Vrijheid van meningsuiting, of vrijheid van expressie, is de vrijheid van burgers om hun overtuigingen kenbaar te maken zonder voorafgaande controle door de staat. Het is een grondrecht dat bescherming biedt aan burgers in een democratie. Maar zoals alle grondrechten is dit recht niet absoluut. Zo zijn belediging en smaad onder bepaalde omstandigheden strafbaar. Satire is een bijzondere manier van vrijheid van meningsuiting. Niet alle satire is echter humoristisch bedoeld. Parool-columnist Theodor Holman betoogde eens dat het enige doel van satire vernedering is.
Zover zou ik niet willen gaan, want ik zie wel in dat er een variatie aan satires bestaat. Maar als het gaat om satire als vernedering, dan lijkt dat vooral van toepassing op moslims. Andere groepen zijn niet (meer) het mikpunt van satire. Zo worden er bijvoorbeeld geen spotprenten van Joden meer gemaakt, uit angst dat men aangeklaagd kan worden voor antisemitisme. Sterker nog, iemand die de Holocaust ontkent kan strafrechtelijk vervolgd worden.
Spotprenten over de koning? Dat is majesteitsschennis, waar je tot 2018 nog vijf jaar gevangenisstraf voor kon krijgen. Nu is de straf gelijk getrokken met het beledigen van politie en kun je vier maanden cel krijgen. Ook spotprenten van homo’s worden niet meer getolereerd. Blackface-afbeeldingen zijn verboden op facebook, net als de zogenaamd ‘onschuldige’ variant van Zwarte Piet, want het is een discriminerende stereotype.
Maar de satire over moslims gaat verder dan het stereotyperen van moslims. Spotprenten worden gebruikt om de profeet Mohammed, die beschouwd wordt als het hart van de islam, te vernederen. Ondanks dat groepen mensen hebben aangegeven deze tekeningen als kwetsend en vernederend te ervaren, worden de cartoons herhaaldelijk gepubliceerd. Critici worden echter monddood gemaakt door de roep van media en politici dat het om vrijheid van meningsuiting gaat.
Ik heb niet eerder een grondrecht zo misbruikt zien worden om de eigen machtspositie te demonstreren. Want het systematisch kwetsen en beledigen van groepen mensen in de samenleving is geen vrijheid van meningsuiting, maar een kwaadaardige behoefte van de machtigste partij om te kwetsen. De legitimatie ‘vrijheid van meningsuiting’ doet daar niets aan af.
Ik heb niet eerder een grondrecht zo misbruikt zien worden om de eigen machtspositie te demonstreren
Sommige moslims zijn van mening dat wanneer je de profeet beledigt zij ‘gerechtigd’ zijn om alles te doen om deze beledigingen te laten stoppen. In het uiterste geval leidt dit tot terreur, zoals we in Frankrijk zagen. Maar tegenover het extremisme van de dader staat een veel grotere groep moslims die zich van al het geweld distantieert en zich ook waardig opstelt onder het systematisch kwetsen en beledigen door de satire. Deze groep hoor je en zie je echter niet of nauwelijks in de media.
De zwijgende moslims lijken uit twee categorieën te bestaan: de ene conformeert zich aan de westerse opvatting dat elke belediging door westerlingen gelijk staat aan vrijheid van meningsuiting, de ander is het daarmee niet eens en zwijgt voor het verbale geweld van de meerderheid. Wie zwijgt stemt toe? Nee hoor, de zwijgende minderheid heeft niet de macht of het podium om zich te uiten. Waar wij nu mee geconfronteerd worden, is wat de Franse filosoof Alexis de Tocqueville ‘de tirannie van de meerderheid’ noemde.
We zijn in een vicieuze cirkel terecht gekomen van provocatie en terreur, waarin het Westen terreur bestrijdt met satirische vernederingen onder het mom van vrijheid van meningsuiting. Een vruchteloze aanpak die je bovendien bij andere vormen van extremistische terreur niet ziet. Om in de verstandige woorden van wijlen socioloog J.A.A. van Doorn te spreken:
‘Indien terreur van weinigen minstens deels kan worden verklaard uit de existentiële vernedering van velen, is het zaak de terreur te bestrijden op een manier die velen niet nog dieper vernedert.’ Maar dat lijkt vooralsnog een stille wens. Verstand is ver te zoeken, nu de tirannie van de meerderheid is omgeslagen in een Europese hysterie.
