Zal Erdogan de presidentsverkiezingen weer winnen? Wordt Kilicdaroglu de nieuwe Turkse president? Of blijven beide kandidaten onder de 50 procent van de stemmen steken en moet er een tweede ronde komen? De voltallige redactie van de Kanttekening houdt vandaag dit liveblog bij met alle actuele ontwikkelingen en interviews met Turkije-kenners.
[0:07] Liveblog sluit
Dit is het einde van dit liveblog. Morgenochtend om 9:00 uur opent de Kanttekening met het meest verse verkiezingsnieuws. Dank voor het lezen en welterusten!
[0:05] Kilicdaroglu beschuldigt regering van poging tot manipulatie uitslag
Oppositieleider Kemal Kilicdaroglu neemt aan het eind van een intense verkiezingsdag het woord. Hij bekritiseert de zittende machthebbers van Erdogans AKP: ‘Ze blokkeren het systeem met bezwaren. Voortdurend.’
Kilicdaroglu doelt daarmee op de vermeende strategie van de regering om bezwaar aan te tekenen, daar waar de oppositie lijkt te hebben gewonnen. Met als gevolg dat de verkiezingsuitslag op die plekken nog niet definitief kan worden vastgesteld.
‘Jullie blokkeren zo de wil van het volk’, vindt Kilicdaroglu. ‘Wij zullen niet toestaan dat hiermee wordt gemanipuleerd. Het land kan geen chaos gebruiken. Blokkeer de wil van het volk niet. Aan de waarnemers wil ik zeggen dat ze hun stemmen moeten beschermen.’
Met die boodschap gaan we de nacht in. Dit liveblog sluit af. Veel is nog onduidelijk over de verkiezingsuitslag. Erdogan en Kilicdaroglu kunnen beiden nog in deze eerste ronde winnen, maar op basis van de binnengekomen uitslagen lijkt een tweede ronde waarschijnlijker.
[23:55] Varduhi Balyan: ‘Overwinning Kilicdaroglu in eerste ronde lijkt me moeilijk’
‘We hebben verkiezingen gehad met een hoge opkomst en het is vrij probleemloos verlopen’, ziet de Armeense journalist Varduhi Balyan, die in Turkije woont. ‘Ja, het klopt dat er een tweede ronde kan plaatsvinden. Maar we krijgen tegenstrijdige berichten binnen. Vanuit de CHP krijgen we geluiden te horen, dat de oppositie ook in de eerste ronde al kan winnen. Terwijl het staatspersbureau beweert dat meer dan 90 procent van de stemmen is geteld, zouden volgens datzelfde bureau slechts 70 procent van de stemmen zijn ingevoerd. In het bijzonder komen er berichten binnen dat in steden waar de CHP veel stemmen heeft gehaald, er door de AKP en de MHP bezwaren zijn ingediend.’ Daardoor zijn uitslagen van die steden nog niet meegenomen zijn in de prognoses voor de einduitslag. Balyan: ‘Als we dat in het oog houden, zou de CHP ook in de eerste ronde kunnen winnen. Maar het lijkt me moeilijk.’
[23:48] ‘AKP en MHP houden meerderheid in parlement’
Turkije-kenner Joost Lagendijk gaat zo naar bed, vertelt hij. ‘Morgenochtend sta ik vroeg op, als alles wat duidelijker is. Het is nu nog steeds niet duidelijk wie er gewonnen heeft, hoewel er vermoedelijk wel een tweede ronde moet komen. De cijfers van de verschillende bronnen lopen nu nog te veel uiteen. De analyses ook. Sommigen zeggen dat Erdogan een kleine voorsprong heeft, anderen Kilicdaroglu, en de analisten verschillen ook van mening over de vraag wat de derde presidentskandidaat, Sinan Ogan, zal doen. Zal hij Erdogan steunen, of de oppositie?’
De uitslag van de parlementsverkiezingen, die ook op 14 mei plaatsvonden, is duidelijker, zegt Lagendijk. ‘De huidige AKP/MHP-coalitie van Erdogan heeft de meerderheid behouden. Dat kan ook een goed argument voor Erdogan zijn voor de tweede ronde. Want een president die niet rekent op een meerderheid in het parlement kan veel minder voor elkaar krijgen.’
[23:38] De muziek en het feest op het AKP-hoofdkwartier stoppen
Toen het Turkse staatspersbureau Anadolu bekendmaakte dat Erdogan zakte onder de 50 procent van de stemmen, die nodig is om in een keer de presidentsverkiezingen te winnen, stopte de muziek op het hoofdkwartier van Erdogans AKP abrupt, aldus CNN. Erdogan-aanhangers waren er stil van toen ze dit nieuws zagen.
Aan het begin van de avond vierde de Erdogan-aanhang nog een feestje, toen de president een ruime voorsprong had op zijn uitdager Kilicdaroglu, en meer dan 50 procent van de getelde stemmen in zijn zak leek te hebben.
