‘Een kinderserie met meer dan één zwart personage is een unicum’, zegt Anousha Nzume.
Blank is de norm in de samenleving. Kijk maar op tv. De helden, de knappe en succesvolle mensen zijn doorgaans blank, met complexe karakters. Mensen met een kleur spelen vaak een bijrol.
Anousha Nzume kreeg de afgelopen weken veel kritiek te verduren na het verschijnen van haar boek Hallo witte mensen. ‘Product uit het giffabriekje ‘identiteitspolitiek’.’ Zo omschreef columniste Elma Drayer (de Volkskrant) het boek. De Kanttekening zocht Nzume op en vroeg haar waarom een blanke zich niet mag uitspreken over de muziek van Beyoncé.
Nzume, kind van een Russische moeder en een Kameroense vader, ontdekte al op jonge leeftijd dat ze anders was dan haar leeftijdgenootjes. Toen ze als klein meisje te verstaan kreeg dat ze niet op de schommel mocht, omdat ze ‘afgaf met haar poepkleur’, was dat een harde confrontatie.
‘Ik wist wel dat ik een ander kleurtje had, maar ik had daar juist een mooie betekenis aan gegeven’, zegt Nzume. ‘Ik zit qua kleur tussen mijn moeder en vader in. Nog zie ik de gepijnigde blik van mijn oma voor me toen ik het haar vertelde. Haar blik zei: nu moeten we haar vertellen hoe de wereld in elkaar zit.’
Denk je dat dit een unieke ervaring is?
‘Nee, ik ken veel van dit soort verhalen. Die negatieve ervaringen stoppen niet als je ouder wordt. Het zijn microagressies, kleine onderhuidse dingetjes die vaak niet goed te benoemen en lastig te bewijzen zijn. Grapjes, zoals een opmerking van een collega over swingende heupen. Als mijn zoontje wordt geplaagd, wordt er negen van de tien keer ook een opmerking gemaakt over zijn kleur. Een wit kindje hoeft nooit na te denken of iemand iets zal vinden van zijn kleur, ook niet in een Afrikaans of Arabisch land. Daar vinden mensen je misschien wel vreemd of anders, maar je bent deel van de machtsstructuur. De economische en sociale macht is wereldwijd in handen van witte heteroseksuele mannen.’
Ben je wel eens gediscrimineerd?
‘Het gebeurt me nog weleens ja. Een tijd terug ging ik met vriendinnen uit eten in Amsterdam-Noord. Op de terugweg achter het Centraal Station was de politie preventief aan het fouilleren. Ik werd er meteen uitgepikt. We hadden allemaal wat gedronken en mijn witte vriendinnen begonnen te roepen. De agenten reageerden ijskoud met: ‘houd op of we nemen haar mee’. Daar stond ik dan in een rijtje tussen allemaal donkere mensen en een gothic-meisje met tatoeages. De politie wordt opgeleid om op uiterlijke factoren te letten, ze moeten snel beslissingen kunnen nemen. Maar als je niet op racistische vooroordelen en culturele aannames traint, dan gaat dat door elkaar lopen. Dit speelt natuurlijk niet alleen bij de politie, het is diep verankerd in de samenleving. We hebben in dit land institutioneel racisme.’
Heb jij die vooroordelen ook?
‘Ja, als ik in een donkere straat iemand tegenkom die op mij lijkt, met bijvoorbeeld net als ik een leren jekkie aan, dan krijg ik het toch ietsje sneller benauwd dan bij een witte man in pak. Maar met die angst voor zwarte mensen word je niet geboren. Een donkere baby herkent zijn familie, zijn eigen mensen. Dat heeft een functie die stamt uit de oertijd. Racisme zit zo diep in de maatschappij dat ik ook bepaalde hardnekkige culturele aannames heb geïnternaliseerd. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat zwarte kinderen van vier jaar al denken dat ze in een kleiner huis wonen dan witte leeftijdgenootjes. Het gaat erom dat ook witte mensen die machtsstructuur gaan zien. Het is nog steeds zo normaal dat redacties en leidinggevenden wit zijn. Een kinderserie met meer dan één zwart personage is een unicum.’
In Hallo witte mensen hekel je de zogenaamde ‘witte’ fragiliteit. Met blanke mensen zou amper een gesprek te voeren zijn over machtsverhoudingen en racisme.
‘Niet om te generaliseren, maar als wit persoon groei je op in een wereld die is ingericht op jouw succes, met name als je ook nog man, heteroseksueel, gezond en sisgender (in het juiste lichaam geboren, red.) bent. Tegenslag ben je dan niet zo gewend. Maar wij, mensen van kleur, gaan al van kleins af aan om met tegenwerking. Ik heb wel eens tegen een vriendin gezegd: nu weet je ook eens hoe het voelt. Witte mensen hebben vaak een schuldgevoel ten aanzien van racisme. Lastig, dan moet het dáár weer over gaan, over jouw gevoel, allemaal fijn maar kunnen we het alsjeblieft over het systeem hebben, over institutioneel racisme.’
