Vorige maand verraste de Turkse president Recep Tayyip Erdogan vriend en vijand met zijn vijftiende verkiezingsoverwinning. Politicoloog Ozan Türkdogan vraagt zich af of de verkiezingen wel eerlijk zijn verlopen.
Op 7 juni 2015 verloor Erdogans AKP voor het eerst in jaren de absolute meerderheid. De AKP haalde slechts 40 procent van de stemmen. Dat betekende dat Erdogan voor het eerst een coalitie moest vormen. Dit was een grote nederlaag voor hem.
Een ander historisch resultaat dat de verkiezingen in 2015 opleverde, was dat de Koerdische HDP, onder leiding van de charismatische verbinder Selahattin Demirtas, de 10 procent-drempel brak en zodoende het parlement in kwam. Door verzoenende woorden en terreur nadrukkelijk te veroordelen, wist Demirtas ook linkse Turkse kiezers voor zich te winnen.
Het was voor het eerst in de geschiedenis dat een Koerdische partij deze kiesdrempel haalde, een drempel die notabene was ingesteld om onder meer de Koerden uit het parlement te houden. Vervolgens vond een reeks dramatische gebeurtenissen plaats.
De regering besloot kort na de verkiezingsuitslag tot een invasie in het zuidoosten van Turkije, waar voornamelijk Koerden wonen. Hevige luchtaanvallen en tanks werden ingezet. Een burgeroorlog. Het absolute dieptepunt was de grootste terroristische aanslag die het land ooit heeft gekend: in Ankara vielen 102 doden, een maand voor de herverkiezing in oktober 2015. De aanslag vond plaats tijdens een demonstratie van linkse groepen en de HDP. Veel groepen waaronder HDP-leider Demirtas wezen de staat aan als schuldige. Ook IS werd genoemd als mogelijke dader.
Omdat er vijfenveertig dagen na de verkiezingen geen coalitie gevormd was, moesten er volgens de wet nieuwe verkiezingen plaatsvinden. Erdogan won dit keer met een marge van 50 procent en kon alleen regeren.
Erdogan liet het hier niet bij. Demirtas was nog steeds een bedreiging, hij genoot nu bovendien parlementaire onschendbaarheid. Om deze op te heffen, moest de grondwet gewijzigd worden en hiervoor was steun van de CHP noodzakelijk. Om onduidelijke redenen gaf partijleider Kemal Kilicdaroglu deze steun. Demirtas werd veroordeeld tot een gevangenisstraf die hij nog steeds uitzit. De ontsteltenis bij velen was groot. Uitgerekend de CHP, die claimde tegen het autoritaire bewind van Erdogan te strijden, steunde hem in zo’n cruciale stemming?
Coalitie van oppositiepartijen
Turkije maakte zich dit voorjaar op voor misschien wel de belangrijkste verkiezing sinds de oprichting van de republiek, honderd jaar geleden. De oppositie verenigde zich, waarbij zes partijen een blok vormden om Erdogan definitief te verslaan. De grote vraag was: wie wordt onze kandidaat?
Eén van de kanshebbers was de populaire burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu. Het was hem gelukt om in 2019 tijdens de lokale verkiezingen de AKP te verslaan, mede dankzij een positief stemadvies van Demirtas. Een ander belangrijke oorzaak was de dalende populariteit van Erdogan (onder andere vanwege een economische crisis in 2018), die ervoor zorgde dat de AKP veel grote steden had verloren. In eerste instantie weigerde Erdogan de verkiezingen in Istanbul te erkennen. Volgens hem was er sprake van fraude.
De Hoge Kiesraad zwichtte voor die druk en schreef nieuwe verkiezingen uit. De kiezer kon dit niet waarderen en gaf Imamoglu een nog groter mandaat. Na deze Istanbulse verkiezingen, heeft Erdogan veel leden van de Kiesraad vervangen door loyalisten, onder wie de voorzitter.
Een andere kanshebber om namens de oppositie presidentskandidaat te worden was Kemal Kilicdaroglu. Critici zagen hem niet als een stemmentrekker, onder meer vanwege zijn zachtaardige verschijning en Koerdische en alevitische afkomst. Toen Kilicdaroglu toch de kandidaat van de oppositie werd, uitte journalist Erol Multercimler zijn frustratie over de gang van zaken: ‘Hoewel het coalitieblok al ruim een jaar eerder was gevormd en we al vijf jaar weten dat deze verkiezing eraan komt, viel de keuze op Kilicdaroglu pas twee maanden voor de verkiezingen!’