‘We zijn dit niet gewend’, vertelt de 38-jarige schoonmaker Umran Ozdwmie, die behoorlijk teleurgesteld is. ‘Morgenvroeg, als ik wakker word, wil ik zien dat Erdogan ons nog steeds leidt.’
Toch laten de meeste Erdogan-aanhangers zich niet uit het veld slaan. ‘Onze gemoedstoestand is misschien veranderd, maar Erdogans leiderschap zal niet veranderen’, denkt de 53-jarige Ismail Boyaci. ‘We blijven onze rug recht houden.’
Zijn woorden worden onderschreven door Nuray Ecki, een 31-jarige docent. ‘We komen terug met nog veel meer kracht in de tweede ronde. We zullen hem (Erdogan) nooit verlaten.’
[23:20] Erkan Pehlivan: ‘De oppositie staat nu sterk’
Journalist Erkan Pehlivan, die in Duitsland woont, blijft vannacht de verkiezingsuitslagen volgen. Aan de Kanttekening vertelt Pehlivan over de zijns inziens kwalijke rol van het Turkse staatspersagentschap Anadolu, dat volgens hem de verkeerde verkiezingscijfers geeft. ‘Iedereen van de oppositie gebruikt het woord ‘manipulatie’. Waarnemers blijven bij de stembureaus en moeten waken dat er nog meer gemanipuleerd wordt, en stemmen voor de oppositie niet worden meegeteld. Mocht Erdogan vannacht tijdens een speech beweren dat hij de verkiezingen gewonnen heeft, dan is dat een klinkklare leugen.’
Pehlivan schetst drie scenario’s. ‘Het eerste scenario is dat Erdogan verliest, vannacht of morgenochtend. Het tweede scenario is dat Erdogan beweert dat hij meer dan 50 procent van de stemmen heeft, maar ik geloof dat niet. Het derde scenario is dat er op 28 mei, over twee weken dus, opnieuw verkiezingen zullen worden georganiseerd. Mocht dat gebeuren, dan begint het spel weer van voren af aan. En Erdogan zal de boel dan weer manipuleren. Dat moet ook, want hij mag de verkiezingen niet verliezen. Hij, maar ook zijn familie, zijn vrienden, de hele kliek, wordt anders aangeklaagd voor corruptie en andere wanpraktijken. Ze hebben zich de afgelopen twee decennia enorm verrijkt. Ze hebben alles te verliezen.’
Mocht Erdogan overduidelijk verliezen, dan zal hij zijn verlies ook accepteren, denkt Pehlivan. ‘Dit zal hij doen, vanwege alle waarnemers op de stembureaus. Het is nu veel moeilijker dan dertig jaar geleden om stemfraude te plegen, vanwege alle video-opnamen die je met je telefoon kunt maken. De oppositie heeft voor de verkiezingen ook een heleboel mensen als waarnemers getraind, om hen alert te maken op manipulatie.’
Hoewel het een spannende nacht wordt, en Turkije op 28 mei mogelijk opnieuw naar de stembus moet, is Pehlivan hoopvol, vertelt hij. ‘De oppositie staat nu sterk. Kemalisten en Koerden werken samen. Dat geeft mij hoop.’
[23:13] Erdogan brengt een verrassingsbezoek aan Istanbul
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft een verrassingsbezoek aan Istanbul gebracht, bericht de Arabische nieuwszender Al Jazeera. Op een foto is te zien dat Erdogan zijn aanhangers begroet, terwijl hij zijn residentie verlaat in Üsküdar, aan de oostelijke oever van de Bosporus.
[22:55] Burgemeesters: ‘Kilicdaroglu 47,7 procent, Erdogan 45,8 procent’
CHP-burgemeesters Ekrem Imamoğlu (Istanbul) en Mansur Yavaş (Ankara) hebben een derde persverklaring uitgegeven. Daarin stellen ze dat Erdogan op dit moment op 45,8 procent van de stemmen staat en Kilicdaroglu op 47,7 procent. Ook zij denken dat er een tweede ronde zal komen.
Imamoğlu: ‘Staatspersbureau Anadolu heeft bijna een uur lang de stand voor Erdogan op 50,1% gehouden. Nu houden ze het al een tijdje op 49%. Er zijn nog 7 miljoen stemmen die niet zijn doorgevoerd. En dat zijn allemaal uit steden waar wij sterk zijn.’
‘We zullen de eer van deze verkiezingen beschermen’, aldus Imamoglu.
Yavaş vult aan: ‘De regering bekritiseert ons vanwege onze uitspraken over staatspersbureau Anadolu. Maar zij kwamen met cijfers van 62 procent voor de AKP. Er zijn steden waar elf keer opnieuw is gestemd, vanwege AKP-bezwaren. We blijven onze stemmen bewaken.’
