Ongesteld zijn is voor geen enkele vrouw een feestje: je kunt tien donuts eten zonder je vies te voelen, rechtop staan is sommige uren onvoorstelbaar en zelfs een gescheurde nagel maakt je aan het huilen. Maar voor vrouwen in Marokko zijn dat slechts bijzaken. De eerste menstruatie is voor hen het moment waarop alles verandert.
Kawtar (25) zit op de paarse bank van haar favoriete koffietentje in Rabat, waar ze samen met haar zus woont. Ze legt haar zwarte handtas naast zich neer, bestelt een café crème en legt haar schrift op tafel terwijl ze wacht op haar leerling. Naast privélessen in Darija (Marokkaans-Arabisch) geeft Kawtar ook Engels les op een middelbare school in Sale, een stad naast Rabat.
Kawtar is een normale Marokkaanse vrouw. En net als andere Marokkaanse vrouwen maakte ze in haar tienerjaren een grote verandering door.
Kawtar was twaalf toen ze voor het eerst ongesteld werd. ‘Ik vertelde het aan mijn oudere zus, die het vervolgens doorvertelde aan mijn moeder. Mijn moeder zei me dat ik vanaf dat moment een vrouw was en dat ik me ook zo moest gaan gedragen.’
En dat betekende dat Kawtar moest bijdragen aan het huishouden. Ze kreeg haar eigen taakjes en moest bijvoorbeeld de vloer dweilen of eten koken. ‘Het was een rare overgang. Ik was nog erg jong en begreep niet waarom ik ineens nieuwe taken had.’
‘Nog gekker was eigenlijk dat ik me ook anders moest gaan gedragen. Alsof ik echt van de ene op de andere dag volwassen was geworden. Ik herinner me nog heel goed de middag dat mijn oma bij ons was en ik wilde spelen. Ik rende heen en weer en mijn oma riep: ‘Nee! Ga zitten!’ Ik moest bij haar op de bank gaan zitten met mijn handen in mijn schoot. Mijn ouders waren minder streng, maar ik herinner me dat moment nog heel goed, omdat het zo verwarrend was. Ik voelde me een meisje, maar werd gezien als vrouw.’
Bij de vraag of de relatie met haar vader ook veranderde, blijft Kawtar even stil. ‘Ja’, zegt ze uiteindelijk met een verbaasde blik op haar gezicht. ‘Daar heb ik eigenlijk nooit eerder bij stilgestaan. Maar nu ik erover nadenk is de relatie met mijn vader na dat moment nooit meer hetzelfde geweest.’
Kawtar’s vader werkte toen zij jong was lange tijd in Saoedi-Arabië. Ze zag haar hem jarenlang niet. ‘Toen hij terugkwam, was ik zo blij. Ik had hem heel erg gemist en wilde altijd met hem knuffelen en spelen. We worstelden ook vaak, maar dat mocht nu niet meer.’
Volgens de jonge vrouw was die verandering niet alleen voor haar een vreemde ervaring: ‘Ik denk eigenlijk dat het voor mijn vader nog lastiger was. Hij moest mij als vrouw gaan zien en me ook als vrouw behandelen, terwijl ik ondertussen nog gewoon zijn kind was.’
Op haar dertiende moest Kawtar stoppen met basketbal. ‘Dat is een sport voor jongens’, zei haar vader. ‘Ik was daar heel boos over, basketbal was mijn favoriete sport en toen moest ik, bovenop alle andere veranderingen, ook dat opgeven. Stuk voor stuk zijn het misschien kleine dingen, maar alles bij elkaar voelde het groot. Ik denk niet de relatie met mijn vader ooit volledig heeft kunnen herstellen.’
Menstruatie, Marokko en de islam
Kawtar kon haar frustratie niet met haar vader bespreken. En dat is niet gek, zegt de Marokkaans-Canadese historica en politicologe Osire Glacier (University of Ottowa). Zij is gespecialiseerd in vrouwen en seksualiteit in Marokko. ‘Er heerst een ontzettend groot taboe in Marokko. Menstruatie wordt gezien als beschamend en een imperfectie van het vrouwelijk lichaam. Daarom moet het verborgen blijven en mag er niet over gesproken worden.’
