‘Neem een onthoofding van IS, als we dat naar Nederland zouden kunnen halen en als het van de wet mag, dan weet ik zeker dat hele volksstammen elke zaterdag klaarzitten om het te aanschouwen’, zegt Joop Visser over de behoefte aan sensatie van Nederlanders.
Joop en Jessica is een zangduo bestaande uit Joop Visser en Jessica van Noord dat sinds 2004 optreedt met liedjes geschreven door Visser. Vaak bevatten zijn liedjes scherpe en humoristische teksten over politieke en maatschappelijk issues, maar er zitten ook veel romantische liedjes tussen. Visser is in de vroege jaren zestig begonnen als soloartiest. Zijn oeuvre bevat meer dan vijfhonderd liedjes. Sinds 2012 zijn Joop en Jessica gestopt met openbare optredens, ze zijn alleen nog te boeken voor speciale gelegenheden. Ze hebben voor YouTube verschillende liedjes ten gehore gebracht. Zo zingen zij onder andere in het Arabisch in traditioneel Arabische kledij het Duitse lied Die Gedanken sind frei (de gedachten zijn vrij). De Kanttekening sprak Joop en Jessica onder meer over engagement in de muziek, het nationalisme van CDA-leider Buma en de eenheidsworst in de muziekindustrie.
In een aantal van jullie liederen wordt stelling genomen tegen bepaalde instituten, zoals de monarchie in het lied Willem Alexander (‘zonder iets te zijn geworden toch de hoogste ridderorde’), De Volkskrant (‘de Volkskrant is een kutkrant (…) je krijgt de halve waarheid, maar wel twee keer zo duur’), Heineken (‘Heineken is een moordbedrijf, een moordbedrijf met geld en macht’) en De Amsterdamse universiteit (‘leve de haat en nijd, leve het wanbeleid’). Wat beogen jullie daarmee?
Joop: ‘Heineken, De Amsterdamse universiteit en Willem Alexander zie ik niet als stellingnames, het zijn observaties. De Volkskrant is wel een stellingname van ruim twintig jaar geleden. En die stellingname heeft zijn vruchten afgeworpen. Op dit moment vind ik de Volkskrant, niets ten kwade van Trouw, de beste van Nederland.’
Jessica: ‘Ik ben niet de maker van de teksten, maar sta er helemaal achter. Ik zing ze graag. Ik vind ze ijzersterk juist vanwege het niet-politiek-correcte, spiegelende en humoristische karakter. Inhoudelijke teksten die zo goed in elkaar zitten en die je verder nergens tegenkomt.’
Is het geen stellingname als je zegt dat Heineken een harddrugsdealer is en zijn bedrijf een moordbedrijf?
Joop: ‘Nee, dat is een constatering. Medische specialisten zien dat ook zo, alcohol heeft een enorm verslavende werking. Medici zeggen zelfs dat cocaïne minder verslavend is. Dus dat Heineken in harddrugs dealt is een wetenschappelijk feit.’
Jessica: ‘Wat ik ook echt belachelijk vind is dat Heineken allerlei sportevenementen sponsort. Heineken heeft niks met sport te maken. Ik heb een zoon die voetbalt en in de kantine zetten ze dan om twaalf uur s’middags het bier al klaar voor die jonge jongens. Dan denk ik écht waar zijn we mee bezig?’
In het lied Journalisten wordt gezongen dat ‘jourhoernalisten, zo arrogant als God’ zijn. Is dat ook geen stellingname?
Joop: ‘Ik zou het geen stellingname noemen. Dat type journalisten heb je in grote aantallen. Oud-hoofdredacteur van de NRC, Folkert Jensma, zei in 2014: ‘Zelfreflectie is in mijn vak niet sterk ontwikkeld. Lange tenen, grote mond, snel bang en diep onzeker. Leer mij mijn vakgenoten kennen.’ Dat is wat hij zegt, maar het hangt er natuurlijk ook van af hoe een journalist het vak invult, ik ken ook hele goede en integere journalisten. Wie de schoen past trekke hem aan.’
Hebben jullie wel eens een reactie gehad van één van deze instituten?