[22:50] Ook bij staatsgezinde media daalt Erdogan onder 50 procent
Volgens het Turkse staatspersbureau Anadolu staat Erdogan nu op 49,94 procent van de stemmen. Dat betekent dat er wellicht een tweede ronde nodig is op 28 mei. Erdogan stond aan het begin van deze avond op een ruime voorsprong, omdat Anadolu eerst alle stemmen in kleine conservatieve gemeenten telde, waar de aanhang van Erdogan het grootst is. Maar zijn concurrent Kemal Kilicdaroglu loopt op de president in, hoewel hij volgens de cijfers van Anadolu op 44,3 procent staat.
[22:35] Arzu Yildiz: ‘Demirtas heeft grote invloed op Koerdische stem’
Journaliste Arzu Yildiz volgt de Turkse verkiezingen nu met familieleden in vrienden in Canada, waar ze enkele jaren geleden naartoe is gevlucht. ‘Ik blijf de hele nacht op, denk ik.’ Ze denkt dat een tweede verkiezingsronde komt later de maand. ‘Ik hoop dat Erdogan nu of op 28 mei echt wordt verslagen. Hij wordt omgeven door criminelen; hij heeft de universiteit nooit afgerond, maar een nepdiploma; hij is corrupt; hij heeft het land beroofd.’
De verkiezingen laten volgens Yildiz zien hoe invloedrijk de pro-Koerdische politicus Selahattin Demirtaş is, benadrukt ze. ‘Hij zit in de gevangenis, maar zijn gezag onder de Koerden is groot. Hij heeft hen opgeroepen om op Kilicdaroglu te stemmen, en dat doen ze ook.’
[22:15] Hijabi’s steunen Erdogan: ‘Dit is vrijheid’
Erdogan-aanhangers geloven in hun leider, maar of hij gaat winnen? ‘We zijn nog steeds hoopvol’, aldus Feyza Sonmezocak Tekin, een 29-jarige lerares, in gesprek met CNN. Zij en duizenden andere Erdogan-aanhangers hebben zich verzameld voor het partijbureau van Erdogans AKP in Ankara, in de hoop de overwinning van hun grote held te vieren. ‘Ik zou verdrietig zijn als het tot een tweede ronde komt, maar dat is ook goed. Hij zal nog steeds winnen.’
Een andere vrouw, Seda Yavuz, is minder zeker van een overwinning voor Erdogan. ‘Ik ben bang. Ik maak mij zorgen dat hij verliest. Ik ben bang dat iemand anders zal winnen. Ik maak mij zorgen, omdat wij moslims zijn en willen dat een moslim onze president wordt.’ Veel soennitische moslims zijn tegen CHP-leider Kemal Kilicdaroglu, omdat hij het alevitisme aanhangt, een heterodoxe islamitische stroming.
Gozde Demirci ten slotte is wel optimistisch. ‘Ik vertrouw het Turkse volk. Ik vertrouw erop dat hij gaat winnen.’ Ze is trots op het feit dat ze een hoofddoek draagt: ‘Dit is vrijheid’, zegt ze tegen CNN. ‘Ik heb deze vrijheid dankzij hem (Erdogan). Zij (oppositie) willen dit niet. Ze willen geen vrijheid.’
[22:06] ‘Uitslag mislukking voor oppositie’
Volgens politiek analist Cengiz Tomar zijn de verkiezingsuitslagen ‘tot nu toe een grote mislukking voor de oppositie’. Cengiz vertelde dat aan de Arabische nieuwszender Al Jazeera. ‘De uitslagen komen tot nu toe helemaal niet overeen met de samenstelling van het Turkse volk’, zei hij, ‘waarvan 35 procent religieus, conservatief en rechts is; en de overige 65 procent seculier en Koerdisch.’
[21:55] Kiesraad: ‘geen vertraging met verwerken resultaten’
De voorzitter van de Hoge Kiesraad, Ahmet Yener, reageert op de aantijging van Kemal Kilicdaroglu over het ‘niet doorvoeren van de verkiezingsuitslagen in het systeem’.
‘Er zijn geen vertragingen bij de Hoge Kiesraad met opname van uitslagen’, stelt Yener. ‘Alles wordt gelijk doorgegeven. Tot nu toe is 47,08 procent van de stemmen in het systeem verwerkt.’
De onafhankelijke presidentskandidaat Sinan Ogan heeft in een persverklaring gezegd dat er waarschijnlijk een tweede ronde komt. ‘We zijn genegeerd en totaal niet serieus genomen. Maar we gaan door met de strijd.’
[21:37] ‘Geen eerlijke verkiezingen’
Kivilcim Pinar, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in Alkmaar, volgt de Turkse verkiezingen met veel passie. Van eerlijke democratische verkiezingen is volgens hem geen sprake. ’95 procent van de media is in handen van Erdogan. Vrijdagavond was de president op 24 televisiezenders in Turkije live te zien. Fair play kennen ze niet in Turkije.’
Pinar is ook heel kritisch over de verkiezingscijfers van het Turkse staatspersbureau Anadolu. ‘Ze hebben heel snel de uitslagen van de kleine conservatieve gemeentes online gezet, waar Erdogan natuurlijk wint. Het doel van Anadolu: hopen dat de oppositie de hoop verliest en naar huis gaat, omdat ze geloven dat het een gelopen race is.’
