Vrij Links, het seculiere initiatief van filmmaker Eddy Terstall, schrijver Asis Aynan, voormalig PvdA-parlementariër Keklik Yücel en actrice Femke Laterveld, roept veel emoties op.
De beweging Vrij Links wordt bejubeld en verguisd. Sympathisanten van Vrij Links hekelen de politieke correctheid van de linkse partijen, die de islam zouden ontzien, en zijn van mening dat het goed is dat hiertegen stelling wordt genomen. Critici daarentegen noemen Terstall en de zijnen antireligieus en islamofoob. Ze vinden het bovendien verdacht dat Vrij Links de steun krijgt van GeenStijl en journalist Wierd Duk (de Telegraaf). De Kanttekening sprak sympathisanten en critici van Vrij Links, om de controverse goed in kaart te brengen. Is Vrij Links antireligie, in het bijzonder anti-islam? Is Vrij Links ‘fout’, omdat GeenStijl het initiatief steunt? En hoe ver gaat het secularisme van Vrij Links eigenlijk?
Sympathie
Fabian van Hal (21) heeft sympathie voor het initiatief. Van Hal studeert rechten en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is columnist bij Jalta. Van oktober 2016 tot september 2017 was hij bovendien lid van het hoofdbestuur van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks. Van Hal voelt zich aangetrokken tot Vrij Links, vanwege het volgens hem intolerante intellectuele klimaat bij DWARS en andere progressieve organisaties. ‘Als je kritiek hebt op identity politics, intersectioneel feminisme of de conservatieve islam word je voor racist, seksist en/of islamofoob uitgemaakt. Een lid van het vorige bestuur vertelde me een half jaar geleden dat ik geen functies voor Dwars meer mag bekleden, omdat ik foute standpunten zou uitdragen. Ik ben nog wel lid, maar helemaal thuis voel ik mij er niet echt meer.’
In zijn artikel Meer vrij in mijn links graag, dat gepubliceerd werd op Jalta en de website van Vrij Links, bekritiseert Van Hal het linkse sociaalculturele verhaal, omdat men zich alleen maar zou afzetten tegen Geert Wilders en Thierry Baudet, zonder daarvoor een goed alternatief te formuleren. ‘De oplossing is een eigen geluid creëren, een geluid dat enerzijds opkomt voor gediscrimineerde minderheden, maar tegelijkertijd als het nodig is de ideeën van conservatieve moslims kan bekritiseren. Deze vrijheid is deel van de Verlichtingswaarden die we koste wat het kost moeten beschermen.’
Dat betekent echter ook dat Van Hal Keklik Yücel steunt, die in Vrij Nederland pleitte voor een hoofddoekverbod op de basisschool. Van Hal: ‘Meisjes op jonge leeftijd maken niet zelf de keuze. Dat doen hun ouders voor ze. Ik ben niet tegen de hoofddoek, maar dat mogen vrouwen zelf beslissen als ze achttien zijn.’ Volgens Van Hal maakt zo’n verbod de overheid niet tot een dwingeland. ‘De overheid mag soms ingrijpen. De ouders van het meisje hebben minder keuzevrijheid, maar zij krijgt door een hoofddoekverbod juist meer vrijheid.’
Een voorstander van het hoofddoekverbod op de basisschool is ook Hans de Vries (63), onderzoeker bij Saxion Hogeschool en voorzitter van de Atheïstisch Seculiere Partij. De Vries is daarnaast actief bij de vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte, van waaruit de ASP in 2010 werd opgericht. In 2014 en 2018 deed de ASP zonder een zetel te behalen mee aan de gemeenteraadsverkiezingen in Deventer. Als onderwijsman en als politieke atheïst is De Vries een uitgesproken tegenstander van het bijzonder religieus onderwijs. ‘Wat Yücel zei over het hoofddoekverbod is goed, maar ik vind dat je tot je achttiende religievrij moet blijven. Kinderen moeten zichzelf kunnen ontwikkelen, zichzelf ontdekken. Dan heb je niets aan religie. Als je als volwassene vrijwillig kiest om een geloof aan te gaan hangen, prima. Maar kinderen moeten van indoctrinatie, eenzijdige informatie en opleggedrag verschoond blijven.’
De Vries staat, naar eigen zeggen, voor negenennegentig procent achter Vrij Links. ‘Max Waterman, die begin dit jaar op onze ASP-lijst in Deventer stond, is secretaris van de ASP en betrokken bij Vrij Links. Daaruit blijkt duidelijk onze verbondenheid. Ik heb ook af en toe contact met Eddy Terstall. Hij heeft ook zo zijn bedenkingen over is ook voor het afschaffen van artikel zes van de Grondwet, godsdienstvrijheid. Heel goed, want artikel één, het verbod op discriminatie, beschermt de gelovigen namelijk ook. Godsdienstvrijheid zorgt juist voor ongelijke behandeling. Als gelovige heb je meer privileges. Dan mag je bijvoorbeeld onverdoofd ritueel slachten of bij je zoon een stukje van zijn geslacht eraf snijden. Als je dat als ongelovige doet is dat strafbaar.’ Volgens De Vries is de ASP echter principiëler dan Vrij Links. ‘Wij spreken onze idealen uit en gaan daarvoor. Zo’n opstelling zorgt er helaas voor dat je klein blijft.’
