Nederlandse moslims willen in Rotterdam een islamitische begraafplaats waar eeuwige grafrust mogelijk is. ‘Het besef dat dit het thuisland is en dat je hier begraven moet worden, is nu heel sterk aan het groeien.’
Uit een recent onderzoek van de islamitische koepelorganisatie SPIOR (Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond) en twee partijen in de Rotterdamse gemeenteraad, Nida en de PvdA, blijkt dat er veel behoefte is aan een islamitische begraafplaats in de regio Rotterdam. Een overgrote meerderheid van de ruim vijfhonderd islamitische respondenten die een enquête hebben ingevuld, geeft aan in Nederland begraven te willen worden als die mogelijkheid er is. Nu worden veel Nederlanders met een islamitische achtergrond nog in het land van herkomst begraven.
Nieuwe doelgroep
Bas van Noppen, kandidaat namens Nida voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart, was betrokken bij het onderzoek. ‘Die behoefte blijkt enorm. Ook mensen die normaal van plan waren om in het land van herkomst begraven te worden, zeggen nu dat ze gaan voor een begraafplaats in Rotterdam wanneer het volgens de regels van de islam gerealiseerd kan worden.’
Voor moslims is het van belang dat de overledenen zonder kist, op de rechterzij met het gezicht richting Mekka wordt begraven. Maar vooral de eeuwige grafrust vinden moslims cruciaal. De islamitische begraafplaats in Almere is de enige islamitische begraafplaats in Nederland waar de graven niet worden geruimd na een bepaalde tijd. Daar kunnen moslims de graven tot in de ‘eeuwigheid’ afkopen.
Van Noppen legt uit dat moslims willen vasthouden aan die criteria. ‘Bij de begraafplaatsen die er nu zijn, ook bij de islamitische akker zoals ze die noemen, wordt het lichaam na een aantal jaren verwijderd. Je wordt of geschud, dus val je dieper de grond in, of het graf wordt geruimd. Als er op een gegeven moment wordt gestopt met betalen en je contract als het ware afloopt, worden je botten eruitgehaald. Soms worden ze vernietigd of op een knokkelberg gegooid. Dat zien de moslims niet zitten. Er is soms nog wel eens verschil van mening tussen moslims, maar bijna alle moslims willen eeuwige grafrust. Die kans heb je niet als je op een reguliere begraafplaats wordt begraven.’
Ook het idee dat een begraafplaats veel duurder is in Nederland, doet mensen twijfelen. ‘Wij hebben zelf geen kostenberekening gemaakt, maar wel contact gehad met de islamitische begraafplaats in Almere over de mogelijke kosten. Die zijn iets hoger dan een regulier graf in Nederland, maar het is allemaal wel betaalbaar’, zegt Van Noppen. ‘Bovendien hebben veel mensen dankzij hun dure verzekering recht op repatriëring, bijvoorbeeld wanneer ze in Turkije of Marokko begraven willen worden. Dat kost allemaal geld, wat je kan besteden aan een islamitische begraafplaats, als we die eenmaal hebben in Rotterdam. Het scheelt duizenden euro’s wanneer een overleden persoon niet naar zijn graf in Turkije wordt gebracht, maar hier in Rotterdam wordt begraven.’
Vooral veel Nederlanders met een migratieachtergrond van de eerste generatie lijken weinig interesse te hebben in een begraafplaats in Nederland. Deze groep heeft dan ook uitvaartverzekeringen die afgesloten worden via verschillende religieuze organisaties in Nederland, zoals Milli Görüs of Diyanet. Zo’n verzekering kost al snel enkele tientjes per gezin per jaar.
Volgens Van Noppen heeft ook de jongere generaties nog steeds behoefte aan een goede uitvaartverzekering, echter kan er nu rekening gehouden worden met islamitisch begraven in Nederland in plaats van repatriëring naar het buitenland. ‘Ze zijn hier geboren, getogen en hebben hier hun familie en vrienden. Ze gaan hier naar school, krijgen hier kinderen en gaan waarschijnlijk ook hier dood. Ze voelen veel sterker dat dit hun thuisland is. Waarom zou je duizenden kilometers verder begraven willen worden als hier alle faciliteiten aanwezig zijn? Het besef dat dit het thuisland is en dat je hier begraven moet worden is heel sterk aan het groeien onder jonge moslims.’
Niet alleen moslims, ook begrafenisondernemers lopen warm voor meer islamitische begraafplaatsen. Van Noppen: ‘We zijn gelijk benaderd door begrafenisondernemers die willen praten over de mogelijkheden op hun al bestaande begraafplaatsen. Ze willen daar ook eeuwige grafrust kunnen aanbieden. Ze zien dat de markt verandert en dat veel mensen bijvoorbeeld gecremeerd willen worden. Ze hebben naast joden en christenen nu met moslims eigenlijk een nieuwe doelgroep.’
‘Het gaat niet snel genoeg’
Said Bouharrou, voorzitter van de RMNN (Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland), ziet ook dat de behoefte voor islamitische begraafplaatsen groeit. ‘Als je kijkt naar vooral de tweede en derde, maar ook vierde generatie nieuwe Nederlanders, zie je dat ze steeds vaker in Nederland begraven willen worden. Het idee dat je na je dood in een kist naar Marokko of Turkije wordt vervoerd, spreekt steeds minder mensen aan.’
