In februari vindt de Black History Month plaats: een jaarlijkse herdenking, ooit gestart in Amerika en overgewaaid naar onder meer Nederland, van sleutelfiguren en belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de Afrikaanse diaspora. De Kanttekening zet tien belangrijke zwarte denkers uit de VS, het VK en Afrika in de spotlights, die je moet kennen als je de hedendaagse discussies over racisme en discriminatie wilt begrijpen.
Ta-Nehisi Coates
De Amerikaanse journalist en auteur Ta-Nehisi Coates (1975) is vooral bekend van zijn artikelen in het maandblad the Atlantic, waarin hij de problematiek van de Afro-Amerikaanse bevolking behandelt en ‘witte suprematie’ beschrijft als een ideologie die diep geworteld is in de Amerikaanse samenleving.
In 2014 zorgde hij voor veel ophef met zijn artikel ‘The Case for Reparations’. Coates wil herstelbetalingen voor Afro-Amerikanen, vanwege de eeuwenlange slavernij, het institutionele racisme en het discriminerende huisvestingsbeleid.
In zijn in 2015 verschenen boek Between the world and me vertelt Coates zijn zoon in de vorm van brieven wat het betekent om een zwarte man te zijn in de Verenigde Staten. Hij stelt onder meer dat ‘racistisch geweld is verweven met de Amerikaanse cultuur’. Het boek bereikte de eerste plaats op de bestsellerlijst van the New York Times en ontving in 2015 de National Book Award in de categorie non-fictie.
Coates krijgt naast waardering ook kritiek. In 2017 schreef de zwarte intellectueel Cornel West een kritische beschouwing over Coates in de Britse krant the Guardian. Coates is volgens West het neoliberale gezicht van de zwarte vrijheidsstrijd, die ‘witte suprematie’ ‘fetisjiseert’ en presenteert als onveranderlijk, wat een collectieve strijd tegen racistische structuren zou verhinderen. Ook hekelt West de steun van Coates aan Barack Obama, de president die volgens West verantwoordelijk is voor de drone-aanvallen in het Midden-Oosten op ‘mensen van kleur’. Nadat alt-right-ideoloog Richard Spencer uit opportunistische redenen ook partij koos voor West, besloot Coates zijn Twitteraccount te verwijderen.
Cornel West
De Amerikaanse intellectueel Cornel West (1953) is hoogleraar Theologie en Afro-Amerikaanse studies. In 1980 promoveerde hij op een proefschrift over ethische aspecten van het marxisme. In 1993 bracht hij het boek Race Matters uit, een bundel essays waarin hij onder meer een analyse geeft van de rellen in Los Angeles 1992. Het boek werd een bestseller. Niet lang daarna nam West deel aan de National Conversation on Race, die was opgezet door president Bill Clinton.
In 1998 werd West hoogleraar aan Harvard University. Interne geschillen over Wests buitenuniversitaire activiteiten (West bracht in 2001 een hiphopalbum uit) brachten hem in 2002 terug naar Princeton University. In 2007 werkte West samen met muzikant Prince en nam een nieuwe versie op van diens nummer Dear Mr. Man.
West is erevoorzitter van de Democratic Socialists of America, een Amerikaanse socialistische partij. In 2004 steunde West de kandidatuur van Al Sharpton, die dat jaar tevergeefs een gooi naar het Amerikaanse presidentschap deed. De radicale democraat en socialist West haalt zijn intellectuele inspiratie uit meerdere tradities, waaronder het christendom, de zwarte kerk, marxisme, neopragmatisme en transcendentalisme.
Reni Eddo-Lodge
De Britse feministe, antiraciste en journaliste Reni Eddo-Lodge (1989) schrijft voor onder meer the New York Times, the Guardian, BuzzFeed en Vice. Ze is echter vooral bekend vanwege haar in 2017 verschenen boek Why I’m no longer talking to white people about race, dat in 2020 opnieuw een bestseller werd. Op 16 juni 2020, drie weken na de dood van George Floyd, werd ze de eerste zwarte Britse vrouw die op nummer 1 in de Britse boekenlijsten stond.
In Why I’m No Longer Talking to White People About Race staat de vraag centraal wat het betekent om niet-wit te zijn in een wereld waarin wit-zijn de norm is. Racisme vind je volgens Eddo-Lodge in de politiek, op straat en in onze popcultuur. Het gaat niet alleen om de diepgewortelde angst voor massamigratie of een discussie over een zwarte James Bond, maar racisme vind je ook terug bij hoogopgeleide, beschaafde, tolerante burgers. Zij zijn het alleen subtieler. Om het structurele racisme tegen te gaan moeten we er ons allemaal bewust van worden.