Jessica: ‘Van de Volkskrant weet ik als dochter van een Volkskrant-‘joerhoernalist’ dat de redactie bij het schallen van het de Volkskrant-lied door de boxen als de Rode Zee in tweeën spleet. De ene helft vond het fantastisch en lag in een deuk, de andere helft vond het helemaal niet leuk. Persoonlijk vind ik het lied Maxima op een tangomelodie werkelijk een top lied. ‘Ik waarschuw hierbij Maxima en alle Argentijnen, je mag hem hebben, trouwen ja, maar laat hem niet verdwijnen.’ Meesterlijk.’
Joop: ‘Nou hoor je het eens van een ander.’
Een recent liedje van jullie gaat over Rutte. Het refrein is ‘wie gelooft wie gelooft wat Rutte belooft is niet goed bij zijn hoofd’. Is dat niet een duidelijke politieke stellingname?
Joop: ‘Dat liedje kan je natuurlijk met hetzelfde plezier over Asscher zingen. Als je het met hem in de hoofdrol zingt, dan draait het ook goed hoor! Als er jongens in de politiek zijn die het liedje geweldig vinden en denken ‘gelukkig zijn wij niet zo’, dan vergissen ze zich behoorlijk. Het gaat over het algemeen politiek fenomeen van met alle winden meewaaien.’
Zijn jullie activistisch?
Jessica: ‘We willen wel de wereld verbeteren! Zo moeilijk is dat nou ook weer niet.’
Joop: ‘De wereld is zo’n zooitje. Er is altijd wel iets te verbeteren, maar we hebben geen zendingsdrang. Vergeet het, die illusie hebben we niet. We richten ons wel op onderwerpen die gevoelig liggen. Bijvoorbeeld het feit dat alcohol volledig in onze samenleving is geïntegreerd of dat het Rode Kruis Joden in de Tweede Wereldoorlog volkomen in de steek heeft gelaten. Dat zijn onwelkome boodschappen. Over dat soort maatschappelijk thema’s maak ik graag liedjes.’
Dat werd vroeger engagement genoemd. Zijn jullie geëngageerd?
Joop: ‘Misschien komt mijn muziek over als geëngageerd, maar ik zie dat niet zo. Je kan wel zeggen dat de onderwerpen waar we over zingen engagement bevatten. Een voorbeeld is dat ik een liedje heb gemaakt over Israël (‘Israël je bent daar wel, maar Israël je hoort daar niet’, red.). Nou, die boodschap is niet welkom in Nederland. Terwijl wat ik daar zing voor mij niet meer dan een waarneming is. Je kan zeggen dat er een sterke maatschappelijk betrokkenheid uit blijkt. Ik zeg namelijk: hoor eens, men zegt dit, maar doet dat. Hypocrisie heb je overal, in elke samenleving. Je ziet een verschil tussen het gedrag en het verhaal.’
Maatschappijkritische liedjes lijken helemaal verdwenen bij artiesten van nu, valt jullie dat ook op?
Jessica: ‘Jongeren die nu een creatieve opleiding volgen krijgen vaak te horen ‘laat eens wat van jezelf zien, doe iets met je persoonlijke verhaal, je eigen moeder, vader, vriendin en vrienden’. Terwijl ik dat dus helemaal niet interessant vind.’
Joop: ‘Daar heb je gelijk in. Daarnaast gaat het ook vaak over wat iemand vindt over iets. Terwijl ik de politiek-rechtse zaak net zo gemakkelijk kan verdedigen als de politiek-linkse zaak. Ik maak liever een tableau van de werkelijkheid zoals ik haar aanschouw. Ik schilder wat ik zie. Ik voer niet alleen mijzelf op, maar verschillende stemmen. Als iemand in mijn liedje iets rechts of links zegt betekent dat niet dat ik dat vind.’
In het liedje Vrienden en beminden zingen jullie ‘er zijn hier heel veel hufters die zichzelf geen hufter vinden, dat is het mooie van Nederlanders, dat wij zo verdraagzaam zijn (…) dat maakt ons Nederland zo fijn’. Julie houden daarmee nationalisten een spiegel voor. Hebben Nederlanders geen zelfinzicht?
Joop: ‘We zingen over mensen die ervan overtuigd zijn dat ze geen hufters zijn. Nou die kom je toch dagelijks tegen? Iedereen kan die zo aanwijzen in zijn omgeving!
