In zijn column ‘Wat Nederland kan leren van de speech van Zelensky’ prijst publicist Gert Jan Geling de toespraak die de Oekraïense president vorige week hield voor het Nederlandse parlement. Dat Zelensky refereerde naar een episode uit de Nederlandse geschiedenis die veel Nederlanders zijn vergeten – de verovering van Brielle door de watergeuzen op 1 april 1572 – is volgens Geling veelzeggend: ‘Het is een beetje on-Nederlands, maar als Nederlanders zouden we wel wat vaderlandslievender mogen worden.’
Hoewel ik zijn gedachtegang over nationalisme en patriottisme een beetje kan volgen, toont Gelings artikel precies waarom deze twee zaken gevaarlijk zijn en hoe geschiedenis misbruikt wordt voor propaganda.
Patriottisme en nationalisme is namelijk precies wat Rusland gebruikt om de oorlog in Oekraïne te rechtvaardigen. Het idee dat Oekraïne een streek van Rusland is en dat het van oudsher tot het Rusland behoort, is een historisch argument dat al lange tijd gepropagandeerd wordt. Nu moet het Russische volk daar ‘bevrijd worden van de fascisten’. Moedertje Rusland, waar iedereen zo trots op is, is hiertoe in staat.
Dat Oekraïne en Rusland ooit tot hetzelfde rijk behoorden is niet onwaar. Maar dat er de nodige machtsverschuivingen zijn geweest, en dat we nu in heel andere tijden leven dan die van Kiev-Roes, maakt voor het Russische nationalisme niet uit. Nuances staan de nationalistische propaganda alleen maar in de weg.
Voor Oekraïne is het fenomeen nationalisme ook niet onbekend. Er wordt nadruk gelegd op het ‘Oekraïense’ van hun geschiedenis. Zo besteden Oekraïners in hun geschiedenis veel aandacht aan de Oekraïense Holodomor, de door de Stalin gecreëerde hongersnood die begin jaren dertig leidde tot de dood van miljoenen Oekraïners.
In diezelfde periode hongerde Stalin ook Kazachstan uit. Naast de miljoenen Oekraïners werden ook miljoenen Kazachen en Russen en andere etnische groepen getroffen door het repressieve beleid van Stalin om de landbouw te collectiviseren. Dat maakt de Holodomor in Oekraïne niet minder erg, maar het uithongeren van Sovjetburgers door Stalin misschien wel minder Oekraïens. Als ‘Sovjetgeschiedenis’ is de Holodomor echter minder geschikt voor Oekraïens nationalisme.
Zowel Poetin als Zelensky zijn dus naar hartenlust aan het shoppen in de geschiedenis om patriottisme en nationalisme aan te wakkeren, en zo de oorlog te rechtvaardigen. Nu is Zelensky zelfs in de Nederlandse geschiedenis aan het rondneuzen om steun uit Nederland te krijgen. Het is opvallend hoe ver de Oekraïense president hiervoor terug moet gaan. 450 jaar geleden is er iets gebeurd dat de strijdlust van Nederlanders anno nu zou moeten opwekken. Kan Oekraïne geen betere argumenten bedenken om steun te krijgen?
Het is een buitengewoon slecht idee om een oorlog te motiveren met beroep op een eeuwenoude geschiedenis
Gelukkig maar dat weinig Nederlanders bekend zijn met de verovering van Brielle door de watergeuzen. Het is een buitengewoon slecht idee om een oorlog te motiveren met beroep op een eeuwenoude geschiedenis.
In mijn ogen kent oorlog alleen maar verliezers. De ‘grootse daden’, zoals de ‘zelfopoffering’ en het vechten om ‘de tirannie te verdrijven’ van de Oekraïners, zijn in mijn ogen niet zo groots. Ze leveren heel veel leed op. Niet alleen militairen die sneuvelen aan beide zijden, maar ook bij verscheurde families bij de achterblijvers.
Bovendien hebben veel mensen geen keus. Zowel Rusland als Oekraïne hebben dienstplicht. Daar is niets heldhaftigs aan en daar hoef je dus ook niet trots op te zijn.
De retoriek rondom de oorlog zit vol patriottisme en nationalisme. Daar moet je niet in meegaan.