De verbazing over de keuze voor Kilicdaroglu was eveneens groot, omdat hij negen voorgaande verkiezingen had verloren. Maar er waren weinigen die Erdogan nog een kans gaven na alle gebeurtenissen die hadden plaatsgevonden: hyperinflatie, de grootste bosbranden ooit, overstromingen en spraakmakende onthullingen van oude vrienden. Het grootste dieptepunt was de allesverwoestende aardbeving. Tevens doken er meerdere keren beelden op van een president die kampte met een zwakke gezondheid. Een groot deel van Turkije was Erdogan-moe en dit keer moest hij worden verslagen.
Blunders
De eerste die waarschuwde voor verkiezingsfraude was journalist Cevheri Guven, die in ballingschap leeft. Hij betoogde dat Erdogan fraudeerde tijdens de tweede ronde. Eveneens waarschuwde hij, net als anderen, voor Onursal Adiguzel, het hoofd communicatie van Kilicdaroglu’s CHP. Adiguzel bleek in 2018 niet in staat om de verkiezingsuitslagen van eigen waarnemers vrij te geven. Deze fout heeft Adiguzel later toegegeven.
Op de verkiezingsavond van de eerste ronde, op 14 mei jongstleden, kreeg Guven gelijk. De CHP beging grove blunders: de website met live tussenstanden lag eruit, de partij kon eveneens geen tussenstanden geven en was hiervoor afhankelijk van het regeringsgezinde persbureau Anadolu Agency.
De kritiek op Kilicdaroglu en zijn communicatiechef Adiguzel groeide, waardoor laatstgenoemde is opgestapt. Hoewel de partij geen officiële reden gaf, verklaarde Adiguzel dat er niets mis was met hun computersysteem. Hij stapte op om Kilicdaroglu niet in de problemen te brengen.
‘Wilde de CHP dan niet winnen?’
Tijdens de verkiezingen van 2023 was naar schatting dertig procent van de verkiezingswaarnemers van CHP ook daadwerkelijk in het stemlokaal aanwezig. Kilicdaroglu verklaarde dat hij veronderstelde dat er ook waarnemers van een andere oppositiepartij (de IYI-partij) aanwezig zouden zijn. Dat was opvallend, want elke partij dient haar eigen toezichthouders te sturen.
Journalist Bahar Feyzan was tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op het hoofdkantoor van de CHP tijdens de verkiezingen en verbaasde zich over het gebrek aan eigen actuele informatie. ‘Dan had ik net zo goed thuis kunnen blijven. De vraag is: waarom lieten ze niet de standen zien van hun eigen data? Dit zijn geen amateuristische fouten, we hebben het over een gevestigde partij die aan talloze verkiezingen heeft deelgenomen. Wilde de CHP dan niet winnen?’
Te veel stembiljetten
Allereerst de vraag: wanneer verlopen verkiezingen oneerlijk? Dat de regerende AK-partij veruit de meeste zendtijd heeft gehad, maakt de campagne weliswaar oneerlijk maar de verkiezingen zijn dan nog steeds legitiem.
Volgens de internationale waarnemers van de OVSE zijn de verkiezingen eerlijk verlopen, ondanks het grote verschil in zendtijd tussen de partijen. Daarnaast concludeerde dit orgaan dat er een gebrek aan transparantie was. De OVSE deed hiervoor een aselecte steekproef bij stembureaus.
Onderzoeksjournalist Murat Agirel van Cumhuriyet heeft aanwijzingen ontdekt voor fraude. Een van de opmerkelijke zaken die Agirel onderzoekt, draait om het aantal stembiljetten. Al voor de verkiezingen uitte hij zijn verbazing over het feit dat er miljoenen stembiljetten te veel zijn afgedrukt. Nu is de journalist bezig uit te zoeken wat er met deze stembiljetten is gebeurd. ‘Als de Kiesraad deze nog steeds in bezit heeft en ze blanco zijn, is er niets aan de hand.’ Van de Kiesraad krijgt hij geen reactie en hij heeft nu vragen gesteld aan de oppositiepartijen. De journalist zegt ook meerdere gevallen te kennen waarbij een persoon drie stemmen heeft uitgebracht.
