De islamitische vastenmaand ramadan komt er weer aan. Een maand lang mogen moslims van zonsopgang tot zonsondergang niks eten of drinken. Ook is het de islamitische maand van reflectie. Hebben moslims en niet-moslims die meevasten er dit jaar zin in?
Epidemiologe Özlem Bozkurt uit Dordrecht doet dit jaar mee. ‘Het is niet alleen maar omdat het een pijler is vanuit mijn islamitische geloof’, zegt ze. ‘Ik doe het ook vanuit de behoefte om mijn geloof expliciet te belijden in een land dat de mond vol heeft van godsdienstvrijheid, maar nog steeds moeite lijkt te hebben met islamitische Nederlanders die daar volwaardig aan willen meedoen’.
Huis versieren
Voor Bozkurt is de islamitische vastenmaand meer dan alleen honger onderdrukken, legt ze uit. ‘Ramadan is ook een maand van stilstand. Een pas op de plaats in de gekmakende dagelijkse routine. Soms moet je even rusten om vooruit te komen. Daar is helaas te weinig tijd voor in een maatschappij waar je moet leveren en presteren’.
Ook is Bozkurt gecharmeerd van het rituele samenzijn van de ramadan in de ochtend en avond. ‘Dan laten we als gezin alles even los en kijken we samen uit naar het moment om rond de tafel te gaan. We tellen gezamenlijk af. Ook versieren we ieder jaar ons huis met ramadan voor de kinderen. We maken er een feestje van.’
Voor de Amsterdamse politicus Sheher Khan (Denk) staat de oorlog in Gaza centraal deze ramadan. ‘Uiteraard zijn er voldoende brandhaarden in de rest van de wereld. Maar deze oorlog steekt er, qua aandacht, met kop en schouders bovenuit. Ook omdat Nederland de kant kiest van een onderdrukkende staat en hierdoor potentieel medeplichtig is aan een genocide. Ik hoop dat het onmenselijke onrecht aldaar tijdens veel iftar-maaltijden besproken wordt.’
Khan vindt dat ‘foute dadels’ geboycot moeten worden en heeft daar op Instagram een filmpje over gemaakt. ‘Ik hoop dat ramadan voor nog meer boycot zorgt en motivatie om dit onrecht aan te kaarten.’
Agnostisch
Kivilcim Pinar, fractievoorzitter voor de Partij voor de Dieren uit Alkmaar, zegt ‘veel affiniteit’ met de islam als religie en cultuur te hebben, maar hij ziet zichzelf niet als moslim. ‘Daarvoor ben ik veel te agnostisch’, merkt hij op. ‘Maar dat betekent niet dat ik niet vast. In Turkije had ik een groot afstand tot dit soort rituelen. De laatste jaren probeerde ik af en toe te vasten uit solidariteit en ook uit empathie. In essentie draait het bij ramadan om bezinning en inlevingsvermogen.’
Ook voor Pinar is het leed van Palestijnen een extra reden om te vasten. ‘De Israëlische apartheidsstaat gebruikt verhongering als een wapen in de genocidale oorlog in Gaza. Daarmee is de link met niet eten snel gelegd.’
Of het dit jaar wel lukt is de vraag. ‘Ik reis veel, dus dat is onhandig en dan krijg je ook vrijstelling, heb ik begrepen’, zegt ze lachend. ‘Ik heb altijd in mijn eentje gevast en volgens mij is het anders als je het in een gemeenschap doet. Dat hoop ik nog wel een keer te ervaren. Overigens gaat het voor mij niet alleen om het vasten, maar ook om die bezinning, meer voor mijzelf als spiritueel mens. Ramadan is een mooi moment om bij jezelf naar binnen te kijken en dan de verbinding te zoeken met anderen. Het is een spirituele, vreedzame maand waar we buiten onze eigen grenzen moeten kijken.’
‘De Albert Heijn-iftar op het parkeerdak in Osdorp is een begrip geworden’
Zijn er ook zaken waar je je niet zo op verheugd? Bozkurt noemt meteen de ‘standaardprogramma’s’ op televisie en sociale media, over wat allemaal wel of niet mag tijdens de ramadan. ‘Ieder jaar weer hetzelfde riedeltje en dan een opgetrommelde moslimexpert die daar braaf antwoord op geeft. Het is bijzonder om elk jaar tijdens ramadan vast te stellen dat we collectief geen actieve herinneringen aan de regels van ramadan hebben’, zegt ze.
Khan denkt even na. ‘Toch de neiging om je buik vol te eten in de avond. In de islam is het sowieso niet aanbevolen om je vol te proppen. Daar hebben we allemaal wel een beetje last van tijdens ramadan. En daar zouden we niet alleen een lichamelijke, maar ook een spirituele strijd tegen moeten voeren. Dat zal ook dit jaar weer een uitdaging zijn.’