Kritiek
De Turks-Nederlandse arts Reis Kurt (42) stoort zich behoorlijk aan de uitspraken van Yücel over het hoofddoekverbod. Volgens hem probeerde ze het kemalisme, ‘de ouderwetse Turkse variant van het stalinisme, nieuw leven in Nederland in te blazen’. ‘En dat onder het mom van de sociaaldemocratie. Jarenlang hebben kemalisten bepleit dat Koerden niet bestaan.’ Kurt vertelt dat hij niet tegen individuele keuzevrijheid is. ‘Dat is een belangrijke kernwaarde, waarvoor Vrij Links zich terecht hard maakt. Maar in hun secularisme gaan Terstall, Yücel cum suis te ver. Kledingvoorschriften op school, een hoofddoekverbod, zulke zaken gaan in tegen het principe van vrijheid. Totalitaire regimes willen graag het onderwijs beheersen en kinderen indoctrineren. In de voormalige Sovjet-Unie werd iedereen gedrild in het atheïsme. In Turkije was seculier onderwijs een soort van communisme, het ging uit van een totalitaire benadering. De AKP van Erdogan doet nu precies hetzelfde, maar dan met religieus onderwijs. Dat is ook slecht. Onderwijs moet vrij zijn. Vrij van een overheid die alles wil bepalen.’
Theoloog des Twitterlands Alain Verheij (29) is ook kritisch over Vrij Links. Op Twitter maakte hij hierover ook een harde grap, die voor nogal wat ophef zorgde. ‘Dat is echt vreemd, ik draaide net de letters van de naam Eddy Terstall om en toen stond er ineens Jean-Marie le Pen.’ Verheij vraagt daarvoor geen vergeving. ‘Ze moeten tegen een grapje kunnen. GeenStijl maakt ook hele harde grappen, maar als ik dat doe bij iemand die ze leuk vinden word je voor de bus gegooid. Dat vind ik vreemd, want ik spiegel ze alleen maar.’
Over GeenStijl gesproken, vindt Verheij Vrij Links fout, vanwege de steun die het initiatief krijgt uit uiterst rechtse hoek? ‘Het is zeker goed om te kijken wie er voor je applaudisseert. Als je opeens steun krijgt van GeenStijl, Wierd Duk en consorten, dan zou je je moeten afvragen of je initiatief wel echt links is. De bijval voor Vrij Links komt maar van één kant, de rechtse identiteitspolitiek. Je moet je dan afvragen. lijkt mijn verhaal toch meer op rechtse identiteitspolitiek, dan dat wat wij Vrij Links noemen?’
Maar volgens Verheij is Vrij Links niet extreemrechts. ‘Ze noemen Spinoza en de Verlichting. Dat klinkt heel links-liberaal, D66. In hun manifest in de Volkskrant noemden ze de islam ook niet expliciet. Aan de andere kant schelden ze wel op linkse identiteitspolitiek, waarbij ze stromannen maken. Volgens Vrij Links worden niet-Westerse Nederlanders beschermd in het debat. Dat is je reinste waanzin. Dag in dag uit is er kritiek op de multiculturele samenleving, op moslims vooral. Ze worden helemaal niet gevrijwaard van kritiek. Vrij Links doet een Wierd Dukje, ze zeggen dat iets niet gezegd mag worden, dat er een taboe op ligt, terwijl het tegendeel het geval is. Het interview met Terstall en Yücel gaf gelukkig meer duidelijkheid. Het is Vrij Links gewoon te doen om islamkritiek. Terstall is niet tegen christelijk onderwijs, maar wil dit opofferen om de islam aan te pakken. Dit lijkt op wat het Front National doet. Ze zijn zogenaamd voor secularisme, maar willen eigenlijk alleen van islamitische symbolen af. Daarom pakken ze ook christenen en joden aan, omdat het anders discriminatie is.’
Theo Brand (46) van GroenLinks-religieplatform De Linker Wang is voorzichtiger. ‘Het manifest zat vol met niet-concrete suggesties waarin ik impliciet een islamofobe ondertoon proefde. Het enthousiasme van Duk en kompanen bevestigde dat gevoel. Als Terstall vervolgens in Vrij Nederland toelichting geeft, beweegt hij zich grotendeels weer binnen de sociaaldemocratische lijnen.’ Brand vindt niet dat je Vrij Links moet veroordelen, omdat GeenStijl het initiatief aanprijst. ‘Maar op Twitter bejubelt het account van Vrij Links het artikel van GeenStijl-auteur Bart Nijman in Nieuwe Revu. Vrij Links is, omdat men zich links noemt, maar de rechtse steun wel fijn vindt, nogal dubbelhartig.’
