitspreken in ons voordeel. Hoe moet dan voor ons recht geschieden? Maar dit geldt niet alleen voor ons – miljoenen mensen zitten in hetzelfde schuitje.’
Dus ook het EHRM wil zich hiermee niet bezighouden?
‘Eerst moeten alle nationale juridische wegen worden bewandeld, voordat de rechtszaak voor het EHRM kan komen. Onze zaak ligt nog bij het Turkse hooggerechtshof. Ze traineren de boel daar tot het uiterste. Maar zelfs als het EHRM onze zaak behandelt en ons in het gelijk stelt, dan weten we dat Turkije deze uitspraken toch naast zich neer zal leggen. Selahattin Demirtas (de leider van de pro-Koerdische parij HDP, red.) en Osman Kavala (een succesvolle zakenman, bekend om zijn filantropie, red.) zitten nog steeds in de gevangenis, ondanks de eis van het EHRM om hen onmiddellijk vrij te laten. Wat verwacht je ook van zo’n regime? De wereld kan misschien wel tevreden zijn met president Erdogan omdat hij vluchtelingen niet doorstuurt naar Europa, maar de geschiedenis zal deze schendingen van de menselijke waardigheid niet vergeten en ook niet vergeven.’
In Turkije moeten Koerden constant afstand nemen van de PKK en, sinds de couppoging, gelovige Turken van de Gülenbeweging. Je bent a priori verdacht. Is dat niet vermoeiend?
Sükür vertelt dat de ‘fascistische groepen’ die nu aan de macht zijn in het verleden een aantal belangrijke misstanden in de doofpot hebben gestopt en daardoor de Koerden en de Gülenbeweging in diskrediet hebben gebracht. Het gaat allereerst om de zogeheten Ergenekon-rechtzaken, waarbij tien jaar geleden zaken werden aangespannen tegen vermeende seculiere coupplegers. De verdachten werden echter vrijgesproken en Erdogan beschuldigde de – aan de Gülenbeweging gelieerde – aanklagers ervan het bewijs te hebben vervalst. Ook noemt Sükür de zaken tegen de vrijgesproken verdachten van de JITEM-operaties uit de jaren negentig. Met JITEM bedoelt hij de paramilitaire groepen die verantwoordelijk waren voor duizenden moordaanslagen en vermissingen in zuidoost-Turkije, waarbij Koerden het slachtoffer waren. In 2015, toen het geweld weer oplaaide tussen de PKK en Turkije stopten al deze rechtszaken. Alle verdachten zijn uiteindelijk in 2019 allemaal vrijgesproken.
Sükür: ‘Natuurlijk waren er ook onschuldigen bij de Ergenekon-zaak, dat accepteer ik. Maar van volledige onschuld bij de Ergenekon-strafdossiers of tegen JITEM was totaal geen sprake. Er zijn serieuze bewijzen van de betrokkenheid van het veiligheidsapparaat bij die misdaden. Toen de corruptieschandalen van het Erdogan-regime in 2013 in het openbaar kwamen, zijn alle misdadigers vrijgesproken door diegenen die het rechtssysteem in handen hadden gekregen. En zo konden deze fascisten weer verder van hun leven genieten in Turkije.
‘Stel dat we een andere visie zouden vertellen over de recente geschiedenis van Turkije dan Erdogan en zijn politieke bondgenoten voorstaan. Dan worden we tot terrorist en landverrader verklaard. Dit is de Turkse situatie. De wereld ziet dit ook, maar helaas maakt Erdogan gebruik van een bipolaire geopolitiek waarin Rusland en het Westen tegen elkaar worden uitgespeeld (Turkije onderhoudt goede banden met beide kanten, red.).
‘Onzin dat een beweging van twee miljoen mensen uit twee miljoen terroristen bestaat. Dat zegt meer iets over het regime dat zulke beweringen doet’
‘Turkije wordt door één man geregeerd, waarachter alle andere fascisten schuilen. Erdogan heeft na de coup de Gülenisten collectief tot zondebok gemaakt. Natuurlijk kunnen ook onder Gülen-aanhangers zich misdadigers bevinden. Maar het is onzin dat een beweging van twee miljoen mensen uit twee miljoen terroristen bestaat. Dat zegt meer iets over het regime dat zulke beweringen doet.’
Toch geloven Turken eerder Erdogan dan Gülen-sympathisanten.
‘Turkije wordt niet geregeerd door mensen die van het land en zijn inwoners houden. Maar door fascisten, die zichzelf in een positie hebben gemanoeuvreerd waarbij ze alleen nog maar kunnen blijven regeren door nóg meer misdaden te plegen. En dan maken ze een patriottistische, nationale veiligheidskwestie van de Gülenbeweging. Maar zo’n kwestie is het niet. Het regime wil aan de macht blijven, overleven.
‘En dan zeggen ze: ‘Wat kletst Hakan Sükür nu voor onzin? Hij is maar een voetballer, wat begrijpt hij nou van politiek?’ Maar Hakan Sükür begrijpt veel dingen. Want Hakan Sükür is een mens. En een écht mens snapt deze dingen.’
In eerdere interviews zei u dat u ook fouten heeft gemaakt. U bent parlementslid van de AKP geweest en sympathiseert met de Gülenbeweging. Zijn dit fouten van u?
‘Mensen zeggen weleens tegen mij: ‘Hakan, je bent een goed mens. Waarom heb je jezelf verpest met de politiek?’ Maar met de kennis van nu zeg ik: juist goed dat ik de Turkse politiek van dichtbij heb meegemaakt. Mensen behandelen de machthebbers als het minste kwaad, omdat ze ‘tenminste net als mij bidden’. Maar dat bidden van deze politici heeft geen ene betekenis. Het zijn mensen die niks geven aan de maatschappij en de mensen.
‘Over mijn fouten: natuurlijk, we zijn mensen. We zijn toch geen profeet of God? Wij maken foute keuzes. Onze gedachtes veranderen. Maar godzijdank is mijn positie niet veranderd. Ik kan sympathie hebben voor bepaalde mensen. Dat mag toch? Het betekent toch niet dat ik automatisch schuldig ben voor wat zich op de achtergrond (bij de Gülenbeweging, red.) heeft afgespeeld? Je kan sympathie hebben voor de ideeën, hoe naar de mensheid wordt gekeken, je deelt misschien dezelfde waarden – dat kun je als sympathie zien. En dat mag in een vrij land.
‘In een onvrij land maken ze wetten om de maatschappij af te schermen van de waarheid. Alleen regimes die van de waarheid willen vluchten, doen dit. Het leger, de politie, het rechtssysteem is allemaal in hun handen. Iedereen die praat. wordt het zwijgen opgelegd. Journalisten worden kapotgemaakt. En dan is Hakan Sükür een terrorist? Sorry, maar dan is het regime terroristisch bezig. Zij zijn terroristen. Zij zijn landverraders.’
‘Leger, politie, rechtssysteem: allemaal in handen van het regime. Iedereen die praat, wordt het zwijgen opgelegd. En dan is Hakan Sükür een terrorist?’
‘Ik richt me tot de mensen die in het buitenland leven: als het geld dat jullie in Europa verdienen zo veel meer waard is in Turkije, dan betekent dat het land slecht wordt geregeerd. Het komt voor jullie misschien goed uit, maar voor het Turkse volk is het een ramp.
‘Ali (schoonzoon van de profeet, red.) heeft gezegd dat gerechtigheid de religie is van een staat. Zolang mensen steun blijven geven aan degenen die van top tot teen schuldig zijn, zullen deze mensen geen vrede vinden.’