Het boek geeft daarnaast een overzicht van de ervaringen van zwarte en Aziatische mensen in het Verenigd Koninkrijk, met inbegrip van de Atlantische slavenhandel, Indiase soldaten in de Eerste Wereldoorlog, de Bristol Bus Boycott, de rassenrellen van 1981 en de zwarte afdelingen van de Labourpartij.
Kimberlé Crenshaw
De Amerikaanse rechtsgeleerde, burgerrechtenactiviste en hoogleraar Kimberlé Crenshaw (1959) is gespecialiseerd in rassen- en gendervraagstukken. Ze muntte in 1989 de term ‘intersectionaliteit’. Ook stond ze mede aan de basis van de zogenoemde critical race theory. Dit is de theorie dat institutioneel racisme alomtegenwoordig is in een dominant ‘witte’ cultuur, dat machtsstructuren gebaseerd zijn op witte ‘privileges’ en ‘suprematie’ en de marginalisering van gekleurde mensen hierdoor blijft bestaan. Critical race theory wil witte machtsstructuren ontmaskeren en sociale en politieke verandering bewerkstelligen.
‘Intersectionaliteit’ is de notie dat mensen discriminatie en onderdrukking ondervinden op grond van een veelvoud van factoren. Een zwarte vrouw bijvoorbeeld wordt niet alleen gediscrimineerd omdat ze zwart is, maar ook omdat ze een vrouw is. En als ze ook nog eens moslima is, invalide en non-binair, dan is de discriminatie nog zwaarder.
Critical race theory en intersectionaliteit vormen de theoretische basis van genderstudies en hebben grote invloed op andere sociale wetenschappen en het publieke debat. Veel feministische activisten, columnisten, journalisten en schrijvers noemen zich intersectioneel en ijveren voor sociale rechtvaardigheid.
Crenshaw bezocht in juni 2019 ons land. De Kanttekening deed verslag van een bijeenkomst in The Black Archives in Amsterdam.
Vamba Sherif
Schrijver Vamba Sherif (1973) is geboren in Liberia. Hij woonde een tijdlang in Koeweit, waar zijn vader hoogleraar was. In 1991 vluchtte de familie naar Nederland, vanwege de Golfoorlog die toen uitbrak.
Sherif leerde Nederlands, studeerde rechten en bracht in 1999 zijn debuutroman uit: Het land van de vaders. Dit boek, dat deels gebaseerd is op de verhalen van zijn grootmoeder, gaat over de botsing tussen uit de Verenigde Staten teruggekeerde slaven en andere Liberianen.
Daarna volgden de romans Het koninkrijk van Sebah (2003), Zwijgplicht (2007), De Getuige (2011) en De zwarte Napoleon (2015). Dit laatste boek is een historische roman over de West-Afrikaanse heerser Samori Ture, die een vrijheidsstrijd vocht tegen de Franse en Britse koloniale overheersers. De romans van Sherif zijn in het Engels vertaald.
Sherif schrijft niet alleen romans maar zet zich actief in voor de zwarte letteren in ons land. In 2018 redigeerde Sherif – samen met Ebissé Rouw – de bundel Zwart: Afro-Europese literatuur uit de Lage Landen. Onder meer NRC-columniste Clarice Gargard, Trouw-columnist Babah Tarawally, OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen en Kanttekening-columnist Kiza Magendane schreven voor deze bundel een bijdrage.
Sherif publiceerde in veel Nederlandse media en internationale media, waaronder the New York Times en het Duitse tijdschrift KulturAustausch. Later dit jaar verschijnt het boek Ongekende liefde, waarin Sherif zijn levensverhaal vertelt aan zijn tienjarige dochter Bendu.
Sherif leeft voor literatuur, zo vertelde hij in een interview: ‘Literatuur laat me sprakeloos achter, met een gebroken hart. Soms treft een scène, en niet de hele roman, een zin, en niet een hoofdstuk, mij als een bliksemschicht; of zij voert mij op zinnelijke vleugels naar onvoorstelbare genoegens en pijnen.’
Chimamanda Ngozi Adichie
De Nigeriaanse feministe Chimamanda Ngozi Adichie (1977) wordt gezien als een van de belangrijkste Afrikaanse schrijvers van haar generatie. Haar werk – dat bestaat uit gedichten, toneelstukken, romans – is vertaald in meer dan dertig talen. Ze heeft hiermee veel internationale prijzen gewonnen. Haar beroemdste boeken zijn Half a yellow sun (2006), dat gaat over de oorlog in Biafra, en Americanah (2013), over een Nigeriaanse vrouw die naar de Verenigde Staten is geëmigreerd.