Blanke mensen hebben eindeloos veel documentaires gemaakt en studies gedaan naar mensen van kleur en zwarte mensen, schrijf je. Wat is daar mis mee?
‘Het gaat erom dat het witte perspectief altijd leidend is. We bestuderen andere culturen vanuit witte superioriteit, niet vanuit gelijkwaardigheid. Uit naam van de wetenschap zijn de hersenen en genitaliën van Saartjie Baartman, een tot slaaf gemaakte vrouw uit Zuid-Afrika, op sterk water gezet. Ze is in 1815 gestorven aan ondervoeding en infecties, misbruikt en uiteindelijk doodgemaakt uit racisme, dat is heel heftig. Dat het tot 2002 duurde voordat het Franse museum haar wilde laten gaan om haar te laten begraven, is niet uniek. Veel musea willen zulke stoffelijke resten niet af staan, ze beroepen zich op het bevorderen van kennis. Dat het hier om mensen gaat dringt niet tot ze door. Op de website van het Mauritshuis bijvoorbeeld gaat één hoofdstukje over suiker en slaven, in die volgorde. Mijn dochter zei verschrikt: maar dit gaat over kinderen, over moeders, vaders en oma’s.’
In de Tweede Kamer zitten geen mensen met Afrikaanse wortels. Hoe kan dat?
‘Door institutioneel racisme natuurlijk. Ik kom ‘ons’ sowieso heel weinig tegen, niet bij bedrijven en ministeries en zeker niet op sleutelposities.’
Turken en Marokkanen zijn juist oververtegenwoordigd in de Tweede Kamer, zij kampen toch ook met discriminatie?
‘Ja, absoluut, dat wil ik ook alles behalve bagatelliseren, maar zij hebben een andere geschiedenis. Wij hebben een achtergrond van driehonderd jaar kolonisatie en slavernij. Wij zijn uit onze landen gehaald, letterlijk tot slaaf gemaakt, verhandeld om ons lichaam. Gezinnen zijn uit elkaar gerukt. Dat doet zo veel met je zelfbeeld. Zelfs het woord motherfucker komt van die tijd. Mannen werden gedwongen seks te hebben met hun moeder om zo echt elk band stuk te maken. Als je je daar in gaat verdiepen, verschrikkelijk, dat werkt gewoon door.’
Je zegt ‘wij’, maar jij hebt zelf toch geen slavernijachtergrond?
‘Nee, maar deze geschiedenis heeft wel iets gedaan met mijn land, met mijn vader. Dat mensen systematisch zijn weggehaald, over een lange periode en dat iedereen dat wist, dat leeft in die Afrikaanse landen heel erg. En vergeet de kolonisatie niet. Mijn familie is niet verhandeld maar er werd wel gezegd dat ze minderwaardig waren. Ze moesten zich bekeren en mochten niet naar school. Ze waren derderangs burgers op hun eigen grondgebied.’
Wat kunnen mensen met Afrikaanse wortels doen om op sleutelposities te komen?
‘Sorry, hier ben ik echt allergisch voor. Dat is weer dat witte perspectief. Moet je zien hoe wij ons invechten. Kijk naar wat wij maatschappelijk voor elkaar hebben gekregen, en hoe wij meedoen in deze maatschappij. Het moet echt van twee kanten komen. Witte mensen moeten zich bewust zijn van de witte selectieprocedures. Het begint al bij onderwijs. Kinderen van kleur krijgen een lager advies. Zo’n juf doet dat niet uit slechtheid, sterker nog vaak met de beste bedoelingen van de wereld denkt ze ‘ik stel die vraag maar niet aan hem die is misschien een beetje moeilijk’. Het is toch te bizar voor woorden dat tachtig procent van de vmbo’s zwart zijn en alle gymnasia wit. Dan klopt er iets niet.’
Is zwart hier wel de juiste term?
‘Er is nog geen goede term, ik vind dat de mensen van kleur daar met elkaar over moeten praten. Een zwarte school, daar bedoelen we negen van de tien keer een school met islamitische leerlingen mee. Veel mensen van Marokkaanse afkomst identificeren zich met mij samen als politiek zwart, terwijl we etnisch en cultureel heel verschillend zijn. Persoonlijk voelde ik me altijd erg prettig bij Russisch-Kameroense Nederlander. Alleen Nederlander is ook een problematische term. Er wonen heel veel mensen hier, die officieel geen Nederlander zijn maar toch echt onderdeel uitmaken van deze maatschappij.’
Als je gaat zoeken op internet, kom je informatie tegen waarin wordt gesuggereerd dat Anousha Nzume niet je echte naam is.
