Bijna had Fidan Ekiz Eva Jinek als tv-presentatrice opgevolgd, maar ze bedankte voor de eer. Als ze ‘ja’ had gezegd, dan had de NPO twee vliegen in één klap geslagen: vrouw én etnisch. Sommige opiniemakers en journalisten reageerden opgelucht, want ze beschouwen Ekiz als ‘rechts’. Tegelijkertijd krijgt Nederland er met Ongehoord Nederland waarschijnlijk een nieuwe, rechtse omroep bij. Hoe divers zijn de media nu werkelijk?
De publieke omroep is er voor iedereen, van welke kleur en leeftijd dan ook. Dit valt terug te lezen in de Mediawet. Ook het NPO-beleidsplan rept over ‘pluriformiteit’ en ‘diversiteit’ als twee belangrijke waarden van omroepbeleid.
De wens naar een evenredige representatie van etnische minderheden op de buis leidde in 2011 zelfs tot een afspraak van alle omroepen om te werken aan een 11 procent-representatie, gelijk aan het percentage etnische minderheden onder de bevolking. PowNed bedacht daarop de rubriek ‘Een neger omdat het moet’. Het ‘allochtonenquotum’ lijkt sindsdien een zachte dood te zijn gestorven.
Hoe staat het eigenlijk met de diversiteit in de media? Of is dit een ‘gutmensch’-vraag die nog uit de jaren negentig van de vorige eeuw stamt?
Nee, vinden Annebregt Dijkman en Zoë Papaikonomou in Heb je een boze moslim voor mij? (2018) In dit boek stellen ze de werkwijze van actualiteitenmedia aan de orde. Volgens hen is er een gebrek aan culturele en religieuze diversiteit op de redactionele werkvloer. De veelal eenzijdige benadering die media bij ‘diversiteitsonderwerpen’ hebben, leidt tot een eendimensionale, meestal negatieve beeldvorming, stellen de auteurs. Andere perspectieven zouden op deze manier worden gemist, wat de journalistieke kwaliteit niet ten goede komt.
Ook een onderzoek van Motivaction uit 2016 toont aan dat etnische minderheden wel aan tafel zitten in talkshows, maar zelden als deskundige worden opgevoerd. Ze mogen alleen opdraven als er problemen zijn. Dijkman en Papaikonomou pleiten in hun boek dan ook voor meer diversiteit en inclusiviteit op de redacties.
Diversiteit en het ‘linkse frame’
Shashi Roopram is net als Dijkman en Papaikonomou overtuigd van het belang van diversiteit in de media, maar zijn invulling is anders. Roopram is redacteur van Up! Network NL, een rechts online mediaplatform. Hij vindt dat de etnische representatie zich slechts beperkt tot een aantal groepen en politiek eenzijdig georiënteerd is.
‘Etnische diversiteit beperkt zich nu tot Turken, Marokkanen en Afrikanen. Meer smaken heb je bijna niet. Dat is niet divers. Maar wat ik belangrijker vind is dat er meer politieke etnische diversiteit komt in de media. De allochtonen die nu in de media actief zijn, zijn voornamelijk links georiënteerd. Denk aan Zihni Özdil, Nadia Moussaid en Clarice Gargard. Ze reproduceren allemaal het standaard linkse frame.’
‘Etnische diversiteit beperkt zich nu tot Turken, Marokkanen en Afrikanen’
Die linkse focus vindt Roopram een probleem. ‘Want men gaat etniciteit automatisch koppelen aan een politieke voorkeur. Ben je een allochtoon, dan ben je automatisch links, anti-Zwarte Piet, voor herstelbetalingen en tegen Israël. Het bewijs zie je bijvoorbeeld in de bejegening van rechtse allochtonen. Zij worden afgeschilderd als huisneger, verrader, bounty, donkerwit, enzovoort.’
Die veronderstelde linkse voorkeur van minderheden schrikt mensen af, denkt Roopram. ‘Er is jarenlang een frame geproduceerd dat allochtonen links zijn. En omdat die focus eenzijdig is, wijzen veel mensen etnische diversiteit af.’
Ongehoord Nederland
Met diversiteit en pluriformiteit wordt niet alleen etniciteit bedoeld. Het gaat ook om de representatie van jongeren en vrouwen. Het Commissariaat voor de Media constateerde recentelijk nog dat van alle gasten in non-fictieprogramma’s maar een derde vrouw is. En het gaat ook om diversiteit in opvattingen.
Zo zijn PowNed en WNL als rechtse omroepen toegetreden tot het door hen verfoeide ‘linkse’ omroepbestel. En heeft Ongehoord Nederland zich gemeld als aspirant-omroep. Het anti-islam-, anti-asielzoekers- en anti-klimaatstandpunt zou niet genoeg gehoord worden in Hilversum. Is dit de diversiteit die we zoeken?
Nee, vindt Bart Top, publicist culturele diversiteit en voormalig projectleider van de – inmiddels opgeheven – NVJ-werkgroep Migranten en Media, Hij lacht: ‘Als één stem afgelopen vijftien jaar is gehoord, dan is het wel de stem die riep ‘Minder, minder, minder!’ Er is geen enkele objectieve basis waarop de initiatiefnemers kunnen beweren dat ze geen aandacht hebben gekregen. De Gele Hesjes mogen op bezoek bij Rutte, Kick Out Zwarte Piet wacht nog op een uitnodiging van de minister-president.’