Jessica: ‘Je zou denken dat mensen die gediscrimineerd worden zelf niet discrimineren. Vergeet het maar.’
Zit het reflecteren op jezelf vanwege de Verlichting niet sterker in de westerse cultuur dan in andere culturen?
Joop: ‘Dankzij Sybrand Buma en zijn makkers gaan we nu kleine kindertjes het volkslied laten zingen. Alsof dat Nederland is, dat vind ik niet een teken van een cultuur die op zichzelf reflecteert. Het gaat de mannenbroeders om het zesde couplet van het Wilhelmus, dat begint met ‘mijn schild ende betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, verlaat mij nimmermeer’. Moeten kinderen dat op een openbare school leren? Laat de kinderen liever zingen over wat ze gemeenschappelijk hebben.’
Het totalitaire denken van christenen waartegen je ageert, daar maken ook moslims zich aan schuldig. De herijking van de Nederlandse cultuur van Buma is een reactie op de totalitaire aspecten van bepaalde moslims over wie de vrees bestaat dat ze de christelijke cultuur vervagen. Buma wil juist stelling nemen tegen totalitarisme, door duidelijke grenzen aan te geven. Nationale symbolen worden extra aangezet, omdat de indruk bestaat dat ze bedreigd worden. Is het dan niet beter dat je je richt op het totalitarisme dat als bedreigend wordt ervaren?
Joop: ‘Nee, ik vind dat niet de goede manier. Er zijn ook moslims die niet dat totalitaire benadrukken en ze verwachten van ons dat we ze daarin steunen. Wij moeten die steun ook geven. Buma focust, met de beste bedoelingen, op verschillen in plaats van overeenkomsten. Wil je nou werkelijk de kleine Abdullah en Ahmed en de kinderen van atheïsten leren zingen ‘mijn schild ende betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, verlaat mij nimmermeer’, op een openbare school?!’
Voor moslims is het toch niet zo’n probleem dat er over God wordt gesproken in ons volkslied?
Joop: ‘Ja, dan kom je in de sfeer van Ajax en Feyenoord, beide kampen houden van voetbal. Ik kijk liever naar wat ons allemaal bindt als gehele samenleving en dat is niet de God waarover gesproken wordt in het volkslied.’
Jessica: ‘De angst voor verandering van Buma komt voort uit angst om de controle te verliezen.’
Joop en Jessica beginnen spontaan hun eigen ‘volkslied’ te zingen dat Jessica als zangdocent aan basisschoolkinderen leert en dat Joop geschreven heeft. ‘De ene is een dunne, de andere die is dik. En die is een professor en die is niet goed snik. Maar dat is niet belangrijk. De juf die zegt altijd ‘het gaat om wat je samen bindt en niet om wat je scheidt’. Je scheidt, je scheidt, de juf die zegt altijd ‘het gaat om wat je samen bindt en niet om wat je scheidt’. De ene gelooft in dit, de ander gelooft in dat. En de ene gelooft helemaal niets. En die gelooft in patat. Maar dat is niet belangrijk. De juf die zegt altijd ‘het gaat om wat je samen bindt en niet om wat je scheidt’.’
Joop: ‘Daar heb je het, dit liedje kan iedereen meezingen. Met dit lied bereik je meer het Nederlandse gevoel en de Nederlandse cultuur dan met het Wilhelmus.’
Maar zijn Turken die met Turkse vlaggen demonstreren op de Erasmusbrug en trouw zweren aan Erdogan dan geen reële bedreiging voor een samenbindend Nederland?
Joop: ‘Ook tegen die groep zeg je ‘het gaat om wat je samenbindt en niet om wat je scheidt’. Dat geldt ook voor volkswijken waar volkse autochtone mensen ineens geconfronteerd werden met al die culturen. Ze kunnen in de dure buurten wel zeggen ‘we moeten verdraagzaam zijn’, enzovoorts, maar zij hebben er niet dagelijks mee te maken. Dat is een reëel punt dat je ook serieus moet nemen. Dat is een heel normale reactie. Maar voor al die groepen geldt vooral dat het beter is om te focussen op wat hen samenbindt en niet om wat hen scheidt. Zou het ook niet beter zijn als dat ook de strekking was van het Turkse volkslied? Dat de Koerden en alevieten en alle anderen zich er ook in kunnen herkennen? Ik denk dat heel veel mensen er zo over denken hoor, alleen het zijn niet de mensen de het voor het zeggen hebben.’