Ook is Adichie beroemd vanwege haar optredens. In haar TED-talk The danger of a single story uit 2009 betoogde de schrijfster dat het beperken van het perspectief tot slechts één van de vele mogelijke verhalen over mensen, groepen of plaatsen stereotypen en clichés creëert. Haar TED-lezing We should all be feminists (2013) werd miljoenen keren bekeken en fragmenten uit de lezing komen terug in de song ‘Flawless’ van Beyoncé. Adichie heeft hierover gemengde gevoelens, vertelde ze aan de Volkskrant, omdat sommigen zeggen dat Beyoncé haar beroemd heeft gemaakt, terwijl ze al jaren aan de weg timmert als schrijfster.
Voig jaar hield Adichie in Utrecht de elfde Belle van Zuylen-lezing, genoemd naar de beroemde achttiende-eeuwse Nederlandse schrijfster en feministe avant la lettre Belle van Zuylen. Het International Literature Festival Utrecht reikte haar toen ook de Belle van Zuylenring uit.
Kwame Anthony Appiah
De Ghanees-Britse filosoof, cultuurcriticus en schrijver Kwame Anthony Appiah (1954) houdt zich bezig met het begrip identiteit. Volgens hem zijn alle mensen op aarde gelijk, ongeacht hun ras, geslacht, seksuele voorkeur en andere vormen van identiteit. Appiah doceerde aan verschillende universiteiten, waaronder Harvard. Hij is sinds 2014 hoogleraar filosofie en rechten aan de Universiteit van New York.
Volgens Appiah stoppen we andere mensen wat al te graag in een hokje. We plakken ze labels op qua ras, godsdienst, sekse, maatschappelijke klasse, enzovoort. Maar de onderlinge overeenkomsten zijn volgens hem groter dan de verschillen, zo betoogt hij in het boek Cosmopolitanism: Ethics in a world of strangers uit 2007. Het ideaal van Appiah is een verlichte gemeenschap van wereldburgers, die met elkaar kennis maken en van elkaar leren door de dialoog.
Appiah is ook kritisch over bepaalde opvattingen die populair zijn in de eigen zwarte gemeenschap, zoals het zogenoemde Afrocentrisme. Dit is de ideologie dat de menselijke beschaving in Afrika begon, het Oude Egypte en de Carthaagse veldheer Hannibal zwart waren en dat Europa alles aan Afrika te danken heeft. Volgens Appiah is dit denken een pseudowetenschappelijk spiegelbeeld van het negentiende-eeuwse Eurocentrisme.
Zulke kritiek wordt door lang niet iedereen op prijs gesteld. Zo noemde hoogleraar Afrikaanse studies Molefe Kete Asante het werk van Appiah ‘anti-Afrikaans’. Appiah is pas sinds kort een Afrikaanse voornaam (Kwame) gaan gebruiken, in plaats van Anthony. Appiah doet dit om de lezer eraan te herinneren dat hij zwart is. Dat is maar goed ook, vindt Asante, want Appiah ‘schrijft en spreekt vaak alsof hij wit is’.
Taiye Selasi
De Brits-Amerikaanse schrijfster Taiye Selasi (1979) heeft een Ghanese en Nigeriaanse achtergrond. Ze werd geboren in Londen, maar groeide op in de Amerikaanse staat Massachusetts.
In 2005 publiceerde LIP Magazine haar artikel ‘Bye-Bye, Babar (Or: What is an Afropolitan?)’. Hierin gaf ze een nieuwe groep mensen in de Afrikaanse diaspora in het Westen een naam, namelijk de cosmopolitische zwarte mensen in de grote Amerikaanse en Europese steden die diversiteit omarmen en zich op verschillende plaatsen in de wereld thuis voelen. Het artikel werkte ze een jaar later uit tot een essay, dat werd bewerkt voor het toneel.
Daarnaast is Selasi auteur van het korte verhaal ‘Sex lives of African Girls’, dat in 2011 werd gepubliceerd in het literaire tijdschrift Granta, en de roman Ghana must go (2013). Deze roman, die tevens haar debuutroman was, kreeg wereldwijde aandacht.
Samen met schrijvers Priya Basil en Chika Unigwe en de schrijfster Nii Ayikwei Parkes verzorgde Selasi in 2014 in Duitsland de Tübinger Poetik-lezing. De vier auteurs vertegenwoordigen wat Taiye Selasi ‘Afropolitan Literature’ noemt.