Het taboe op menstruatie in Marokko komt onder andere uit de islam. De eerste menstruatie van meisjes wordt niet specifiek genoemd in de Koran, maar menstruatie in het algemeen komt wel als onderwerp naar voren in twee van de verzen. ‘Kort gezegd meldt de Koran dat een vrouw vervuild wordt door menstruatie en dat zij daarom tijdens haar ongesteldheid afgezonderd moet worden van haar man’, zegt Glacier.
Volgens Glacier is de islam niet uniek in zijn rituelen rondom menstruatie. De meeste religies, waaronder de monotheïstische religies, maar ook religies als het hindoeïsme en het boeddhisme, kennen een taboe op menstruatie. ‘Er bestaat eigenlijk een universeel menstruatietaboe, maar de religieuze rituelen die daarbij komen kijken variëren per religie.’
In het hindoeïsme is er een rituele afzondering, een speciaal dieet en een ceremonieel bad voor menstruerende vrouwen. Boeddhistische vrouwen mogen tijdens hun menstruatie niet meedoen aan religieuze ceremonies en mogen tempels niet betreden en ook in het jodendom kennen vrouwen tijdens hun ongesteldheid bepaalde beperkingen, zo mogen ze die dagen bijvoorbeeld geen seks hebben.
‘Sommige rabbijnse en christelijke geleerden zien menstruatie, samen met de bevalling van een kind, als straf voor de zondes van Eva. Daarom noemen we menstruatie in het Westen ook wel ‘de vloek’,’ legt Glacier uit.
In Marokko verschilt de ervaring van de eerste menstruatie per vrouw. Glacier wijst op de grote verschillen tussen Marokkaanse vrouwen. Marokko kent grote verschillen in sociale klasse en opleidingsniveau, zowel als grote verschillen tussen arm en rijk en religieus en seculier.
‘Sommige meisjes zijn goed geïnformeerd over menstruatie’, zegt Glacier. ‘Maar er zijn ook veel meisjes voor wie de menstruatie het einde van hun jeugd betekent en het begin van hun sociale en politieke indoctrinatie als vrouw. Ze worden bijvoorbeeld gescheiden van mannelijke familieleden, ze mogen niet overal meer naartoe, krijgen specifieke instructies over hun lichaam en de ‘gevaren’ van seksualiteit en moeten zich anders gaan kleden.’
‘De relatie met mijn vader is nooit hersteld’
Kawtar gelooft dat meer informatie en een open houding in de maatschappij tegenover menstruatie de situatie zou helpen voor jonge meisjes en vrouwen in Marokko. ‘Op school leerde ik hoe vaak ik maandverband en tampons moest vervangen, maar verder leerde ik niets over hygiëne of de emotionele effecten. Mijn moeder heeft me daar uit schaamte nooit iets over verteld. Soms werd ik extra boos of verdrietig. Pas op mijn zestiende realiseerde ik dat dat met mijn menstruatie te maken had.’
De lessen die Kawtar op school kreeg, waren volgens haar niet uitgebreid genoeg. Daarnaast werd er regelmatig tegen de leerlingen gelogen: ‘Ze zeiden dat we zwanger konden raken als we met een jongen zoenden. Wij geloofden dat.’
‘Ik zou willen dat mijn moeder of andere vrouwen in mijn omgeving me meer verteld hadden. Het was makkelijker geweest als ik bepaalde dingen eerder had geweten en niet pas toen ik al in de twintig was. Zo kreeg ik bijvoorbeeld een allergische reactie van zeep, omdat niemand mij had verteld dat ik voor mijn vagina geen normale zeep moest gebruiken.’
Kawtar moest overal zelf achter komen. Ze durfde niemand om hulp te vragen. Als tiener vroeg ze zelfs aan kinderen om maandverband voor haar te kopen zodat ze het niet zelf hoefde te doen. ‘Nu ik eraan terugdenk is het eigenlijk belachelijk dat ik me zo schaamde. Alle vrouwen maken dit mee, waar schamen we ons voor?’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 8 maart 2020.