Jessica: ‘Ik denk als je al heel jong begint en op scholen vertelt dat iedereen meetelt, je zulke rancune kan voorkomen.’
Joop heeft verschillende kritische liedjes over het christendom geschreven, zoals Je hebt geen benen nodig (‘je hebt geen benen nodig om de Heer te volgen want de Heer is overal’), Embryoselectie (‘kanker is niet van God (…) embryoselectie is een zegen en houdt het kwade tegen’), Jozef (‘als kleine Jezus is geboren, dan trakteer ik op kalkoen’), Ezels (‘de ezels hebben een God’). Links wordt vaak verweten wel kritiek te hebben op het christendom, maar in veel minder mate op de islam. Wat vinden jullie daarvan?
Joop: ‘Ik weet niet of dat zo is. Vind je Rusland en China links of rechts? Ik zou zeggen links vanwege het communisme en ze gaan ook niet bepaald vriendelijk om met de islam en minderheden. ‘Religie is opium voor het volk’, zei Marx.’
Jessica: ‘In de liedjes over het christendom kan je het christendom ook vervangen met de islam, net als dat je Rutte kan vervangen met Asscher.’
Joop: ‘Het christendom heeft heel goede en heel slechte dingen gedaan en doet dat nog steeds. Kijk eens hoe vredelievend het christendom is zolang ze de baas niet is en kijk eens hoe vreselijk ze te keer kan gaan als ze wel de baas is. Macht corrumpeert altijd. Daarbij maakt het niet uit wie de macht krijgt. Als jij de macht krijgt, dan gaat het mis. Als ik de macht krijg, dan gaat het ook mis.’
Jessica: ‘Haha! Dat denk ik ook als jij de macht krijgt.’
Jullie hebben in 2013 meegedaan aan het programma Holland’s got talent. Wat zochten jullie daar eigenlijk?
Jessica: ‘Daar mogen wij het niet over hebben, hè Joop? Staat in ons contract.’
Joop: ‘Een wurgcontract waarin je afstand doet van je rechten als artiest. Tja, ik had nog nooit van het programma gehoord. Ik kreeg een mailtje toen Jessica op vakantie was van het programma. Er stond in dat ze een optreden hadden bijgewoond van ons en vroegen of we meer wilden doen aan Holland’s got talent.’
Het programma heeft jullie zelf gevraagd?
Jessica: ‘Ja, een scoutingsbureau van het programma.’
Joop: ‘Een bureau met de naam Blue Circle zorgt dat er in zo’n programma artiesten komen. Dat wil zeggen amateurs die ze dan in de zeik kunnen zetten. Maar dat wist ik allemaal niet.’
Dan is het toch heel merkwaardig dat de jury jullie niet herkenden als gevestigde artiesten?
Joop: ‘Ja, van te voren hebben we ook gewoon uitgelegd wat we deden. We hebben eerst ook nog een voorronde gedaan voor het op tv kwam voor een kleine jury. Dat is vooral een selectie waarbij ze kijken of je vermakelijk bent op televisie. Als je heel slecht bent kom je daar ook doorheen. Ik hoopte oprecht dat we niet door zouden gaan bij de tv-ronde, want dan begint de ellende pas echt. Jessica kneep hem, maar ik dacht: de jury laat ons toch niet door. Gelukkig gingen we eruit in de eerste ronde.’
Jessica: ‘We hebben erg gelachen! Zo’n jury raakt ons niet, maar er doen ook veel jonge mensen aan mee, die gewoon worden neergesabeld. Dan heb je toch geen klasse als professional-jurylid.’
Joop: ‘Het is wel merkwaardig dat je er als beroepsartiest lol in hebt om een amateur af te zeiken. Zo’n Chantal Janzen, hoe krijgt ze het in haar hoofd? Ik wil wel een verschil maken tussen de begeleiding en de juryleden die je op tv ziet. Achter de schermen waren het heel vriendelijke mensen.’
Hoe was het met de nazorg?
