‘In een tijd waar het veel gaat om massa’s en etniciteiten, is het ook wel eens fijn om aangesproken te worden op je mens-zijn’, zegt schrijver Abdelkader Benali.
Hij schreef vorig jaar de autobiografische roman Brief aan mijn dochter en nu komt Abdelkader Benali (Ighazzazen, 1975) met het gelijknamige theaterstuk waar hij momenteel het land mee rondtrekt. Hij voert het stuk op met harpist Lavinia Meijer, die op haar beurt weer een brief kreeg van haar biologische vader. Literatuur en muziek komen samen in een zoektocht naar menselijke erkenning, angst en de worsteling zich te verzoenen met hun afkomst.
Benali verhuist met zijn ouders vanuit Marokko naar Nederland als hij vier jaar is, maar groeit in Rotterdam op zonder veel aandacht van zijn ouders en dan vooral zijn vader. Hij won verscheidene boekprijzen.
Meijer komt uit Zuid-Korea en is geadopteerd door een Nederlands echtpaar. Ze is een graag geziene gast in veel concertzalen, won ooit een Edison en ontmoette in 2009 eindelijk haar biologische vader.
Benali schrijft in Brief aan mijn dochter een brief aan zijn nu tweejarige dochtertje Amber, om de wereld waarin ze geboren wordt te duiden en haar meer bewust te maken van haar afkomst. Hij spaart zijn ouders niet. Op het podium wordt zijn verhaal aangevuld met dat van Meijer, die er muziek bij componeerde. Twee verschillende werelden komen samen.
Meestal reist Benali het land door als er een boek is uitgekomen, om voor te dragen uit eigen werk en daarover met zijn publiek van gedachten te wisselen. Met de voorstelling Brief aan mijn dochter stapt hij voor het eerst als acteur de planken op. De Kanttekening sprak hem.
Hoe vind je het om op de planken te staan?
‘Ik heb het gevoel dat ik in een nieuwe wereld ben gestapt, met nieuwe spelregels, afspraken en emoties. Ik moest tekst uit mijn hoofd leren, want het is echt een theatervoorstelling. En dan komt de harp van Lavinia er nog bij en haar spel en de dynamiek die daarbij komt kijken. De eerste try-outs zitten er nu op en na afloop merkte ik heel andere emoties bij mensen dan wanneer ik een lezing geef. Mensen gaan naar huis met een verhaal in hun hoofd, met muziek, klank en woorden. Met een lezing is dat anders, want dat is meer tweedimensionaal. Het heeft impact merk ik ook. Mensen moeten bijkomen, ze moeten de voorstelling laten zakken. Dat zijn voor mij interessante, nieuwe ervaringen.’
Wat willen jullie met de voorstelling bereiken?
‘Lavinia wilde graag op basis van de brief een concept maken en dat wilde ik ook. We maken samen de voorstelling en ik wilde daarom ook echt haar verhaal meenemen, over haar adoptie en hoe ze naar Nederland is gekomen. Daar was ik erg nieuwsgierig naar. Ze vertelde over een brief die ze had gekregen van haar biologische vader, toen hij naar haar op zoek ging. Toen waren er ineens twee brieven. Twee keer een brief van een vader aan zijn dochter, met twee verschillende uitkomsten. Ik wilde die twee verhalen door elkaar heen vertellen. Het is een verhaal van twee mensen, twee kinderen, die op zoek zijn naar de waarheid achter hun identiteit.’
Vinden jullie die waarheid?
‘In de voorstelling reizen we de halve wereld over en we komen op twee verschillende dingen uit. In mijn geval, na een heel lange strijd om het vaderschap, om een kind te kunnen krijgen, krijg ik uiteindelijk ook een kind. Dat was een overwinning, een belofte die werd ingelost en de strijd die eraan vooraf ging. Bij Lavinia is dat de confrontatie met haar biologische vader en dat gebeurt letterlijk op het toneel, want ik speel haar vader op dat moment, en de nieuwe waarheid die ze dan hoort en hoe dat haar leven nog een keer een draai geeft.’
Welke belofte bedoel je precies?
‘De belofte aan jezelf, dat je een kind wil krijgen. De hoop die je hebt, maar die niet wordt ingelost en de weg er naartoe, waarbij het niet gaat zoals je wil. Hoe ga je om met de angst om geen kind te krijgen?’
