Het is inmiddels zo’n honderd jaar geleden. Rabbijn Chaim Soloveitchik van de stad Brest in Belarus, op de grens met Polen, zit op de zaterdagmiddag aan de feestelijk gedekte sjabbattafel samen met zijn vrouw, zijn dochters en zonen. Het gezin is zojuist teruggekeerd uit de synagoge. Zoals gebruikelijk spreekt vader de wijding van de sjabbat aan het begin van de maaltijd uit. De familie wil net beginnen aan het heerlijke eten dat moeder en dochters voor de sjabbat hebben verzorgd. Vader is nog even in gesprek met de oudere jongens over een ingewikkelde passage uit de Talmoed die onderwerp was van de studiesessie die ochtend vroeg, nog voor dat de synagogedienst begon.
Er klinkt gestommel bij de voordeur. Twee mannen komen de kamer binnen. ‘Rebbe, rebbe, goed Sjabbes. Er is ruzie! De bunders, de revisionisten en de socialistische zionisten zijn slaags geraakt met elkaar op het marktplein.’ De rabbijn kijkt de mannen meewarig aan. ‘Jullie zijn mijn geloofsgenoten? Aan jullie kleding, aan jullie gedrag te oordelen, lijkt er geen spoor meer over te zijn van het jodendom. Slaags geraakt, ruzie tussen zionisten op de heilige sjabbes?’
De man breekt zijn zin af en doet een stapje terug. ‘Rebbe’, zijn stem klinkt nu zachtjes, ‘hoe lukt het u en uw echtgenote uw mooie gezin bijeen te houden? Waarom lukt het u wel om de sjabbat te blijven vieren? Terwijl wij en onze kinderen op de sjabbat niet eens meer naar de synagoge gaan en deze heilige dag gebruiken om op straat onze zionistische conflicten uit te vechten.’
Jullie zijn mijn geloofsgenoten?
De rabbijn antwoordt niet. Ook niet wanneer de bezoeker zijn vragen nog eens heel indringend herhaalt. Ontdaan vertrekken de twee mannen. De echtgenote kijkt haar man aan. ‘Chaim, waarom heb jij de mannen geen antwoord gegeven? Waarom heb je ze zo laten gaan?’ Rabbijn Soloveitchik schudt zijn hoofd. ‘Dat wij hier zo vredig, op de sjabbat, rond deze tafel zitten met onze kinderen en hoe wij ons jodendom beleven, anders dan deze mensen op straat, is een investering van vele eeuwen van gebed, devotie en religieuze beleving. En dat is iets waar deze seculier levende zionisten al heel lang geleden afscheid van hebben genomen. Wat hun rest is een alternatief wat zij dan hun jodendom noemen. Dat is het, wat zij nu op de heilige sjabbat hier op straat uitvechten.’
Veel nieuws is er niet onder de zon. Dit soort ‘zionisme’, nagenoeg geheel ontdaan van jodendom, vecht nu een strijd uit in de straten van Tel Aviv en Jeruzalem. Het gaat over wel of geen gezag voor het Hooggerechtshof. Extreem religieus-nationalisme versus socialisme, allemaal binnen dat zionistisch spectrum. Deze strijd heeft niets van doen met het jodendom zoals rabbijn Chaim het beleefde in Brest, en zoals het wereldwijd nog steeds in de echte joodse centra wordt beleefd.
Het lijkt logisch dat zionistisch georiënteerden hier in Nederland op straat ook al van zich horen. Afgelopen zondag was er een demonstratie in Amsterdam door zionisten, maar dan nu tégen Israël. Sprekers die jarenlang op straat verkondigd hebben dat alles in Israël heilig is, keren zich nu tegen de regering van hun zo geliefde land. Met in hun kielzog ook wat christelijke zionisten, vaak met hun anti-judaïstische messiaanse gedachtengoed, waarvan nu ook zichtbaar is dat zij de weg kwijt zijn.
Wanneer de toekomst nogal uitzichtloos lijkt, is een blik op het verleden vaak het beste.
De enige weg terug is een terugkeer naar het jodendom van ooit. Het jodendom waarin de stem van de Eeuwige wordt gehoord, in plaats van een zionisme dat religie heeft ingeruild voor alleen maar seculier gedachtengoed. Een gedachtengoed waar rabbijn Chaim in de oude stad Brest op de heilige dag, de sjabbat, zijn hoofd over schudde. En dat ook tot en met vandaag geen soelaas biedt voor de Jood en de volkeren om ons heen.