Erdogans partij AKP probeert de verkiezingsuitslagen ook te manipuleren, door bezwaarschriften in te dienen in gemeenten waar ze niet hebben gewonnen. ‘Deze verkiezingsresultaten gaan niet naar de kiesraad en worden dus niet meegeteld. De media zien deze resultaten niet, want ze zijn nog niet officieel. Eerder, in 2015 bij de gemeenteraadsverkiezingen in Ankara, en opnieuw in 2019 bij de burgemeestersverkiezingen in Istanbul diende de AKP bezwaarschriften in. Het is een beproefde strategie.’
De lokale PvdD-politicus gelooft dat er een tweede ronde komt. Maar hij durft nog niet te zeggen wie die ronde dan wint. ‘Als oppositiekandidaat Kilicdaroglu een voorsprong heeft van twee procent of meer op Erdogan, dan zal hij op 28 mei winnen. Want dan is het verschil te groot om nog met stemmen te knoeien. Maar als Erdogan een voorsprong heeft dan is het allerminst zeker dat hij ook wint, dat hangt van de derde kandidaat af. Sinan Ogan heeft zich niet bij de oppositie aangesloten, maar is niet pro-Erdogan. Misschien laat hij zich door Erdogan verleiden met een ministerspost, en dat hij dan zijn aanhang oproept om straks op de zittende president te stemmen.’
[21:30] Kilicdaroglu: ‘uitslagen zijn fictie’
De oppositieleider Kemal Kilicdaroglu zegt op Twitter dat Turkije ‘deze nacht niet gaat slapen’ en noemt de verkiezingen tot nu toe een ‘fictie’:
‘De fictie die begon met 60 procent (verwijzend naar de cijfers van staatspersbureau Anadolu in het voordeel van Erdogan, red.) is nu onder de 50 procent gezakt. Onze waarnemers van de stembureaus en de ambtenaren van de verkiezingsraad mogen hun post niet verlaten. We zullen vannacht niet slapen, mijn mensen. Ik waarschuw de Hoge Kiesraad, zorg ervoor dat alle uitslagen in de steden worden meegenomen.’
[21:22] Resultaat Groen Links partij valt tegen
Volgens een Koerdische historicus, die liever anoniem blijft, heeft de oppositie nog steeds kans om in de eerste ronde de verkiezingen te winnen. ‘De AKP lijkt een nieuwe tactiek uit te voeren door voortdurend bezwaar te maken in steden waar de oppositie vooraan staat. Hierdoor zijn de gegevens die we hebben nog niet duidelijk. Daarom zie je bij al die mediakanalen verschillende resultaten. Het is daarom nog even wachten om een goede analyse te maken’, zegt hij aan de telefoon.
‘Wat ik wel teleurstellend vindt is dat de Koerdische Groen Links partij het slechter doet dan ik hoopte. Ik dacht dat ze meer dan 10% stemmen zouden halen. Maar dat is nu tussen de 8 en 9 procent. Ze hebben minder stemmen behaald. Veel Koerdische stemmen zijn naar CHP gegaan, waarschijnlijk.’
Dat Groen Links minder stemmen heeft gehaald, heeft ook mee te maken dat de Turkse Arbeiderspartij, de afsplitsing van de HDP, zelf de verkiezingen in is gegaan.
[21:00] Onrust bij oppositie
Volgens verslaggever Abdelazeem Mohammed van de Arabische nieuwszender Al Jazeera moet er wellicht op 28 mei opnieuw gestemd worden. Hij stelt dat ‘de eerste resultaten erop lijken te wijzen dat we hoogstwaarschijnlijk naar een tweede ronde gaan’. Ook vertelt hij over onrust bij de oppositie, die beweert dat de AKP-MHP-coalitie opzettelijk is begonnen met het tellen van de stemmen in hun bolwerken.
[20:46] Stemmen steeds opnieuw geteld
De journalist Sirin Payzin zegt op Halk TV (gelieerd aan de seculiere CHP) dat de regeringspartij AKP in grote steden bezwaar maakt tegen de uitslagen van stembureaus. ‘Hierdoor moeten de uitslagen en stemmen steeds opnieuw geteld worden en hierdoor kunnen de ware uitslagen nog niet helemaal meegenomen worden. Zo blijft Erdogan in de uitslagen nog steeds voor en op deze manier voeren ze een psychologische oorlog. Ze creëren ruis’, aldus Payzin.
[20:30] Halk TV kritisch over polls van Anadolu
De in Duitsland woonachtige Turkse journalist Erkan Pehlivan is er van overtuigd dat de Turkse verkiezingen oneerlijk verlopen. ‘Dat nu alleen het Turkse staatspersbureau Anadolu de voorlopige verkiezingscijfers mag geven en andere outlets niet is een groot probleem’, zegt hij. ‘Ze geven, denk ik, ook totaal verkeerde cijfers. Dat zeggen andere journalisten ook. Ik kijk nu, as we speak, naar de onafhankelijke Turkse zender Halk TV. Daar zijn ze erg kritisch over de cijfers van Anadolu.’