Ibram X. Kendi
De Amerikaanse historicus, schrijver en antiracisme-activist Ibram X. Kendi (in 1982 ter wereld gekomen als Ibram Henry Rogers) is sinds juli vorig jaar directeur van het Centrum voor Antiracismeonderzoek aan de Universiteit van Boston.
Als historicus heeft Kendi artikelen gepubliceerd in diverse wetenschappelijke tijdschriften over sociale en Afro-Amerikaanse geschiedenis. Ook schrijft hij, net als Ta-Nehisi Coates, voor het maandblad the Atlantic. Bovendien is hij de auteur van vijf boeken, waaronder het in 2019 verschenen boek How to be an antiracist, dat een jaar later dankzij de moord op George Floyd een bestseller werd. Linkse recensenten prezen het boek de hemel in, vanwege ‘de briljant eenvoudige stijl’, terwijl rechtse recensenten het boek afbrandden.
Zo betoogde de tegendraadse zwarte filosoof Coleman Hughes dat het boek ‘slecht beargumenteerd, slordig onderzocht, onvoldoende op feiten gecontroleerd, en soms met zichzelf in tegenspraak’ was. Omdat Kendi ‘antiracistische’ meningsuiting, wetten en beleid wil afdwingen zijn de doelen die hij voorstaat ‘openlijk totalitair’, aldus Hughes.
In 2020 pleitte Kendi voor een Departement van Antiracisme, dat als taak zou moeten hebben ‘het vooraf controleren van al het lokale, staats- en federale overheidsbeleid, om er zeker van te zijn dat het geen raciale ongelijkheid oplevert’. Ook moest dit departement het overheidsbeleid controleren en de bevoegdheid hebben om disciplinair op te treden tegen ‘beleidsmakers en overheidsfunctionarissen die hun racistische beleid en ideeën niet vrijwillig veranderen.’
Kendi zorgde voor veel ophef toen hij het adopteren van zwarte kinderen door witte adoptieouders op Twitter fel bekritiseerde en in verband bracht met kolonialisme. Alt-right-ideoloog Richard Spencer retweette de tweet van Kendi, met de opmerking ‘Niet onjuist’, wat leidde tot veel kritiek op de zwarte historicus. Kendi krabbelde vervolgens een beetje terug, door te stellen dat hij niet gelooft dat witte pleegouders inherent racistisch zijn.
Coleman Hughes
De Amerikaanse schrijver Coleman Hughes (1996) schrijft voor de rechtse website Quillette en voor City Journal, een magazine dat verbonden is aan de conservatieve denktank Manhattan Institute for Policy Research. Daarnaast schreef hij stukken voor onder meer the Spectator, the New York Times, the Wall Street Journal, National Review en the Washington Examiner.
Hughes heeft bovendien een eigen podcast, Conversations with Coleman. Onder andere de atheïstische polemist Sam Harris, de linkse filosoof Noam Chomsky, de rechtse historicus Niall Ferguson (de partner van Ayaan Hirsi Ali) en de omstreden journalist Douglas Murray, beschuldigd van moslimhaat en extreemrechtse complottheorieën, zijn bij Hughes te gast geweest.
De ster van Hughes is stijgende. In december vorig jaar werd de jonge auteur opgenomen in de Forbes ‘30-onder-30-lijst’ voor het jaar 2021 in de categorie media. In de Franse krant le Monde noemde Stéphanie Chayet Hughes één van de vier ‘anticonformisten van het antiracisme’, samen met Glenn Loury, Thomas Chatterton Williams en John McWhorter. In de Kanttekening schreef opiniemaker Paul Verhoeff over Hughes, Glenn Loury, en John McWhorter een column, waarin hij aandacht vroeg voor deze ‘gematigde geluiden’.
Tot enkele jaren geleden was Hughes een uitgesproken aanhanger van de Black Lives Matter-beweging, maar is gaandeweg kritisch over de ‘antiracistische dogma’s’ geworden. Zo plaatst hij kanttekeningen bij het politiegeweld tegen Afro-Amerikanen en hekelt hij het woke activisme van witte antiracisten, die voor gevoelens van vervreemding zouden zorgen bij zwarte mensen.
In 2019 getuigde Hughes voor een commissie van het Huis van Afgevaardigden, die zich boog over het vraagstuk van herstelbetalingen voor de slavernij. Hughes is hier een fervent tegenstander van. ‘Als we vandaag herstelbetalingen zouden doen, zouden we het land alleen maar verder verdelen, waardoor het moeilijker wordt de politieke coalities te vormen die nodig zijn om de problemen op te lossen waarmee zwarte mensen vandaag worden geconfronteerd.’
