De spanningen tussen Turkije en Griekenland lopen de laatste maanden op. ‘Het is niet meer van deze tijd om te vechten om grondgebied. De Turken moeten kalmeren en wij ook.’
Griekse militairen vuurden onlangs waarschuwingsschoten af op een Turkse helikopter boven het eiland Rho. Een nieuw dieptepunt in de toch al ijzige Grieks-Turkse relatie. Is het wachten op een gewapend conflict? Onze correspondent Jochem van Staalduine is in Athene en sprak Grieken over de dreiging tussen Griekenland en Turkije.
Het alledaagse leven gaat doodgewoon zijn gang op het Syntagma-plein in Athene. Een verkoper verkoopt pretzels, uit een speaker klinkt traditionele Griekse muziek. Het is één van de eerste warme lentedagen op het plein aan de voet van het Griekse parlementspaleis. De Grieken hebben hun ritme op de hoge temperatuur aangepast. Hun bewegingen zijn loom, de bankjes zitten vol. De enige activiteit komt van de toeristen aan de overkant van de straat, die foto’s van zichzelf en elkaar maken.
Aan niets is te merken dat Griekenland in een hoogoplopende burenruzie is verwikkeld, die in het allerergste geval kan uitlopen op een gewelddadig conflict. Achter de muren van het parlementsgebouw op het Syntagma-plein zal dat anders zijn. Daar discussiëren de parlementariërs over het te voeren beleid van Griekenland ten opzichte van buurland Turkije.
De verhoudingen tussen de twee landen waren nooit goed, maar zijn recent onder extra hoogspanning komen te staan. Acht Turkse militairen vroegen in 2016 asiel aan in Griekenland. Volgens de Turkse president Recep Tayyip Erdogan zijn de acht medeverantwoordelijk voor de mislukte militaire coup tegen zijn regering (15-16 juli 2016). Hij wil ze graag in eigen land berechten, maar tot zijn woede negeert Athene ieder Turks uitleveringsverzoek. Het Griekse hooggerechtshof heeft bepaald dat Griekenland de acht militairen niet mag uitleveren.
Sindsdien hollen Griekse en Turkse diplomaten van brandje naar brandje, in een poging de vijandelijkheden te sussen dan wel aan te wakkeren. Zo heeft Turkije een Griekse sergeant en een luitenant gearresteerd die per ongeluk de grens naar Turkije waren overgestoken. Ondanks druk van de Europese Unie verblijven de twee grenswachten in de gevangenis.
Daarnaast morrelt Turkije aan de in 1923 vastgestelde grenzen tussen Griekenland en Turkije. Eilanden die Turkse kustbewoners vanaf het vasteland kunnen zien horen volgens dat verdrag bij Griekenland, tot onvrede van Erdogan. Bij het eerste staatsbezoek van een Turkse president aan Griekenland in vijfenzestig jaar stelde Erdogan in december het grensverdrag tussen Griekenland en Turkije ter discussie.
Op 9 april verhoogde Griekenland de spanning zo mogelijk nog verder. Griekse militairen vuurden twintig waarschuwingsschoten af op een Turkse helikopter die een militaire basis op het eiland Rho te dicht genaderd was. Het is geen incident, het aantal schendingen van het Griekse luchtruim steeg volgens statistieken van het Griekse leger van 1.269 in 2014 naar 3.317 in 2017.
Ook verhardt de toon van Griekse politici. Met name minister van Defensie Panos Kammenos is fel. Hij spreekt over ‘de vijand Turkije’ die opdracht heeft gegeven zevenduizend extra militairen naar de Griekse eilanden te sturen en een overeenkomst met Frankrijk probeert te bereiken over het leasen van oorlogsschepen.
De verre van volledige opsomming doet voorkomen alsof een nieuwe Grieks-Turkse oorlog op het punt van uitbreken staat. Op het Syntagma-plein zijn de Grieken echter niet onder de indruk. ‘Turkije en Griekenland vechten een ruzie uit voor de bühne. Ze willen ons laten geloven dat het oorlog is’, zegt Chris Spirou (30), werkzaam bij een telecommunicatiebedrijf. Volgens Spirou is het conflict tussen Turkije en Griekenland een politiek spel dat niet leeft onder de Griekse bevolking. ‘Ik heb veel vrienden van Leros en Lesbos, eilanden vlakbij Turkije, en ik heb veel Turkse vrienden. De zogenaamde spanning tussen Griekenland en Turkije doet zelfs hen weinig.’ Wat Griekenland aanmoet met de acht Turkse militairen weet Spirou niet. Hij wuift in de richting van het parlement. ‘Vraag het hen.’
Met zijn onverschilligheid staat Spirou symbool voor de meeste Grieken op het Syntagma-plein. De onderlinge beschimpingen van de Turkse en Griekse ministers kunnen de meeste Grieken geen jota schelen. ‘We zijn het gewend. De Grieks-Turkse relatie loopt parallel met de interne strubbelingen van Turkije. Ruzie met Griekenland is voor Turkije een afleiding van interne problemen’, zegt een Armeens-Griekse vrouw in een pastelroze jasje met zonnebril. Met twee andere vrouwen informeert ze vanuit een container midden op het plein het Atheense publiek over de Armeense Genocide. Haar naam wil ze niet noemen. ‘Ik vertegenwoordig de Armeense Jeugd Federatie in Griekenland.’
Wat voor beleid zou Griekenland volgens de Armeens-Griekse moeten volgen ten opzichte van de eilanden die Turkije opeist? ‘De eilanden zijn helemaal niet in dispuut. Het zijn Griekse eilanden. Dat staat op iedere landkaart. Griekenland moet zich richten op het behouden van de grenzen en geen Turkse invloed op die eilanden accepteren.’
Achter de Armeense-Griekse kraam luistert Evelina Mentsiu (21) naar muziek. De student Klinische Nutritie is het gedoe tussen Griekenland en Turkije moe. Het geruzie leidt volgens haar toch nergens toe. ‘Het is niet meer van deze tijd om te vechten om grondgebied. De Turken moeten kalmeren en wij ook.’
Dat de inwoners van Griekenland niet meer schrikken van een conflict met Turkije is niet zo verbazend. Vanaf het verdrag dat de grenzen in 1923 vastlegde zijn de relaties slecht. Christenen op het Turkse vasteland moesten huis en haard verlaten, hetzelfde gold voor moslims op de eilanden en het Griekse vasteland. Geen van beide landen was echt tevreden met de overeenkomst. De spanningen hebben in 1987 en 1996 bijna tot oorlog geleid. De spanning van 1996 doet denken aan het huidige conflict tussen de twee landen. Ook in 1996 waren kleine eilanden in de Egeïsche Zee de inzet van het conflict.
Hoe moet Griekenland voorkomen dat het dit keer wel tot een gewapend conflict komt? Het tonen van Griekse spierballen is volgens ingenieur Konstantinos Grivakis (30) geen goed idee. ‘Agressief optreden heeft voor ons niet echt zin. We hebben geen sterk leger en de Europese Unie staat dat toch niet toe. Bovendien zijn we van Turkije afhankelijk zijn voor het vluchtelingenverdrag. Diplomatie is de enige oplossing.’
Vindt Grivakis – zijn redenatie doorvoerend – dat Griekenland de acht gevluchte Turkse militairen uit diplomatieke overwegingen aan Turkije uit moet leveren? ‘Dat is een juridische beslissing. Misschien zullen we de militairen uiteindelijk aan Turkije moeten uitleveren, maar persoonlijk vind ik het een betere beslissing om ze hier te laten blijven. Ze wilden per slot van rekening slechts zichzelf redden.’