Joop: ‘We hebben nog een keurig kaartje gestuurd naar Blue Circle die ons had uitgenodigd met een excuus dat we het niet gehaald hadden en dank voor de prettige begeleiding, maar geen reactie op gekregen.’
Wat zegt het over de muziekindustrie in Nederland dat dit bestaat?
Jessica: ‘Ik denk dat het puur gaat om kijkcijfers, zoals zo vaak.’
Joop: ‘Het moet sensationeel zijn. Het is natuurlijk ook leuk om mislukkingen te zien. Neem een onthoofding van IS, als we dat naar Nederland zouden kunnen halen en als het van de wet mag, dan weet ik zeker dat hele volksstammen elke zaterdag klaarzitten om het te aanschouwen.’
Is het ook niet zo dat zo’n talentenshow uitgaat van de behoefte van het grote publiek en een soort mal maakt waarin artiesten moeten passen om dat publiek te kunnen bedienen, waardoor eigenheid en de originaliteit verloren gaat?
Jessica: ‘Ja, kijk naar de dj’s, daar is niets nieuws aan.’
Joop: ‘Het gaat er om wie in ons Engelstalige straatje past en wie niet. Ik geloof niet dat ze je heel erg gaan kneden als je er niet tussen past. Je past bij ze of niet. Als het niet past, dan flikkeren ze je eruit. Dat straatje is erg smal.’
Geldt dat ook voor Radio 1? In jullie nummer Kutmuziek zingen jullie dat er alleen maar kutmuziek is op Radio 1.
Joop: ‘Met Radio 1 is er nog iets anders aan de hand, want als commercieel station mag je doen wat je wil. Radio 1 is publieke omroep en betalen wij dus als burgers. Dat doen we zodat ze iets anders kunnen aanbieden dan wat de commerciële zenders aanbieden. Maar ze doen precies hetzelfde, ze vechten om dezelfde doelgroep. Waarom hoor ik vrijwel geen Nederlandse, Surinaamse, Antilliaanse, Marokkaanse en Turkse muziek op de radio? Alles is Engels. Ook in de Engelse popmuziek die ze aanbieden is er nauwelijks variatie. Radio 1 draait variatie moedwillig de nek om. Of dat censuur is? Corruptie is een passender woord ervoor. De NPO lapt de voorwaarden aan zijn laars. De overheid weet dat en blijft toch betalen. Dat proces zie je overal in de samenleving. Het probleem is dat Nederland geen corrupt land is, dus dan kan je ook nooit corruptie ontdekken. Net zoiets als Iran waar ze geen homo’s hebben. Dan heb je ook geen homoproblemen. Er zijn zo veel verschillende groepen in Nederland; of denk je dat Hollanders en Marokkaanse, Turkse en Surinaamse Nederlanders allemaal dezelfde muziek leuk vinden? Het is denk ik ook pure armoede, er is in Nederland geen liedcultuur.’
Hoe bedoel je Nederland heeft geen liedcultuur? Er zijn toch heel veel verschillende Nederlandstalige liedjeszangers geweest? Ik noem Jules de Corte, Robert Long, Armand.
Joop: ‘Zeker, maar dat zijn allemaal mensen die in kleine kring populair zijn. Vraag jij maar eens aan mensen van alle soorten leeftijden en opleidingen of ze een liedje van Robert Long uit hun hoofd willen zingen. Dat lukt niet! Een Nederlander komt misschien nog net op Het kleine café aan de haven van Vader Abraham of Zie ginds komt de stoomboot, maar dan houdt het op. We hebben geen liederen die dwars door alle lagen van de samenleving gaan. Vader Abraham en André Hazes is lagere cultuur, in de volkscultuur lukt het, maar dat wordt niet collectief omarmd.’
Jessica: ‘In Ierland bijvoorbeeld zingt hoog en laag mee in de kroeg, dat kennen wij nauwelijks.’
Joop: ‘Vraag aan een Franse, Italiaanse of Duitse minister of hij een lied in zijn eigen taal kan zingen, hij zingt er gelijk vijf. Vraag een Nederlandse minister of hij een Nederlands lied kan zingen en hij staat met zijn mond vol tanden, behalve de brabo’s en de christenbroeders natuurlijk.’