Brand onderschrijft de stelling van Vrij Links dat links van oudsher religiekritisch was. ‘Maar dat was niet het doel. Het doel was altijd emancipatie, gelijke kansen. Links doet er goed aan breed te blijven denken. Dus blijf oog houden voor linkse bondgenoten ook binnen islam, jodendom en christendom. Echte emancipatie groeit van binnenuit en onderop. Daarom is de doorbraakgedachte, die de tegenstelling tussen geloof en ongeloof in de politiek wil doorbreken, ook zo sterk.’
PvdA
De doorbraakgedachte kwam uit de koker van de PvdA, de partij waar Terstall en Yücel lid van zijn. Het Zuid-Hollandse Statenlid Willem Minderhout (58) dankte, schertsend, Allah op zijn blote knieën voor Denk, omdat de PvdA daardoor van Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk af was. Hoe kijkt Minderhout tegen Vrij Links aan? De PvdA-politicus volgt de beweging met belangstelling. Wel komt Vrij Links nu ‘enigszins als mosterd na de maaltijd’, want met de oprichting van Denk is de PvdA die migranten kwijt die geen sociaaldemocratisch profiel hebben. Vrij Links is volgens Minderhout te vergelijken met ‘Positief Links’ en ‘Linksom’, die de PvdA intern wilden vernieuwen. Minderhout vraagt zich af of zo’n beweging succes zal hebben.
Minderhout is inhoudelijk kritisch, maar niet negatief. ‘Vrij’ is een beladen begrip. Noch de Vrije School, noch de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, noch de Partij voor de Vrijheid vind ik toonbeelden van vrijheid. In een discussie over SGP-vrouwen heb ik gezegd dat je niemand kunt dwingen om ‘vrij’ te zijn. Om de bekende progressieve denker Karl Marx te parafraseren ‘de bevrijding van de moslims moet het werk van de moslims zelf zijn’. Vrij Links wil, als ik het goed begrijp, alleen een verbod op hoofddoeken op de basisschool. Daar vind ik wel iets voor te zeggen. Ik herinner me dat er jaren geleden in Den Haag een openbare basisschool was waar een enorme peer pressure werd uitgeoefend door de meisjes met hoofddoek op de islamitische meisjes zonder hoofddoek om hun voorbeeld te volgen. Ik ben er niet uit. Voor sommige problemen zijn gewoon op korte termijn geen oplossingen voorhanden. De tijd zal het leren.’
Over de aantrekkingskracht van Denk op het islamitische electoraat maakt Minderhout zich zorgen. Nederland heeft volgens hem juist behoefte aan politici als Yücel, Sadet Karabulut en Dilan Yesilgöz. ‘Ik schrik er daarom van dat de PvdA in Waddinxveen een supertalent als Celal Altuntas niet op de kandidatenlijst wil zetten, omdat hij ‘controversieel’ zou zijn. Daar is het kwartje nog niet gevallen, blijkbaar.’
Schrijver, columnist ex-PvdA-lid Celal Altuntas (46) vindt Vrij Links een geweldig idee. ‘Ik ken ze allemaal, de initiatiefnemers. Er is echt behoefte aan dit geluid, dat door vrijdenkers omarmd is. Het verbaast mij wel een beetje dat dit links-liberale verhaal in de rechtse hoek wordt geplaatst. Maar dit is Nederland. Het debat is hier enorm gepolariseerd. Je krijgt meteen een stempel opgeplakt als je iets zegt. Ik word bijna dagelijks voor racist of fascist uitgescholden, vooral nadat ik in een column iets kritisch heb geschreven over de islam of de lange arm van Ankara.’
Volgens Altuntas kampt Nederland met meerdere problemen. ‘Aan de ene kant heb je inderdaad het gevaar van extreemrechts en racisme, waar links Nederland ons terecht op wijst. Maar islamisering en groeperingen als Denk en Nida vormen de andere kant van de medaille. Links Nederland heeft hier echter geen oplossing voor, omdat men bang is om voor racist te worden uitgemaakt. Wat Fabian van Hal zo duidelijk heeft verteld. Links denkt te snel dat men door kritisch te zijn de PVV in de kaart speelt. Dat is niet terecht. In Nederland telt iedereen mee, moslims mogen niet gediscrimineerd worden. We moeten wel rode lijnen trekken, bepalen wat wel en niet kan in onze democratische rechtsstaat. Dat betekent concreet dat we de lange arm van Erdogan niet toelaten en dat de overheid religievrij moet zijn. De grote fout van Nederland is dat de overheid gekozen heeft voor religieuze organisaties als gesprekspartners en dat partijen islamisten hoog op de lijst zetten. Mensen met kwaliteit krijgen weinig of geen ruimte. Diversiteit is op zich goed, maar je kunt geen Erdogan-aanhanger zijn en tegelijkertijd lid of actief zijn voor D66 of GroenLinks. We hebben te lang dit soort praktijken getolereerd.’