Je hebt niet veel liefde als kind gekregen van je ouders. Hoe was het om zelf een kind te krijgen?
‘Het krijgen van een kind was voor ons niet zo vanzelfsprekend. Ik was wat ouder toen ik een kind kreeg. Ik ben opgegroeid in Rotterdam in een huishouden met heel veel angst, waar ik gezien wilde worden. Pas toen ik Amber kreeg had ik het gevoel dat ik echt gezien werd. Er was vroeger angst dat kinderen die verwaarloosd werden het verkeerde pad op zouden gaan, dat de maatschappij hen kwaad zou aandoen. Die angst was heel tastbaar bij ons thuis. In de voorstelling ontdekte ik die angst ook. Dat ik bang ben dat ik net zoals mijn vader wordt. Dat ik die angst van het vaderschap overdraag op mijn eigen kinderen. Er is een heel duidelijke angst en dat was voor mij ook weer een confrontatie.’
Ben je net zoals je vader geworden?
‘Ik denk dat het toch anders is bij mij. Ik ben meer geïntegreerd in de Nederlandse samenleving. Ik heb mijn plek, status, dus ik hoef me over veel minder dingen zorgen te maken. Maar de logische angst, die neem je wel een beetje mee, die moet ook overwonnen worden.’
Wil je het echt anders doen dan je ouders?
‘Zeker. De samenleving is ook anders nu. In de voorstelling, in die brief, vertel ik Amber hierover. Lavinia heeft muziek gecomponeerd om dat gevoel van wanhoop en angst muzikaal te maken. Zo voel je het nog sterker. Ik veroordeel mijn ouders niet, maar ik wil wel voelen hoe het is om die angst te hebben. Muziek versterkt emoties of maakt ze juist weer kleiner. Lavinia heeft bij alle emoties van de brief, zoals wanhoop, muziek gecomponeerd en in de voorstelling komt alles samen.’
Wat doet het spelen van zo’n persoonlijke voorstelling met jou?
‘De voorstelling duurt anderhalf uur en er gebeurt nogal wat. Er wordt nogal wat overhoop gehaald. Het is heel kwetsbaar. We laten veel zien en staan bijna naakt op het podium met onze emoties. Er is een ontzettende drang om die emoties en onze ervaringen muzikaal en literair vorm te geven en om gezien te worden. Er kwam een dramaturg langs die zei ‘jij bent die jongen van vier, die gezien en niet gezien wil worden’. Dat vond hij zo’n oergevoel. Daar vind ik de voorstelling over gaan. Je wil gezien worden, maar ook onzichtbaar zijn. Daartussen ga ik heel mijn leven lang al heen en weer, dat heb ik bij deze voorstelling wel ontdekt.’
Het boek was er al, maar wat komt er nu nog uit de voorstelling naar voren dat belangrijk is om door te geven aan je dochter?
‘Je moet je kinderen niet opzadelen met je eigen angst, want dat gaat in hun leven weer een belemmering vormen om zich te ontwikkelen. Bij Lavinia was het weer de zoektocht naar de verborgen geschiedenis die heel belangrijk is. Onze verhalen zijn verschillend, maar vinden elkaar in universele thema’s, zoals de zoektocht naar identiteit, liefde, waarheid en veiligheid. Maar de verhalen zelf zijn uniek. Mensen vinden de voorstelling ontroerend en indrukwekkend.’
Er gebeurt veel in de wereld. Polarisatie, vervreemding, geweld. Hoe relevant is deze voorstelling wat dat betreft?
‘Dat moeten mensen zelf uitzoeken, maar als bezoeker word je wel op je individualiteit aangesproken. In een tijd waar het veel gaat om massa’s en etniciteiten is het ook wel eens fijn aangesproken te worden op je mens-zijn. Het is bijna een taboe geworden om jezelf te zien als mens, als persoon, je bent links, rechts of wat anders en je ‘zijn’ mag er niet meer zijn. Je moet altijd wat. Zo wordt van mij verwacht dat ik als Marokkaan en moslim hier- en daarover iets zeg en aan verwachtingen voldoe. Je ontkomt helaas niet aan stereotypen en vooroordelen. Ik probeer daar bewust mee te breken. De eerste voorwaarde voor het komen tot kunst is niet te blijven hangen in vooroordelen die mensen over je hebben, want dan kun je niet creëren. Je moet die vooroordelen afbreken en dat doe ik meteen aan het begin van de voorstelling.’