Maar gelooft het Turkse publiek in de voorlopige verkiezingscijfers van Anadolu? Pehlivan denkt van niet. ‘De CHP geeft andere cijfers, en volgens die cijfers staat Kilicdaroglu met twee procent voor op Erdogan.’ Deze cijfers zijn volgens Pehlivan niet gemanipuleerd, want dat is niet in het belang van de oppositie. Zij moeten wél eerlijk zijn.
Pehlivan benadrukt dat ook veel conservatieve Turken kritisch over Erdogan zijn, vanwege zijn desastreuze economische politiek. ‘Nog een termijn van vijf jaar voor Erdogan en het land gaat kapot. Seculieren, conservatieve moslims en Koerden, ze hebben allemaal te lijden onder Erdogans economische wanbeleid.’
Zal Erdogan de presidentsverkiezingen winnen? Pehlivan: ‘Als Erdogan erin slaagt om stemmen te stelen, dan wint hij de verkiezingen. Maar als de oppositie hem belet om dit te doen, dan verliest hij. Sowieso zijn de verkiezingen niet eerlijk, want Erdogan controleert de staat, de rechterlijke macht, de Hoge Kiesraad, de media. Daarom heeft de CHP vandaag meer dan 200.000 waarnemers ingezet, om te voorkomen dat er stemmen worden gestolen, en waren er ook meer dan 100.000 Koerdische waarnemers.’
President Erdogan heeft alles te verliezen, benadrukt de journalist. ‘Als Erdogan verliest dan wordt hij niet alleen aangeklaagd voor corruptie, maar ook voor het onderdrukken van de Turkse oppositie en oorlogsmisdaden in Syrië. In de gebieden in Noord-Syrië die onder controle van Turkse en de pro-Turkse milities staan zijn de Koerden etnisch gezuiverd. Wat zou jij doen, als jij Erdogan was? Zou jij eerlijk zijn, als je kans loopt om in de gevangenis te belanden?’
[20:27] Ahmet Erdi Öztürk: ‘waarschijnlijk tweede ronde’
Ahmet Erdi Öztürk, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Metropolitan University in Londen, zegt dat er waarschijnlijk een ‘tweede ronde komt’.
‘Het is nog een beetje vroeg, iets meer dan 50% van de stemmen zijn geteld, maar dit betekent dat Erdogan voor het eerst een tweede ronde nodig heeft om aan de macht te blijven,’ zegt hij aan de telefoon.
Volgens Öztürk zal er bij een mogelijke tweede ronde een ware ‘koehandel’ tot stand komen voor de stemmen van de onafhankelijke presidentskandidaat Sinan Ogan, die op meer dan 5% van de stemmen zit.
‘Het is verder opvallend dat de Grijze Wolven tegen alle verwachtingen in een serieuze comeback hebben gemaakt met meer dan 10% van de stemmen in het parlement. En met een percentage van meer dan 30% in het parlement voor de AKP, betekent dit dat de nationalistische alliantie een grote machtsfactor blijft in het parlement. Daarmee zijn ze het grootste blok.’
‘Met andere woorden: de race is nog niet voorbij. Bij de oppositie heerste er voor de verkiezingen best wel een positieve vibe, vanwege de economische malaise en de aardbeving, maar we merken nu toch dat de persoonlijke aantrekkingskracht van Erdogan groot blijft en dat het volk achter hem blijft staan.’
[20:05] Joost Lagendijk: ‘veel hangt af van kiezers Sinan Ogan’
Turkije-deskundige Joost Lagendijk volgt de Turkse verkiezingen vandaag vanuit Hotel New York in Rotterdam. ‘Het is een ongelooflijke opkomst, rond de 90 procent. Over de grote linie zijn de verkiezingen goed en eerlijk verlopen, op enkele incidenten na.’
Mogelijk is er een derde ronde nodig denkt Lagendijk, omdat de derde kandidaat Sinan Ogan rond de vijf procent van de stemmen scoort. Lagendijk gelooft niet dat het Turkse staatspersbureau Anadolu de voorlopige verkiezingsuitslagen bewust manipuleert, zegt hij. ‘Ze geven de resultaten door die ze binnen krijgen. De cijfers van Anadolu verschillen nu met die van andere bureaus, maar de verschillende cijfers komen uiteindelijk bij elkaar.’
Als Erdogan de presidentsverkiezingen in de eerste ronde zal winnen en meer dan 50 procent van de stemmen haalt, zal veel in Turkije hetzelfde blijven. ‘Dat is geen goed nieuws voor Turkije, maar Erdogan zal geen revolutionaire veranderingen doorvoeren. Hij zal meer bezig zijn om zijn positie te consolideren. Voor de oppositie is een overwinning van Erdogan natuurlijk wel een gevoelige nederlaag.’