Bouharrou vindt wel dat binnen de gemeenschap zelf nog te weinig aandacht wordt besteed aan de optie om in Nederland begraven te worden. ‘Vooral jongeren, die niet heel erg met de dood bezig zijn stellen hun besluit vaak uit. Het is alsnog belangrijk om daar meer aandacht aan te besteden door moskeebesturen, maar ook door de overheid. Want ook dat is immers een vorm van participatie. Hetzelfde hadden we bijvoorbeeld met donorschap. Het bewustzijn daarover was in eerste instantie vooral bij jongeren niet groot, maar door een goede campagne is dat veranderd. Dat moeten we nu ook doen met begraven worden.’
Bouharrou vindt dat vooral duidelijkheid moet komen over hoe na een bepaalde tijd omgegaan wordt met de resten van de lichamen. ‘Dat is één van de factoren waardoor moslims heel erg twijfelen over een begraafplaats in Nederland. Ze willen zeker weten dat ze eeuwige grafrust krijgen als ze de keuze maken hier begraven te worden.’ De discussies hebben volgens Bouharrou dus ook een religieuze grondslag. Moslims die hij kent zitten soms met de vraag of het wel islamitisch is hier begraven te worden. ‘Maar het is niet al te moeilijk om aan de normen die door de islam wordt gesteld te voldoen. Binnen de islam is het uitgangspunt dat al het land heilig is. Je bent niet opeens minder moslim, omdat je ligt begraven in een ‘niet-islamitisch’ land.’
Bouharrou gelooft dat het initiatief van Rotterdam snel gevolgd zal worden door andere grote steden waar veel islamitische Nederlanders wonen. ‘Als de grote en bekende verzekeringsmaatschappijen zich eindelijk gaan richten op uitvaartverzekeringen voor moslims, denk ik dat het heel snel kan gaan in Nederland. Ze hebben immers de middelen, netwerk en toegang tot de politiek om hier verandering in te brengen.’
Bouharrou benadrukt dat hij zich heeft verdiept in begraven worden in Nederland, maar voegt eraan toe dat hij het voor zichzelf alsnog niet heel goed heeft geregeld. ‘Ik wil wel hier in Nederland begraven worden. Dat geldt ook voor mijn gezin. Ik wil dat mijn kinderen niet in een vliegtuig hoeven te stappen om het graf van hun vader te bezoeken.’ In Nijmegen, waar Bouharrou woont, zou de islamitische gemeenschap niet genoeg gemobiliseerd zijn om een islamitische begraafplaats te regelen. ‘Daar moet verandering in komen. Het gaat niet snel genoeg.’
Actie
Marianne Vorthoren, directeur van de SPIOR, ziet ook dat er steeds meer animo is voor islamitische begraafplaatsen. ‘Je ziet dat de behoefte vooral nu begint te groeien, omdat nu ook de tweede generatie ouder wordt. Dus de vraag doet zich wat dat betreft dringender voor.’ Onder moslims van de eerste generatie is ook volgens Vorthoren weinig discussie over deze kwestie. ‘Moslims van de eerste generatie willen meestal graag in hun geboorteland begraven worden. Het is natuurlijk heel menselijk dat veel mensen onderwerpen rond de dood liever vermijden en uitstellen. Daar ga je meestal meer over nadenken naarmate je ouder wordt. Dus voor de tweede en derde generatie is de vraag of het mogelijk is in Nederland begraven te worden nu veel relevanter.’ Een islamitische begraafplaats, waar vooral de eeuwige grafrust centraal staat, kan volgens Vorthoren in theorie ook in de algemene begraafplaatsen gerealiseerd worden. ‘Er zijn nu dus ook begraafplaatsen met een islamitische sectie. Dan moet je wel de grond eeuwig afkopen. Want je koopt normaal zo’n plek altijd af voor een aantal jaren. In de praktijk is dat echter veel lastiger voor mensen. Het is ook aan de gemeenschap zelf om zoiets te realiseren.’ Binnen een jaar hoopt Vorthoren een locatie te kunnen voorstellen in Rotterdam. ‘We willen op afzienbare termijn concrete stappen zetten. We kunnen daar natuurlijk geen garanties over geven, omdat het niet alleen van ons afhangt.’
Nederland telt naast ‘nieuwe’ Nederlanders met een islamitische achtergrond ook veel bekeerlingen. Deze groep zou het proces kunnen versnellen. ‘Moslims komen uiteraard niet alleen uit Turkije of Marokko, er zijn bijvoorbeeld ook veel bekeerlingen die islamitisch begraven willen worden in Nederland. Ik vind het dus heel logisch dat nu de behoefte meer naar voren komt en er ook actie wordt ondernomen’, aldus Vorthoren, die blij is dat verschillende partijen in de Rotterdamse gemeenteraad, zoals Nida en de PvdA, ook achter het initiatief staan.
Een brug te ver
De grootste partij in de Rotterdamse gemeenteraad, Leefbaar Rotterdam, staat echter zeer kritisch tegenover het plan. ‘We zijn op een punt beland waarbij de islamisering met steeds grotere stappen aan het toenemen is’, verklaarde Leefbaar-gemeenteraadslid Tanya Hoogwerf onlangs aan Omroep WNL. Een islamitische begraafplaats is volgens haar ‘een brug te ver’. ‘We zien geen noodzaak om voor de islamitische gemeenschap nieuwe regels toe te passen. Daarbij komt de financiering ook nog eens uit het buitenland.’ Vorthoren geeft echter aan dat daar geen sprake van is: ‘Het gaat gewoon om de mogelijkheden binnen bestaande wet- en regelgeving, die voor alle gemeenschappen in Nederland gelden, bijvoorbeeld ook voor joodse begraafplaatsen.’ Voor de financiering van de beoogde begraafplaats gaan de initiatiefnemers er nu van uit dat deze gedragen zal worden vanuit de Nederlandse moslimgemeenschap zelf.