Is het nu een goed moment om deze voorstelling te spelen?
‘Dat gevoel heb ik wel. Mensen vinden dit iets puurs en anders dan anders. Het verrast. Ik zie dat in de ogen van mensen. Het raakt. En juist in deze tijd, waarin alles dichtgetimmerd zit met clichés, vooroordelen en polarisatie, is het maken van zoiets puurs heel verfrissend. Noodzakelijk zelfs. Kunst draait om ontregeling en het zien van nieuwe dingen, contact maken met je menselijkheid, dat wil deze voorstelling.’
Er komen twee verhaallijnen samen en de materie is bewerkt. In hoeverre is de voorstelling nog een afspiegeling van je boek?
‘Heel sterk. We volgen deels het verhaal van het boek, maar we wijken ook af, om het verhaal van Lavinia te vertellen. Het boek is de grondstof, maar de voorstelling is echt geschreven voor het theater. Het is geen boekbewerking, ik moest echt keuzes maken, want je kunt wel drie voorstellingen uit dat boek maken.’
Vind je dit een goede wereld om een kind in op te laten groeien?
‘Tja. Toen we Amber kregen zaten we op het dieptepunt van de vluchtelingencrisis en heel de wereld leek de afgrond in te gaan en wij moesten zo nodig een kind krijgen. Maar als je een kind verwacht, dan ben je daar niet mee bezig, terwijl mij dat normaal wel boeit. Je bent dan egoïstisch. Er is voor ouders nooit een slecht moment om een kind te krijgen. Je gaat er zo in op, waardoor je veel zaken niet meekrijgt. Het krijgen van kinderen is een fantastische manier om de wereld even de wereld te laten.’
Hoe belangrijk is het om je dochter, maar ook het publiek iets mee te geven van je afkomst?
‘Heel belangrijk. Dat zit allemaal in de voorstelling, want ik heb een andere achtergrond dan de samenleving waar ik in opgroeide en nu in werk. Het gaat erg over de rol van spiritualiteit, wanneer het tegenzit in je leven. Waar is God? Hoe kan die je helpen? Gevoelens van onmacht en hoe je die spiritueel een plek probeert te geven spelen een belangrijke rol in de voorstelling. Die geven mij als personage een identiteit. Er zullen altijd vragen zijn over de worsteling en wanhoop die ik meemaak. De zoektocht naar betekenis en zingeving. Dat komt allemaal aan bod.’
Ben je een andere schrijver geworden nu je een dochter hebt?
‘Ik ben wat geduldiger geworden en kan wat meer rust vinden. Ik merk dat ik graag schrijf over thema’s als verbondenheid, geboorte en worsteling. Ik merk wel dat de geboorte van mijn dochter veel thema’s en zaken heel persoonlijk heeft gemaakt. Deze voorstelling is ook persoonlijker dan veel dingen die ik eerder deed. Mensen zijn na afloop ontroerd door dat persoonlijke, dat vinden ze mooi. Ik vind het mooi dat de boodschap die we uit willen dragen ook landt.’
Is het maken van deze voorstelling een manier om herinneringen levend te houden?
‘Absoluut. Ik merkte bij het schrijven ook echt dat er weer veel herinneringen van vroeger naar boven kwamen. Herinneringen die te maken hebben met hechting, veiligheid en confrontatie. Dat wat ik toen heb gevoeld probeer ik vorm te geven in het stuk. Deze voorstelling gaat voor mij wat dat betreft echt over hervonden herinneringen en stil staan bij het verleden. Sommige dingen die je hebt meegemaakt trillen nog na in je leven en ik merk nu wel dat bepaalde dingen, zoals opgroeien in Rotterdam, meer een plek krijgen. Zo ontstaan er weer nieuwe inzichten en dat is een proces dat echt ontstaat door het schrijven zelf. Zo’n voorstelling geeft veel kracht en vertrouwen en ik voel me er heel goed bij.’