En als Kemal Kilicdaroglu in de eerste ronde meer dan 50 procent van de stemmen krijgt, wat dan? Volgens Lagendijk staat de oppositie voor de ‘moeilijke taak’ de economie er weer bovenop te helpen. ‘Dat zal een hele kluif worden. Het is een illusie om te denken dat de economie opeens weer opleeft, omdat Erdogan geen president meer is. Helemaal als Kilicdaroglu wel president geworden is, maar niet kan rekenen op een parlementaire meerderheid, wordt het lastig voor hem.’
De oppositie heeft aangegeven het presidentieel systeem af te schaffen, als Kilicdaroglu en de zijnen de presidentsverkiezingen en de parlementsverkiezingen winnen. Hier zal volgens Lagendijk echter nog wel de nodige tijd overheen gaan. Bovendien is het nog maar de vraag of de Tafel van Zes bij elkaar blijft. ‘Er zijn analisten die zeggen dat de tafel uit elkaar valt. Ik weet het niet. Het is allemaal erg lastig om te voorspellen. Maar ik weet wel dat het lastig is om de boel bij elkaar te houden, vanwege de grote verschillen tussen de partijen.’
En wat als er een tweede ronde komt? Volgens Lagendijk hangt heel veel af van Sinan Ogan. ‘Waar gaan zijn kiezers straks heen? Hij heeft vijf procent van het electoraat achter zich, hij kan de doorslag geven.’
Lagendijk deelt de vrees van Demirtas en journaliste Arzu Yildiz niet, dat Kilicdaroglu en andere oppositieleden straks achter de tralies verdwijnen als ze verkiezingen verliezen. ‘Erdogan heeft de verkiezingen nodig. Zij spelen een belangrijke rol bij zijn legitimering. In het verleden is Erdogan nooit achter leden van de oppositie aangegaan, louter en alleen omdat ze van de oppositie zijn. Hij moet een hele goede smoes verzinnen om Kilicdaroglu achter de tralies te zetten. Maar zo’n smoes heeft hij niet.’
[19:34] ‘Imamoglu te voorbarig’
De Turkse minister Ömer Celik van Europese Zaken, en woordvoerder van de AKP, vindt de uitspraken van de CHP-burgemeester Ekrem Imamoglu ronduit ‘schandalig’, zo meldt TV100. ‘Hoe kunnen ze nu al Kemal Kilicdaroglu uitroepen tot de 13de president van Turkije? De stemmen worden nog geteld!’, zei hij.
Imamoglu had dat gezegd in een persconferentie, waarin hij samen met de burgemeester van Ankara Mansur Yavas de uitslagen van de staatspersbureau Anadolu bekritiseerde.
[19:30] AKP-sympathisanten juichen
AKP-aanhangers juichen als ze de eerste uitslagen van de presidentsverkiezingen horen. Veel Erdoganfans hebben zich in Ankara verzameld, voor het hoofdkantoor van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling AKP. Op de foto’s van fotograaf Umit Bektas van persbureau Reuters zijn juichende kinderen te zien, die met Turkse vlaggen zwaaien. Ook vrouwen, met en zonder hoofddoek, juichen voor de Turkse president.
[19:23] Wat gebeurt er als Erdogan verliest?
Recep Tayyip Erdogan. Beeld: Pixabay
Sommige analisten geloven dat als Erdogan de presidentsverkiezingen met een kleine marge verliest, hij de verkiezingsuitslag mogelijk zal aanvechten.
Resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst, maar kunnen wel een indicatie zijn. Tijdens de burgemeestersverkiezingen van 2019 verloor Erdogans AKP in Istanbul en Ankara. De seculiere CHP won in Istanbul met een bijzonder kleine marge. Daarop besloot de Hoge Kiesraad (YSK) dat er nieuwe verkiezingen moesten komen, waartegen de oppositie fel protesteerde. CHP-burgemeesterskandidaat Ekrem Imamoglu won echter ook de tweede ronde, wat een gevoelige nederlaag was voor Erdogan.
Er zijn twijfels over de onafhankelijkheid van de YSK, aldus CNN. Volgens een rapport van Freedom House uit 2023 worden de toezichthouders van de Hoge Kiesraad ‘benoemd door de AKP gedomineerde gerechtelijke instanties en zijn zij in hun beslissingen vaak afhankelijk van de AKP’. Ook de ‘institutionele dominantie’ van de AKP in de media en andere takken van de samenleving ‘kantelt het electorale speelveld’ in het voordeel van Erdogan, aldus de in de Amerikaanse hoofdstad Washington DC gevestigde democratiewaakhond.