Volgens Top zijn sinds 9/11 en de ‘Fortuyn-revolte’ de media juist verrechtst en is de diversiteit ver te zoeken. Als voorbeeld noemt hij de Zwarte Piet-discussie. Onder het mom van objectiviteit neemt de NVJ of de hoofdredacteur van het NOS-journaal geen standpunt in over Zwarte Piet. Terwijl de journalistenvakbond in Groot-Brittannië zich wel daartegen durft uit te spreken.
‘In mijn tijd bij de NVJ publiceerde je niet iets wat racistisch of discriminatoir was zonder dit in een context te plaatsen. Dat idee is helemaal verlaten. Wij moeten immers veel respect hebben voor de 20 procent van de Nederlanders die moeite heeft met de multiculturele samenleving.’
De vraag is of multiculturele vraagstukken, zoals Zwarte Piet, niet vooral randstedelijke issues zijn. In de provincie vinden de meeste mensen Zwarte Piet immers geen probleem. Top is het met deze analyse totaal oneens.
‘Zolang het hele land zich druk maakt over migratie en asielzoekers kun je een debat over bijvoorbeeld Zwarte Piet niet reduceren tot een randstedelijk probleem. De recente incidenten op het voetbalveld, waarbij voetballers voor Zwarte Piet werden uitgemaakt, tonen aan dat het fenomeen Zwarte Piet wel degelijk met racisme te maken heeft. Bovendien wonen in Twente en Limburg ook migranten.’
‘Als één stem afgelopen vijftien jaar is gehoord, dan is het wel de stem die riep ‘Minder, minder, minder!’’
Roopram juicht het initiatief van Ongehoord Nederland toe, hoewel gedeeltelijk. ‘Zij claimen dat er mensen in Nederland zijn die zich ongehoord voelen door het systeem. Dat klopt, maar waarom wil je dan deel uitmaken van het systeem dat onderdeel is van het probleem? Het feit dat de achterban van Ongehoord Nederland ongehoord is, heeft niets te maken met een gebrek aan een rechtse omroep, zie bijvoorbeeld WNL of PowNed, maar wordt veroorzaakt door het gegeven dat ook deze omroepen zich moeten conformeren aan de richtlijnen van de NPO. Dat is de reden waarom veel mensen op de rechterflank vinden dat WNL niet echt rechts is. WNL conformeert zich aan het systeem.’
Veelal witte mannen
De Mediawet stelt inderdaad waaraan de publieke zenders dienen te voldoen. Zo staat er bijvoorbeeld dat de publieke omroep ‘op evenwichtige wijze een beeld van de samenleving geeft en de pluriformiteit van onder de bevolking levende overtuigingen, opvattingen en interesses op maatschappelijk, cultureel en levensbeschouwelijk gebied weerspiegelt’.
Top volgt de ‘diversiteit in de media’-discussie al lang. Niet alle media doen het slecht, zegt Top, maar verandering gaat langzaam. ‘NRC heeft bijvoorbeeld wel een standpunt ingenomen in de discussie over Zwarte Piet en heeft columnisten aangetrokken die geen mainstream-geluid laten horen.’
In talkshows op televisie is die ruimte er minder, ziet Top, zeker wanneer het om moslims gaat. ‘Dan wordt vooral aan die 20 procent tegemoetgekomen.’ De multiculturele thema’s die aangesneden worden en de mensen die daarover hun mening geven in talkshows verbazen Top.
‘Het zijn veelal witte mannen of mensen die zich nooit met diversiteitskwesties bezig hebben gehouden, zoals zanger Dries Roelvink. Zij krijgen een podium om hierover te praten.’ De ongeschiktheid van gasten bij talkshows viel ook Margo Smit op, de ombudsman van de publieke omroep. Ze deed onderzoek naar diversiteit onder de gasten bij de vier populaire talkshows van de NPO: De Wereld Draait Door, Pauw, Jinek/Laat op 1 en M.
Qua diversiteitsinitiatieven in het medialandschap is er het aantrekken van columnisten bij kranten en het initiatief van de Correspondent om de redactie minder homogeen te maken. En de publieke omroep heeft FunX-radio. Maar het zijn incidenten. De tijd van doelgroepentelevisie is voorbij, erkent Top: daar zijn de verschillen binnen de migrantengroepen te groot voor. ‘Maar er is evenmin iets structureels voor teruggekomen. Ik heb ook niet het idee dat culturele diversiteit geïntegreerd is in programma’s.’
Meer culturele diversiteit is wel het beleidsdoel van de NPO. Onder het kopje ‘diversiteit’ valt te lezen: ‘In een samenleving waarin zich steeds meer tegenstellingen openbaren, is het bieden van verbondenheid tussen en binnen bevolkingsgroepen essentieel.’ Dat moet blijken uit ‘wie er aan het woord en in beeld komen, uit de onderwerpkeuze, de muziekkeuze, uit de presentatoren en uit de verhaallijnen van onze dramaseries.’
