Een standbeeld van Che Guevara (1928-1967) in Utrecht zorgt voor ophef. In het Westen is de knappe Zuid-Amerikaan met de baret een held onder sommige linkse activisten, maar veel Cubaanse Nederlanders vinden hem een terrorist. ‘Er heerst een gebrek aan kennis over Cuba en de revolutie.’
Sinds dit voorjaar staat er een bronzen standbeeld van de Argentijns-Cubaanse strijder Che Guevara in de Utrechtse Croeselaan, vlakbij het Centraal Station. Een groep Cubaanse ballingen in Nederland stoort zich eraan. ‘Ernesto Guevara was een terrorist. Een van de grondleggers van een bewind dat in zestig jaar bijna tienduizend personen ombracht,’ zegt woordvoerder Victor Dueñas van Decide, het Comité ter ondersteuning aan Cuba.
Het omstreden standbeeld is onderdeel van een nieuw beeldenpark aan de Croeselaan. De maker van het beeld, Christian Jankowski, raakte gefascineerd door de levende standbeelden die hij in Barcelona zag. In zijn kunstproject Living statues maakt de Duitse kunstenaar beelden van straatartiesten. Het levensgrote standbeeld stelt dan ook niet Guevara voor maar een willekeurige straatartiest uit Barcelona die zich als de Cubaanse strijder heeft uitgedost. Dat sluit aan bij het standpunt van de gemeente, die het beeld niet wil verwijderen. Geen eerbetoon aan Guevara dus, maar een weergave van een straatartiest.
Hoe onschuldig zou het beeld zijn geweest als de straatartiest verkleed was als Jozef Stalin of de Spaanse dictator Franco?, vraagt Dueñas zich af. ‘Het achterliggende probleem is het gebrek aan kennis over Cuba en de revolutie. In het Westen zijn veel mensen onbekend met de geschiedenis van Cuba en de misdaden van Che Guevara. Ze kennen de iconische foto met de baret die na zijn dood is verspreid, en denken dat hij een held was.’
‘Voor veel linkse westerlingen was Cuba de gedroomde samenleving’
‘Begin jaren zestig was de revolutie in Cuba net geweest. Voor veel linkse westerlingen was Cuba de gedroomde samenleving’, zegt Rimko van der Maar, historicus aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Ze zagen het eiland als een plek waar de ideale maatschappij werd gecreëerd. Een marxistische heilstaat, waar iedereen gelijk was en de welvaart eerlijk werd verdeeld. Aan het roer stonden interessante en stoere revolutionairen. Che Guevara was daar één van.’
Motorreis
Ernesto Guevara kwam uit de bovenklasse van Argentinië, vertelt Van der Maar. ‘Hij was charismatisch en belezen, hij had medicijnen gestudeerd. Hij schreef politieke pamfletten over marxisme en de guerrillastrijd, die een eind zou maken aan onrecht. Die werden over de hele wereld gelezen.’ Van der Maar noemt ook de Diarios de motocicleta, een verslag van de motortocht door Latijns Amerika die hij samen met een vriend maakte. Het dagboek werd in 1993 postuum gepubliceerd en later verfilmd. ‘Het droeg bij aan de mythe van een jonge avonturier, een revolutionair op zoek naar rechtvaardigheid en gelijkheid.’
Klopt dat beeld dan niet? ‘Jawel, Guevara geloofde echt dat de revolutie een eind zou maken aan de armoede en onderdrukking van veel bewoners in Latijns-Amerika, hij ging voorop in die strijd’, zegt Van der Maar. ‘Maar tegelijkertijd zette hij mensen met andere ideeën gewelddadig aan de kant. Tegenstanders verklaarden later dat zij zagen hoe hij mensen executeerde, ook deserteurs verdienden volgens hem de kogel. De gelijkheid die Che Guevara nastreefde is maar betrekkelijk.’
Guevara ontmoette Fidel Castro in Mexico en sloot zich aan bij zijn guerrillabeweging. In 1959, na een verblijf in de jungle, lukte het om de onderdrukkende dictator Batista af te zetten. Ze veroverden hoofdstad Havana. Castro werd minister-president en Guevara minister. Beroemd werd Guevara’s optreden bij de Vergadering van de Verenigde Naties, waar hij als vertegenwoordiger van Cuba opkwam voor de belangen van de derde wereld. In 1965 verliet hij Cuba. ‘Bestuurder zijn was niets voor hem. Hij wilde de revolutie over de wereld verspreiden en trok eerst naar Congo en later naar Bolivia’, zegt Van der Maar.
‘Voor mensen die het communisme verdedigen is Che Guevara een held’
Communistische concentratiekampen
En hoe zit het eigenlijk met de westerse fans van Che Guevara, zoals Harry Mulisch? ‘Dat waren voornamelijk idealisten met een romantisch idee van de wereld’, antwoordt Van der Maar. ‘En ik vraag me af hoeveel ze werkelijk van Che Guevara wisten. Het was niet zo eenvoudig om een beeld te krijgen van wat er in Cuba en andere landen door zijn toedoen is gebeurd, maar ze wílden het ook niet zien. Zelfs biografen van Che Guevara hebben vaak een zekere bewondering voor hem.’
Dueñas van het Comité ter ondersteuning aan Cuba is scherper. ‘Voor mensen die het communisme verdedigen is Che Guevara een held. Zij denken dat het communisme een humane ideologie is, maar sluiten hun ogen voor de misdaden. Zij verzwijgen de concentratiekampen die er mede tijdens zijn ministerschap in Cuba zijn gekomen.’
Maar veel effect hebben de bezwaarmakers vooralsnog niet. Het lijkt erop dat het beeld op de Croeselaan blijft staan. Het Comité ter ondersteuning aan Cuba heeft de gemeente nu gevraagd een tweede standbeeld van een bekende Cubaan te plaatsen. ‘We dragen de Cubaanse dissident Oswaldo Paya Sardinas voor, die in 2012 tijdens een auto-ongeluk om het leven kwam’, zegt Dueñas. ‘Hij vocht voor vrijheid en democratie in Cuba en werd tweemaal voorgedragen voor de Nobelprijs van de Vrede’.
De gemeente Utrecht heeft nog niet gereageerd.