[18:53] Yavas en Imamoglu: uitslagen Anadolu onbetrouwbaar
De CHP-burgemeesters Mansur Yavas (Ankara) en Ekrem Imamoglu (Istanbul) hebben in een persverklaring gezegd dat de uitslagen van staatspersbureau Anadolu ‘totaal niet te vertrouwen zijn’. Het staatspersbureau is aan het manipuleren, zegt Imamoglu. Voor ons is de 13de president Kemal Kilicdaroglu, zegt Imamoglu. Dat meldt het oppositiekanaal Halk TV.
[18:45] Voorlopige polls Anadolu onbetrouwbaar
De Turkse journalist Arzu Yildiz, die in ballingschap in Canada woont, vertrouwt de voorlopige polls van het Turkse staatspersbureau Anadolu niet. ‘De Turkse staat manipuleert de exitpolls om de mensen te demoraliseren’, vertelt ze aan de telefoon. ‘Maar ik ben hoopvol.’
Volgens Yildiz kloppen de voorlopige uitslagen van Anadolu niet, want daarop is te zien dat de ultranationalistische MHP, Erdogans coalitiepartner, heel veel stemmen heeft gekregen in Oost-Turkije. ‘Dat kan niet, want in Oost-Turkije wonen veel Koerden. De MHP is niet populair daar.’
Wat als Erdogan wint? Yildiz: ‘Dan laat dat zien dat Turken niet van democratie houden, niet van vrijheid van meningsuiting. Maar ik geloof dat als hij wint veel zijn tegenstanders in de gevangenis zullen belanden. Dit was ook de voorspelling van Selahattin Demirtaş, de voormalige leider van de pro-Koerdische partij HDP die nu in de gevangenis zit. Hij zei: ‘Als Erdogan wint, dan zie ik jullie straks in de gevangenis. Maar als jullie winnen, dan zie ik jullie straks buiten.’’
[18:30] Kemal Kilicdaroglu aan kop
Volgens het Turkse persbureau ANKA Haber Ajansi zijn op basis 2,9% van de getelde stemmen, de onofficiële resultaten als volgt:
De oppositieleider Kemal Kilicdaroglu ligt aan kop met 49,93% van de stemmen, de president Recep Tayyip Erdogan op de tweede plek met 44,71%, de onafhankelijke presidentskandidaat 5%, Muharrem Ince die zich heeft teruggetrokken 0,33%.
Mochten de verkiezingen zo eindigen, dan is er een tweede ronde nodig.
[18:20] Voorspellen uitslag erg moeilijk
Volgens politiek analist Ali Carkoglu is ‘het erg moeilijk (…) om nu al voorspellingen te doen’. Dit zei hij in gesprek met de Arabische nieuwszender Al Jazeera.
‘Het enige wat ik op dit moment kan zeggen, is dat zijn stemmen [van Erdogan] waarschijnlijk procentueel zullen dalen. En de stemmen van Kilicdaroglu zullen hoogstwaarschijnlijk procentueel stijgen, maar we weten nog niet hoeveel.’
Carkoglu zei ook dat de resultaten gewoonlijk ‘niet drastisch veranderen’, als ongeveer 50 procent van de stemmen is geteld.
[18:08] Demirtas reageert op Twitter
De gevangen Koerdische leider Selahattin Demirtas heeft na de eerste uitslagen van het staatsgezinde persbureau Anadolu Ajansi, die in het voordeel zijn van president Erdogan (met 60% aan kop), gereageerd op Twitter: ‘Geloof nooit de gegevens van Anadolu Agency, denk aan de verkiezingen van 2019. Degenen die het zich herinneren, vertel het aan degenen die het zich niet herinneren.’
Demirtas refereert naar de lokale verkiezingen in Istanbul die Erdogan niet accepteerde in 2019, maar uiteindelijk zijn partij na een herhaling wel werd verslagen.
[18:03]
In juli 2018, een maand nadat Erdogan de presidentsverkiezingen won, veranderde Turkije formeel van politiek systeem. In plaats van een parlementair systeem kwam er een presidentieel systeem, waarbij de president veel macht heeft. De positie van minister-president is afgeschaft. De presidents- en parlementsverkiezingen worden om de vijf jaar gehouden. Kiezers kunnen op de presidentskandidaat van hun keuze stemmen, en op politieke partijen. Het is niet mogelijk om voorkeurstemmen uit te brengen, zoals in Nederland.
Turkije telt 81 provincies, maar 87 kiesdistricten. Omdat er veel mensen wonen in de provincies Bursa en Izmir zijn deze twee provincies opgedeeld in twee districten, terwijl de provincies Istanbul en Ankara in drie districten zijn opgedeeld.
Op initiatief van Erdogans AKP en haar coalitiegenoot, de Partij van de Nationalistische Beweging (MHP), is de kiesdrempel om in het parlement te komen verlaagd van 10 procent naar 7 procent. Dit hebben AKP en MHP gedaan om ervoor te zorgen dat de MHP in het parlement blijft.