‘Ik heet Nzume, dat staat op mijn paspoort. Mijn moeder is heel lang getrouwd geweest met een Nederlandse man. Voor het gemak, omdat institutioneel racisme nou eenmaal zo werkt, dachten ze, dat het beter was als ik op school de achternaam van mijn stiefvader zou gebruiken. Dat achtervolgt me tot op de dag van vandaag. Maar het geeft niet want ik hou veel van mijn stiefvader.’
Waarom is dat denk je?
‘Dat is racisme. Er wordt gezegd, ze noemt zich Nzume, want dat komt haar beter uit. Ik vind het verbijsterend. Moet ik net als Obama misschien mijn geboortebewijs laten zien? Anousha is een Russische variant op Anna, zo word ik al van jongs af aan genoemd. In iedere Russische familie zijn wel acht Anna’s, mijn nichtje heet bijvoorbeeld Anouta.’
Hoe wordt er tegen je moeder aangekeken?
‘Mijn moeder is wit maar wordt vanwege haar accent niet altijd even serieus genomen. Er is een hiërarchie in Amerika maar ook in Noordwest-Europa, waarin de White Anglo-Saxon Protestant, WASP, als het summum van witheid wordt gezien. Veel witte Nederlanders vallen daar onder. Russen staan lager op die ladder. De vrouw van Donald Trump, Melania, wordt vanwege haar Slavische roots gezien als een soort importbruid. Als zij Amerikaans wit was geweest, dan zou ze door de media anders worden afgeschilderd. Je kunt ook witter worden. Voor de Tweede Wereldoorlog werden joden toch echt gezien als zwart, in ieder geval van kleur. Maar sinds duidelijk is welk afschuwelijkheden er zijn gebeurd, worden ze ook een beetje onder wit geschaard. Al er is nog heel veel antisemitisme, dat wil ik niet bagatelliseren, maar wat ik bedoel is dat de sociale positie die bij identiteit hoort fluïde is. In de Koude Oorlog werd mijn moeder hier als mega-gevaarlijk gezien, nu niet meer. Toen ik klein was, werd er afgegeven op Turken. Inmiddels gaat het negen van de tien keer over Marokkanen en Antillianen als we het hebben over jongens op scooters met een bontkraag.’
In je boek schrijf je over een blanke vrouw op Bonaire die getooid in lokale klederdracht meeloopt in een optocht om de slavernij te herdenken. Er wordt een ei naar haar hoofd gegooid. Heel begrijpelijk vind jij, waarom?
‘Deze vrouw wordt gehinderd door een gebrek aan kennis en inlevingsvermogen. Zonder dat koloniale systeem woonde ze niet in haar mooie huis op Bonaire. Ze zou dit nooit doen bij een joodse herdenking. Intuïtief niet, dat zit in onze opvoeding. Anne Frank, de Holocaust, dat hebben we meegekregen. Met carnaval ga je ook niet verkleed als iemand uit Bergen-Belsen, gelukkig niet! Maar het slavernijverleden is nog steeds zo onbekend dat ze niet aanvoelt dat dit niet kan. Ze bedoelt het goed hoor en dat maakt het zo wrang. Vaak is sprake van culturele toeëigening: het klakkeloos overnemen van een traditie of een ander cultureel kenmerk van een gemarginaliseerde groep. Het is kennelijk zo dat we andere culturen zo minderwaardig vinden dat je als witte vrouw mag zeggen dat Lemonade, het album van Beyoncé ook over hen gaat. Luister, je mag alles vinden, maar dit gaat niet over jou, het is een album over zwarte vrouwen, het gaat over hun struggle.’
Ze mogen het toch gewoon mooi vinden?
‘De intentie is vast goed, maar weet wel wat je doet. Het gaat weer om die machtsstructuur, vanuit die positie van privilege en macht kun jij dat maken en is het leuk. Als een witte vrouw het haar in cornrows laat vlechten is ze edgy. Terwijl ik er bij een sollicitatie bij wijze van spreken op kan worden afgewezen. Ik weet dat ik licht getint ben en dat dit me bepaalde privileges geeft. Al is er ook zoiets als featurism, mijn gelaatstrekken zijn wel weer erg West-Afrikaans. In Aziatische landen opereren mensen hun neuzen en oogleden om er maar zo wit mogelijk uit te zien. We moeten hier al jong over praten met onze kinderen. Het donkere zoontje van een vriendin vroeg laatst hoe het kan dat bijna alle foute mensen op tv donker zijn? Wij zijn daar als gezin heel duidelijk over, we weten in wat voor wereld we leven en wat belangrijk is. Ik wil dat mijn kinderen voelen dat het niks met hen te maken heeft, it isn’t you, it’s the system. Net als dat witte kinderen moeten ontdekken dat ze bevoorrecht zijn. Dan kunnen we voor verandering zorgen.’