Een andere opvallende zaak komt van journalist Fusun Sarp Nebil. Zij schrijft dat het aantal inwoners met drie miljoen is gestegen ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2018, terwijl volgens de Kiesraad het aantal stemgerechtigden met vijf miljoen is gestegen. Nadat de Kiesraad ook deze vraag niet beantwoordde, legde ze dit grote verschil voor aan computeringenieur Ali Riza Atasoy en professor Turhan Mentes van Haceteppe universiteit. Zij konden het verschil niet verklaren.
‘Kilicdaroglu gaf merkwaardige antwoorden op veel belangrijke vragen’
Hoe gaat de CHP nu verder? Je zou verwachten dat de lijsttrekker aftreedt na het verlies van wat door velen als een must-win verkiezing werd gezien. Niets is minder waar. De lijsttrekker zelf liet zich pas twaalf dagen na de verkiezingen publiekelijk zien. In een veelbesproken tv-interview liet hij in het midden of hij zal aanblijven.
Wel verving hij het bestuur van de partij, dat werd gezien als inner circle van Kilicdaroglu. Journalist Ismail Saymaz noemde de bestuurswissel een fake move: ‘Dit zijn onbekende mensen voor het grote publiek en bovendien zijn de nieuwe leden ook oudgedienden.
Geen verandering
Aan zelfreflectie deed de CHP-leiding niet. Wel waren er een hoop onzinnige reacties op het verlies. De reactie van de nieuw gekozen fractieleider en bondgenoot van Kilicdaroglu, Özgür Özel, spande de kroon. Hij zei in een interview geen oproepen te horen die het aftreden van Kilicdaroglu eisen, afgezien van AKP-trollen in de social media. Een paar dagen later gaf hij plots aan dat verandering wel nodig is en dat hij ervoor openstaat om de nieuwe partijleider te worden.
Kilicdaroglu ging niet bij zichzelf te rade. Het verlies kwam doordat ze op het platteland naar de staatstelevisie kijken, zei hij. Deze verklaring riep verbazing op bij interviewer Saymaz: ‘Dit weten we al twintig jaar. Heeft u echt geen andere verklaring?’ Volgens Kilicdaroglu is de nederlaag geen groot maar een klein fiasco. Erdogan zou door het verlies van de eerste ronde ‘een traumatische nederlaag hebben geleden‘. Een wonderlijke conclusie, aangezien de AKP juist in die eerste ronde de meeste stemmen behaalde. Eén van de weinigen die als eerste openlijk heeft gezegd verandering binnen de CHP te willen, is burgemeester Ekrem Imamoglu.
Kilicdaroglu gaf verder in zijn surreële optreden merkwaardige antwoorden op veel belangrijke vragen. Zo uitten de interviewers hun verbazing over het feit dat de CHP de verkiezingen inging met voormalige bondgenoten van Erdogan: Ahmet Davutoglu en Ali Babacan. Hoewel ze maar twee tot vijf procent van de stemmen hebben gehaald, kregen ze een derde van alle zetels en dreigen ze nu zelf aparte fracties te vormen. Op de vraag waarom voor zo’n constructie is gekozen, antwoordde Kilicdaroglu dat het juist democratisch is dat er binnen een partij verschillende geluiden te horen zijn.
Opgemerkt moet worden dat de Toekomstpartij van Davutoglu en de Partij voor Democratie en Vooruitgang (DEVA) van Babacan niet eens voor de CHP kandidaat-voorzitter van het parlement hebben gestemd, maar zelf kandidaten hebben voorgedragen. Kilicdaroglu vertelde voorstander van afsplitsing te zijn: ‘Het liefst zie ik dat er niet 1 maar 2 nieuwe fracties komen.’
Het ongeloof was zichtbaar aanwezig bij Ugur Dundar, de andere interviewer. Deze gerespecteerde journalist citeerde daarop een column van Fatih Altayli, een andere gerespecteerde journalist. Daarin zei een anonieme diplomaat dat Kilicdaroglu werkt voor externe krachten en als doel heeft om de verkiezingen te verliezen.
Op het eerste gezicht lijkt de uitspraak van deze diplomaat een complottheorie. Maar als je alle ‘blunders’ van de partijleider op een rij zet, zijn het wel erg veel ongelukkige fouten. Kilicdaroglu stevent met de CHP regelrecht op de afgrond af. Zonder sterke oppositie en een onafhankelijke Kiesraad, van oudsher de twee sterkste pijlers van de Turkse democratie, vervalt Turkije in een dictatuur.
