Terwijl in Nederland roetveegpiet al de nieuwe standaard is geworden, kent ook België protest tegen Zwarte Piet. Sinds 2019 kent Vlaanderen, geïnspireerd door het voorbeeld uit Nederland, dan ook een heuse Kick Out Zwarte Piet-actiegroep. ‘Racisme is racisme.’
De Antwerpse Sinterklaasintocht lijkt modern: de goedheiligman komt niet aan per stoomboot, maar per vliegtuig op de luchthaven van Deurne, waar honderden kinderen gistermiddag om half twee stonden te wachten met hun ouders. Maar Belgische anti-Zwarte Piet-activisten vinden de Sinterklaasintocht in Antwerpen allesbehalve van deze tijd. Want ook dit jaar arriveert Sint weer met zijn controversiële helpers: de Zwarte Pieten.
Onderwijl verzamelt een twintigtal activisten van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) België zich op een locatie in het Antwerpse district Berchem, vlakbij de luchthaven. Mirjam Charlotte Henkens doet de briefing. Op de tafel liggen borden, stickers en papieren met teksten als ‘Stop Black Face’, ‘Veilig feest voor ieder kind’ en ‘Racisme afschaffen doe je nu!’.
Er wordt verteld hoe de actie eruit zal zien en hoe deelnemers moeten reageren op negatieve reacties en geweld. Want in Nederland zijn meerdere keren activisten aangevallen geweest. Het is tot het laatste moment afwachten of er ook Zwarte Pieten meelopen in de stoet van dit jaar. Volgens de activisten is de organisatie van de stoet vaag in de communicatie daarover.
Ook wordt besproken op hoe de activisten zullen reageren als de politie ingrijpt. ‘We hebben geen aanvraag ingediend voor dit protest. Het is een stilzwijgend protest, dus de politie kan en mag niets doen’, zegt een activist. Ze kunnen hoogstens een boete krijgen. De activisten kiezen er bewust voor hun demonstratie niet te melden bij de politie, want dan kunnen ze zelf een strategische locatie uitkiezen, in plaats van dat de politie hen op een achteraflocatie neerzet of hen zelfs helemaal geen toestemming geeft.
Na de briefing vertrekken de activisten met spandoeken, die ze verstopt hebben onder hun jassen, naar de Statiestraat, waar ze hun actie zullen houden. Opvallend: ook twee activisten uit Eindhoven zijn aanwezig om het protest te ondersteunen in naam van KOZP uit Nederland.
‘We zijn sinds 2018 actief aan het demonstreren tegen Zwarte Piet, en daarvoor tegen racisme. Voorheen waren we nog onwetend over dit thema en angstig om ons daarbij aan te sluiten’, vertelt de Eindhovense Sandra van Zoest. De Nederlandse KOZP-activisten houden het niet enkel bij manifestaties, maar geven ook advies aan scholen en gemeenten om van Sinterklaas een inclusief feest te maken. ‘We werken dus het hele jaar door, niet enkel in november en december’, zegt Van Zoest. ‘Voor sommige kinderen zijn het verschrikkelijke maanden, en veel witte mensen realiseren zich dat nog niet.’
Haar vriendin Diewke van den Heuvel vertelt dat familie en vrienden negatief reageren op hun acties. ‘Elke activist heeft wel een hoop mensen verloren door zijn strijd tegen Zwarte Piet. Maar de strijd voelt niet aan alsof we iets moeten opofferen, het voelt gewoon juist. Als je iets gezien hebt, dan kan je het niet meer ontzien en hierover zwijgen.’
‘In Nederland gaat het er heftiger aan toe’
Als de Sinterklaasoptocht om tien voor drie arriveert halen de activisten hun spandoeken naar boven. Een agent met een scooter passeert en brengt meteen zijn collega’s op de hoogte met zijn walkietalkie. Een man bekritiseert de activisten en zegt: ‘Moet dit per se hier?’
De man gaat koppig voor het KOZP-spandoek met opschrift ‘België kan het’ staan. Niet veel later arriveren agenten in burger. Ze noteren de identiteitsgegevens van de organisator van het protest. Een agent in burger pakt zijn mobiel en filmt de activisten in hun gezicht.
De reacties van passanten zijn gemengd. Soms lijkt het erop dat Zwarte Pieten opzettelijk hard met snoep gooien naar demonstranten. Maar ook zijn er mensen die hun steun uitspreken naar de actievoerders. De Nederlandse activisten zijn over het algemeen verbaasd: ‘In Nederland gaat het er heftiger aan toe.’
De activisten vonden het een geslaagd protest. Als de stoet voorbij is, trekken ze terug naar de locatie voor een nabespreking. Onderweg legt de Keniaans-Vlaamse Stella Nyanchama Okemwa, die al twintig jaar voor sociale rechtvaardigheid strijdt, uit dat het niet alleen gaat om de kleur van de pieten, al is blackface wel problematisch voor haar. De bijbehorende symbolen maken zwarte mensen ook nog eens belachelijk. ‘Denk aan de oorbellen, de rode lipstift en het kroeshaar. Je lacht mensen gewoon uit.’
Haar zoon Brian Okemwa-Wynants onderbreekt haar. ‘Het is mijn moeder die mij bewust maakte van deze problematiek. In het begin dacht ik: laat het maar gewoon. Maar nee, het is problematisch. Waarom heeft de kerstman nog een spierwitte baard en rode wangetjes, hij komt toch ook uit de schoorsteen?’
De Belgische KOZP-activisten wijzen met hun vinger naar Berchem: zij geven subsidies voor organisatie die feesten met Zwarte Piet organiseren. Sinds dit jaar zijn er wel roetveegpieten aanwezig, maar dat zien de activisten niet als een verbetering.
‘Er is geen vooruitgang zolang er nog Zwarte Pieten rondlopen in de stoet. Racisme is racisme. Door enkele roetveegpieten toe te voegen aan de stoet wordt die niet opeens minder racistisch.’
De activisten zijn bij de nabespreking vrij positief over hun actie. Ze vinden wel dat de politie agressief reageerde. In de toekomst willen ze, in samenwerking met Nederlandse KOZP-activisten, acties organiseren op nationaal niveau.
