Moet het verbranden of verscheuren van de Koran verboden worden? Denk is voor een verbod, deskundigen twijfelen.
Het was een naargeestig tafereel dat zich op zondagmiddag 22 februari afspeelde voor het tijdelijke Tweede Kamergebouw in Den Haag. Pegida-leider Edwin Wagensveld verscheurde voor het oog van de camera een koran en vertrapte een tweede exemplaar. Zijn filmpje ging viraal over de hele wereld.
Het was dit jaar niet de eerste keer dat een koran werd ontheiligd. Een paar weken eerder verbrandde de rechts-extremistische politicus Rasmus Paludan een exemplaar voor de Turkse ambassade in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Zijn daad van haat werd wereldnieuws en zorgde voor een schok onder islamitische gelovigen over de hele wereld.
De acties van Paludan en Wagensveld waren voor de politieke partij Denk aanleiding om te pleiten voor een verbod op het verbranden van heilige boeken, zoals een koran. Dit is haatzaaien, aldus de partij, en moet dus worden verboden. Maar Mohamed Ajouaou, hoofd Islamitische geestelijke verzorging en docent islamitische theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam aarzelt in Trouw. ‘In ieder geval zou je een verbod niet moeten beargumenteren vanuit het religieuze karakter van de Koran. In een seculier land werkt dat niet: voor een atheïst is de Koran niet heilig – wat prima is. Maar die zou zich in zo’n wet dus niet kunnen vinden’, zegt hij.
Is een verbod een goed idee?
‘Ik twijfel, zegt journalist Marcel ten Hooven, verbonden aan weekblad De Groene Amsterdammer. Ten Hooven bracht twee bundels over verdraagzaamheid uit: De lege tolerantie (2001) en Ware tolerantie (2022). ‘Het is een begrijpelijke reactie van Denk’, vervolgt hij. ‘Maar de juridische weg is altijd het laatste middel waarnaar je moet grijpen. De kracht van argumenten is beter om mensen te overtuigen dat dit een heilloze daad is. Daartoe moet je je mengen in een debat, waarin je duidelijk maakt dat het verbranden van een koran vergelijkbaar is met de boekverbrandingen in nazi-Duitsland. Dit is namelijk de eerste stap om een ander te hinderen in een levensovertuiging of religie.’
‘De juridische weg is altijd het laatste middel waarnaar je moet grijpen’
‘Bij het verscheuren en verbranden van de koran raken twee grondrechten in botsing’, legt Andreas Kinneging, hoogleraar Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden uit. ‘De vrijheid van meningsuiting om te kunnen zeggen wat je wil, versus de vrijheid van godsdienst. Beide vrijheden zijn vastgelegd in de Grondwet, in het Europese recht en in internationale verdragen als de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Vervolgens kun je twee kanten op. Of je laat de vrijheid van meningsuiting zwaarder wegen, of je geeft voorrang aan de vrijheid van godsdienst. Het hangt van de rechter af welk grondrecht hij laat prevaleren.’
Zijn er al rechterlijk uitspraken gedaan over de verbranding van heilige boeken?
Kinneging: ‘Zover ik weet niet. Maar het is de vraag of je dat moet willen. Er staat veel op het spel. In beide uitkomsten wordt een heel fundamenteel mensenrecht beperkt. Daarbij komt: je kunt het verbieden, maar dan gaan mensen het toch doen. Het is veel belangrijker dat mensen gaan nadenken en beseffen dat het vernielen van een heilig boek een wandaad is. Veel van wat in de Koran staat, staat ook in de Bijbel en is gewoon common sense. Ik denk dat Wagensveld en de zijnen de Koran beter kunnen gaan lezen, in plaats die te verbranden.’
Ten Hooven vindt dat koranverbranding of -verscheuring niet onder de vrijheid van meningsuiting zou moeten vallen. ‘Het is een middelvinger naar mensen en hun diepste levensovertuiging. Naar wat de identiteit voor die groep mensen voor een belangrijk deel bepaalt.’
‘De discussie zou niet op juridisch niveau maar op ethisch niveau moeten worden gevoerd’, zegt Kinneging. ‘Het verbranden van heilige boeken druist in tegen de ethiek. Het is een kwestie van fatsoen en respect om heilige boeken niet te verbranden.’
Wat is de beste houding voor mensen die zich storen aan het moedwillig verbranden van heilige boeken. Moeten zij tolerant zijn?
Ten Hooven: ‘Nee, ik vind het woord tolerant in dit geval niet passen. Tolerantie is het verdragen van opvattingen en gedragingen die je eigenlijk onverdraaglijk vindt. Dat is moreel geladen, want je windt je wezenlijk op over iets, maar toch wil je het verdragen omdat je anders iemand belemmert in zijn opvattingen of gedragingen. Aan tolerantie zit een grens, als een opvatting of gedraging een vorm van haatzaaien is tegen mensen die anders tegen de wereld aankijken.’
Sommigen zijn bij een verbod op het verbranden en verscheuren van de Koran bang voor de glijdende schaal. Waarom zou het tonen van afbeeldingen van de profeet nog wel mogen? Dat is voor veel moslims ook kwetsend. Is kritiek op de islam dan überhaupt nog mogelijk?
Ten Hooven: ‘Het is geen glijdende schaal. Er is een duidelijk verschil tussen het afbeelden van Mohamed of het boek waar hij voor staat verbranden of verscheuren. De Koran is een boek waaruit gelovigen hun diepste levensovertuiging halen.’
Kinneging: ‘Behalve als het een onfatsoenlijke afbeelding is. Zoals ik mij ook stoor aan een onfatsoenlijke afbeelding van Jezus Christus. Verbieden leidt tot uiterlijk conformisme, maar dat zegt niets over het innerlijk leven. Meestal verharden standpunten dan alleen maar. Als iets wettelijk mag, wil dat nog niet zeggen dat het ook ethisch of beschaafd is.’