Het lijkt er trouwens op dat de islamitische vastenmaand steeds meer ingeburgerd raakt in Europa. Onlangs werd bekend dat Frankfurt de winkelstraten met ramadanverlichting gaat versieren.
Cairo vindt het zonder meer een vanzelfsprekendheid dat de islam een vertrouwder verschijnsel wordt in ons land. ‘Er zijn al zo lang zo veel moslims in Nederland en ik heb veel vrienden die moslim zijn. Je zou kunnen zeggen dat het bijna niet-Nederlands is om je er niet mee bezig te houden’, zegt ze. De Nederlandse samenleving houdt steeds meer rekening met de ramadan, ziet ze ook. ‘Het wordt meer gewoon. Maar of het met meer respect wordt behandeld? Dat weet ik niet.’
Khan houdt ook een paar slagen om de arm.
‘Enerzijds zie je steeds meer organisaties en initiatieven in Nederland, die niet eens zozeer door moslims zelf op poten worden gezet. Denk aan de bekende Albert Heijn-iftar op het parkeerdak in Osdorp. Die is wel een begrip geworden in Amsterdam Nieuw-West’, vertelt hij.
Maar Khan wijst ook naar de andere kant. ‘Er is een neiging, en dat zie je vooral op sociale mediaplatformen als X, om alles wat met moslims te maken heeft negatief te bejegenen en als een probleem te zien. De aanwezigheid en zichtbaarheid van moslims is voor islamofoben een probleem. En ramadan is dan uitermate geschikt om los te gaan. Dan hoor je de klacht dat moslims aandacht krijgen. Daaruit spreekt een sterke rancune. Alsof ze maar niet kunnen verkroppen dat moslims onderdeel van dit land zijn.’
Khan wijst erop dat het normaal worden van ramadan en de kritiek op moslims kennelijk twee zijden van dezelfde medaille zijn. ‘Aan de ene kant zijn er de mensen die meedoen, ruimte maken en meegenieten. En aan de andere kant is er een groepje mensen dat er niet aan meedoet, maar de ramadan wel gebruikt voor de eigen politieke agenda.’
Ramadansausje
Pinar zegt helemaal klaar te zijn met het fenomeen ‘ramadan-washing’. ‘Ik zie het vaker bij grote bedrijven: ketens proberen producten te verkopen door er een ramadansausje overheen te gieten. Aan de ene kant zou je kunnen zeggen dat hiermee de invloed van de islam en moslims in Nederland onuitwisbaar wordt, wat uiteraard prima is. Maar aan de andere kant vraag ik me af hoe oprecht deze instanties nou zijn In hoeverre is dit niet gewoon een nieuwe manier om meer omzet te maken, in plaats van oprechte interesse te tonen in onze islamitische medeburgers?’
”Nu vraag ik of we de vergadering op een ander moment kunnen houden’
Bozkurt antwoordt dat ‘inburgering’ een te groot woord is. ‘Ramadan lijkt eerder getolereerd te worden. Dit is vooral het gevolg van moslims die het bespreekbaar maken op hun werk. We zijn niet alleen werknemers met nummers die opdagen en dan weer verdwijnen. Nee, we willen ook zeggenschap over hoe de publieke ruimte ingericht wordt. Vroeger verbrak ik tijdens een vergadering onopgemerkt mijn vasten. Nu vraag ik of we de vergadering op een ander moment kunnen houden, zodat ik ervoor of even erna wat kan eten.’
Pinar benadrukt het onderscheid in meedoen aan de iftar en meedoen aan ramadan. ‘Als het om de iftar gaat zijn er meer witte Nederlanders die mee willen doen’, merkt hij op.
De negativiteit rondom moslims vindt Cairo niks nieuws. ‘Voordat de moslims de kop van jut waren, kregen de Surinamers en Antillianen alles over zich heen. Ik vind het alleen zo vermoeiend. We wonen al zo lang samen dat die hele xenofobie al nergens meer op slaat.’
Ze wenst iedereen een spirituele ramadan toe in een land waar we naar elkaar blijven omkijken.
Bozkurt, Khan en Pinar betrekken allen Palestina in hun ramadanwensen. ‘Ik hoop dat de kinderen in Gaza genoeg te eten zullen krijgen. Al het eten waar ik overdag naar verlang wens ik de kinderen van Gaza duizend maal toe’, zegt Bozkurt.
‘Een vrij Palestina, vrij van onderdrukking is mijn ramadanwens dit jaar’, zegt Khan. Pinar: ‘Ik hoop dat iedereen zijn best doet om Israël te boycotten.’