[17:49] Zendverbod opgeheven
De voorzitter van Turkse Kiesraad heeft in een persverklaring het zendverbod opgeheven. TV100 meldt in hun live uitzending de verkiezingsresultaten die ze van de staatsgezinde Anadolu Agency hebben binnengekregen op basis van 9,1 procent van de getelde stemmen. Volgens Anadolu Agency zou Erdogan op basis van die gegevens met 59,47 procent de leiding nemen, en Kemal Kilicdaroglu steken op 34,79 procent.
[17:31] Kilicdaroglu: ‘Wees vastberaden!’
De seculiere oppositieleider Kemal Kilicdaroglu heeft na het sluiten van de stembussen een eerste oproep gedaan via Twitter om op te komen voor de stembureaus. ‘Ik doe een beroep op onze helden van de democratie. Verlaat onder geen beding de stembureaus totdat het laatste ondertekende stembusrapport is afgeleverd. De volledige en correcte uiting van de wil van de natie hangt af van uw vastberadenheid. U zult zien, het zal de moeite waard zijn.’
Ook reageerde Meral Aksener van de Goede Partij op de eerste resultaten bij aankomst op het partijkantoor, ‘de situatie is goed’, zei ze lachend.
[17:28] Erdogan-aanhang bijeen in Ankara
In de Turkse hoofdstad Ankara verzamelen Erdogans aanhangers zich bij het partijkantoor van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling AKP, bericht NU.nl. Erdogan zal daar later vanavond wellicht speechen.
In 2018 won Erdogan de eerste presidentsverkiezingen van het land. Een jaar eerder voerde Turkije het presidentieel systeem in, waarbij de president veel macht kreeg. Van 2003 tot 2014 was Erdogan premier.
Als de 69-jarige Erdogan de verkiezingen weer wint dan mag hij weer voor 5 jaar president zijn en regeren zonder al te veel restricties. De oppositie heeft beloofd het parlementaire systeem te herstellen, als Kilicdaroglu de presidentsverkiezingen wint, en de partijen van de ‘Tafel van Zes’ de parlementsverkiezingen.
[17:07] Opkomst 93,6 procent
De opkomst bij de Turkse verkiezingen zouden naar verluidt 93,6 procent zijn. Zo meldt de Turkse zender TV100 in een live uitzending. ‘De eerste resultaten uit kleine steden zoals Rize en Mugla zijn verrassend’, zegt de journalist Pinar Isik Ardor glunderend. ‘Er is nog een zendverbod, dus we kunnen de resultaten nog niet bekendmaken.’
[17:05] Eerste polls rond 18:00u
De stembussen zijn om 16:00 uur Nederlandse tijd (17:00 uur Turkse tijd) gesloten. Nu worden de stemmen geteld. De voorlopige resultaten worden later vanavond verwacht, vanaf ongeveer 18:00 uur (Nederlandse tijd). Het kan echter drie dagen duren voordat de officiële resultaten worden bevestigd.
Een presidentskandidaat heeft meer dan 50 procent van de stemmen nodig om te winnen. Haalt geen van de drie presidentskandidaten – Recep Tayyip Erdogan, Kemal Kilicdaroglu en Sinan Oğan – meer dan 50 procent, dan moet er een tweede ronde komen, waarbij de twee beste kandidaten het tegen elkaar moeten opnemen. Deze tweede ronde zal dan op 28 mei dit jaar plaatsvinden.
Voor de verkiezingen stond Kemal Kilicdaroglu op een lichte voorsprong. Hij is de kandidaat van de zogenoemde ‘Tafel van Zes’, zes oppositiepartijen die een alliantie met elkaar zijn aangegaan om Erdogan te kunnen verslaan.
[16:53] ‘Verkiezingen goed verlopen’
Om 16.00u is het stemmen gestopt in Turkije, en is het wachten op de verkiezingsresultaten. ‘Wij hebben tot nu toe geen ongeregeldheden gemerkt,’ zegt de voorzitter van de Turkse Kiesraad Ahmet Yener.
[16:45] Stembussen gesloten
Vandaag hebben miljoenen Turken in Turkije gestemd voor de parlements- en presidentsverkiezingen. Van de ruim 85 miljoen mensen in het land zijn meer dan 64 miljoen stemgerechtigd. De ongeveer 3,4 miljoen stemgerechtigde Turken in het buitenland – waaronder in Nederland en Duitsland – konden van 27 april tot 9 mei hun stem uitbrengen.
De Kanttekening liet het Opiniehuis onderzoek doen naar de stemvoorkeur van Turkse Nederlanders. Daaruit bleek dat 59 procent van de stemmers kiest voor Erdogan en 30 procent voor Kilicdaroglu.
Inmiddels zijn ook in Turkije de stembussen gesloten. President Recep Tayyip Erdogan staat nu, zo schrijft de Arabische nieuwszender Al Jazeera, oog in oog met de grootste politieke uitdaging tijdens zijn twee decennia durende heerschappij. Want zijn belangrijkste uitdager, Kemal Kilicdaroglu van de seculier-nationalistische CHP, stond in de opiniepeilingen op een lichte voorsprong.
