Nederland staat traditioneel altijd vooraan om het buitenland te berispen als daar iets fout gaat of lijkt te gaan met het democratisch proces. Zijn er ergens in een of ander Verweggistan verkiezingen, dan worden er ginds gegarandeerd waarnemers binnengevlogen die namens ons gaan waarnemen of alles wel naar behoren loopt.
Ook voor andere aspecten van democratie en rechtstaat deelt Den Haag gretig rapportcijfers uit. Daaronder ligt dan het idee dat er bij onszelf niets mis is, en elders veel. En dat we daar, op grond van onze voor universeel verklaarde normen en waarden, verbetering in moeten brengen – zie indertijd de ‘wederopbouwmissie’ in Afghanistan.
Datzelfde geldt overigens voor veel andere westerse landen; de mission civilisatrice van de Fransen komt op hetzelfde neer. En sommige Amerikanen waren uit dien hoofde op basis van verkeersregels van Chicago met de nieuwe verkeerswetgeving voor Bagdad in de weer. De VS zien zichzelf dan ook, uit Christus’ Bergrede citerend, graag als The shining city upon a hill. En ook Nederland laat graag vanaf haar eigen heuveltje haar kaarslicht over de rest van de wereld schijnen.
Hoe rommeliger elders het politieke besluitvormingsproces verloopt, hoe minder er van rechtstaat en democratie sprake is, hoe meer er op zo’n land neergekeken wordt. Het diepst op de internationale waarderingsladder staat de ‘bananenrepubliek’, bij voorkeur ergens in de tropen gesitueerd, vandaar de naam.
Ook Nederland laat graag vanaf haar eigen heuveltje haar kaarslicht over de rest van de wereld schijnen
Zo’n land dat soms in schijn wel democratische instituties heeft, maar waar de verliezer van verkiezingen meteen roept dat er is gefraudeerd. Zo’n land waar dus om de zoveel tijd een staatsgreep plaatsvindt, bij voorkeur door een met veel medailles behangen generaal in zelfverzonnen operettekostuum, inclusief dure zonnebril. Zo’n land waar op gezette tijden door een losgeslagen menigte het parlement wordt bestormd.
Zoiets als in Washington op 6 januari 2021 dus. Naar aanleiding van Donald Trumps beschuldigingen over gestolen verkiezingen, werd al elders sarcastisch geroepen dat het tijd werd dat de veiligheidsorganisatie OVSE eens waarnemers ging sturen. Het heeft de schijnwerpers wereldwijd op het Westen gericht: zo vlekkeloos verloopt het daar dus kennelijk evenmin.
En hoe zit het met Nederland zelf? Hoe zouden anderen over ons oordelen, vanwege de criteria die door ons voor hén worden aangelegd? Zouden wij dan niet óók een bananenrepubliek heten, of beter: een bananenmonarchie (ook niet erg democratisch trouwens, zo’n koning).
Laten we eens enige kenmerken van een bananenrepubliek bekijken.
Een frequente eigenschap is dat de regering boven de wet meent te staan. Ai! Urgenda! Steeds weer moet de rechter de regering dwingen tot naleving van de eigen wetten. Hoe zou de klimaataanpak van de kabinetten-Rutte beoordeeld worden? Inzake de boeren, Schiphol, Lelystad?
Een goede tweede: geheime zakendealtjes met oliebedrijven, zoals tussen Shell en Nigeria, ten koste van de bevolking en in strijd met elk behoorlijk bestuur. Ai! Hebben we in Groningen niet zoiets als een gasschandaal, met Henk Kamp als schandknaap van de NAM?
Een goede derde: bij de overheid een rancuneuze, op willekeur uitlopende bejegening van bevolkingsgroepen waartoe men zelf niet behoort. Anders dan bij multinationals worden dan plotseling de regels wel zo rigide mogelijk gehanteerd. Ai! Het toeslagenschandaal!
Een goede vierde: een heel erg gunstig belastingklimaat voor multimiljonairs en multinationals. Wie denkt dan niet aan: de Maagdeneilanden! De Bahama’s! Het Monaco van Max Verstappen! En… eh… aan Nederland.
En dan de politiek zelf. Bananenrepublieken kenmerken zich veelal door een wispelturig electoraat en grillige verkiezingsuitslagen. Partijen duiken uit het niets op, en verdwijnen de volgende keer weer in datzelfde niets. Egotrippers gaan de politiek in, splitsen zich af of lopen over naar een andere club. Oligarchen stichten een partij om hun belangen beter te dienen. Hoorde ik iemand fluisteren: LPF? PVV? FvD? En in het laatste geval: de agro-industriële lobby en haar BBB?
En dan kent zo’n land natuurlijk machthebbers die, ongeacht alle puinhopen en schandalen waarvoor ze verantwoordelijk zijn, op het pluche blijven plakken. Zo iemand als Erdogan, zullen we maar zeggen. Nee, dat kennen we natuurlijk helemáál niet in ons o zo gave landje, waar de premier een verkiezingsnederlaag opgewekt betitelt als ‘niet helemaal de winst waarop we hadden gehoopt’. En uiteraard gewoon blijft zitten.
