Wie kent de componist Joseph Bologne of de zakenvrouw Mary Seacole? En de beeldhouwster Edmonia Lewis of de kunstschilder Josef Nassy? Deze talentvolle Europeanen van kleur zijn bij het grote publiek weinig bekend. Zonde, vindt documentairemaker Orville Breeveld. Hij maakte over hen de tv-serie Nieuwe Blik Terug.
‘Onze eerste aflevering is zondag uitgezonden en werd erg positief ontvangen’, vertelt Breeveld trots. Hij wil, als de serie een succes wordt, een vervolg maken. ‘Ik heb een lijst gemaakt van tweeëntachtig zwarte historische personen, die het verschil wisten te maken. Natuurlijk kun je die niet allemaal in één serie proppen, daarom hoop ik op een tweede seizoen. Maar first things first, eerst kijken of deze afleveringen een succes worden.’
Het idee voor de serie ontstond tussen 2003 en 2015, toen Breeveld als muzikant op tournee door Europa was. ‘Vaak kreeg ik, als zwarte man, de vraag waar ik vandaan kom, terwijl ik mij ook Europeaan voelde. Ik vroeg mijn Europese vrienden of ze misschien iets wisten over zwarte historische personen uit hun stad of plek. En daar ging ik dan naartoe. Ik hield alle namen bij in een schriftje. Wetenschappers, kunstenaars, generaals, enzovoort. Ze hebben nooit de aandacht en erkenning kregen die ze verdienden. Daar wilde ik verandering in brengen.’
Acht jaar geleden pitchte Breeveld zijn idee voor een serie over vergeten zwarte historische figuren uit de Europese geschiedenis bij de NTR. ‘Ze vonden het reuze interessant, maar hadden geen budget voor alle tweeëntachtig. Toen we konden gaan filmen, brak de coronapandemie uit. Dus konden we pas eind 2021 verder. Het heeft erg lang geduurd allemaal, maar ik ben ontzettend dankbaar dat het is gelukt.’
De Black Lives Matter-beweging, die na de moord op de Afro-Amerikaanse George Floyd in mei 2020 een hoge vlucht nam, is niet van invloed geweest op de plannen. ‘We waren ver voor 2020 begonnen met alles’, zegt Breeveld. ‘Het is bovendien een Europees verhaal.’
Offers maken
Nieuwe Blik Terug is niet alleen voor zwarte mensen gemaakt, maar voor iedereen die in Europa leeft of werkt. De Amerikaans-Italiaanse beeldhouwster Edmonia Lewis (1844-1907) is een inspiratie voor iedereen in de kunsten, vindt Breeveld. ‘Ze werd als vrije vrouw geboren ten tijde van de slavernij in de Verenigde Staten. Ondanks haar Afro-Indiaanse achtergrond lukte het haar om bekendheid te verwerven en trok ze naar Rome.’
Alle hoofdpersonen in de documentaire zijn volgens Breeveld inspirerend: ‘De les die we leren, is dat je succes kan boeken als je bereid bent om offers te maken, jezelf te ontwikkelen. De mensen in onze documentaire hebben optimaal gebruik gemaakt van de kansen die er waren en schiepen kansen die er eerst niet waren. Ze legden zich niet neer bij de normen van die tijd.’
‘Deze mensen hebben nooit de aandacht en erkenning kregen die ze verdienden. Daar wilde ik verandering in brengen’
Een andere persoon die de aandacht trekt is Joseph Bologne (1745-1799), een achttiende-eeuwse componist, violist en dirigent uit Frankrijk, die van gemengde afkomst was. Zijn moeder was een totslaafgemaakte vrouw, zijn vader een plantage-eigenaar op Guadeloupe, een eiland in het Caraïbisch gebied. Toen hij tien jaar oud was, bracht zijn vader hem naar Frankrijk.
Of denk aan Mary Seacole (1805-1881), een Britse verpleegkundige en zakenvrouw die actief was tijdens de Krimoorlog. Door haar ondernemingszin en achtergrond vergeleek men haar met Florence Nightingale. Zij komt uitgebreid aan bod in de documentaire, net als de Joods-Surinaamse kunstschilder Josef Nassy (1904-1976). Tot zijn werk behoren onder andere tweehonderd schilderijen en tekeningen, die hij maakte tijdens de drie jaar dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog in België gevangen zat.
Afro-Europees museum
Dit jaar herdenken we dat de slavernij in Suriname en op de voormalige Nederlandse Antillen honderdvijftig jaar geleden werd afgeschaft. Orville Breeveld vertelt hij de aandacht voor de slavernij goed vindt, maar dat we hier niet in moeten blijven hangen. ‘De slavernij is niet de hele geschiedenis. Pijn is een onderdeel van onze historie, maar er is meer. Ik wil in mijn serie juist perspectief bieden, mensen inspireren.’
Breeveld bekent dat hij om die reden ook zijn twijfels heeft over een nationaal slavernijmuseum. ‘Er zou eigenlijk een Afro-Europees museum moeten komen, waar ook de slavernijgeschiedenis een onderdeel van is, want het mag niet de hoofdmoot zijn. Maar dat is mijn visie. Morgen moeten onze kinderen naar school, over een paar jaar moeten ze een baan zoeken. Ze moeten het beste uit zichzelf halen. Als er dan alleen aandacht is voor slavernij, pijn en slachtofferschap, dan helpt je dat niet verder. Je wil als kind gestimuleerd worden, optimaal gebruik maken van de kansen die er zijn. Je moet je focussen op het positieve, en daarin investeren. Het verleden moet inspireren, niet demotiveren.’
Breeveld noemt in dit verband de SWOT-analyse (waarbij je sterke en zwakke punten, kansen en risico’s op een rij zet) die afkomstig is uit de psychologie. ‘Je kijkt naar strenghts, weaknesses, opportunities en threats. Onze zwaktes en bedreigingen kennen wel al, laten we naar onze sterktes en kansen kijken. Onze focus moet vooruitgang zijn. Je moet uit bed stappen met het gevoel dat vandaag weer het verschil gaat maken: ‘Nu ga ik naar de Kamer van Koophandel om mijn nieuwe bedrijf in te schrijven, naar de universiteit om een opleiding te volgen, enzovoort’.’
Ook vindt Breeveld het belangrijk dat mensen van kleur zich niet terugtrekken in een hoekje, maar samenwerking zoeken met anderen. ‘Onze samenleving is erg gepolariseerd. Sommige mensen geloven dat nog meer polarisatie, en je terugtrekken in je eigen bubbel met gelijkgezinden, de oplossing is. Maar dat is niet zo. Samenwerken is de sleutel tot succes. Dat laten die zwarte historische figuren ook zien. Ze geloofden in hun eigen kracht, maar zochten ook naar samenwerkingspartners om verder te komen.’
Het gaat, zo besluit Breeveld, om een ander perspectief. ‘De kunst is: welke bril zet je op? Die van pijn en misère? Of die van inspiratie? De geschiedenis van de slavernij ontneemt onze blik. Natuurlijk moeten we dat verhaal vertellen, maar er zijn urgentere verhalen.’
Nieuwe Blik Terug wordt komende weken uitgezonden op NPO2. De afleveringen zijn terug te zien via NPO Start.
