President Recep Tayyip Erdoğan en zijn uitdager Kemal Kilicdaroglu hebben met 98,7 procent van de stemmen geteld beiden nog geen meerderheid bij de verkiezingen in Turkije. Erdogan kon de overwinning ruiken, maar blijft steken op 49,35 procent. Kilicdaroglu staat op 45,00 procent. Een tweede ronde zal op 28 mei moeten uitmaken wie van hen de presidentsverkiezingen wint.
Zondagavond was er lange tijd onduidelijkheid over de uitslag. Staatsperagentschap Anadolu Agency gaf een positief beeld over de prognoses voor Erdogan, terwijl media die op de hand van de oppositie zijn juist Kilicdaroglu meer kansen toedichtten. In de nacht van zondag op maandag kropen beide prognoses echter naar elkaar toe en bleek dat niemand boven de vereiste 50 procent kwam om te winnen. Dat betekent dat er een tweede ronde nodig is.
‘s Nachts om half twee Nederlandse tijd (half drie in Turkije) was Erdogan nog strijdbaar en nam hij een voorschot op de overwinning. ‘Iemand zit in de keuken, maar wij staan op het balkon’, zei hij tegen zijn achterban. Daarmee verwees hij naar de campagnevideo’s die Kilicdaroglu vaak opnam vanuit de keuken in zijn huis.
‘Ons land heeft het feest van de democratie afgerond met deze verkiezingen’, vervolgde hij. ‘Hoewel de uitslag niet duidelijk is, hebben wij de leiding.’ Dat de oppositie een beeld schetste, alsof zij aan de leiding was, noemde Erdogan ‘bedrog’. ‘Wij zijn altijd eerlijk geweest tegen de natie. We wisten al dat we ver voor lagen bij de verkiezingen. En we geloven dat we boven de 50 procent kunnen komen in deze ronde.’
Dat geloof was vannacht bij Kilicdaroglu minstens even groot. ‘Als onze natie een tweede ronde wil, zullen we die absoluut winnen’, zei hij rond drie uur Nederlandse tijd tegen zijn aanhang. ‘De behoefte aan verandering in de samenleving is groter dan 50 procent.’
‘Race niet voorbij’
De verkiezingen verliepen zondag ordelijk. ‘Over de grote linie zijn de verkiezingen goed en eerlijk verlopen, op enkele incidenten na’, meldt oud-GroenLinks-politicus en Turkije-deskundige Joost Lagendijk in gesprek met de Kanttekening.
Waarschijnlijk ging meer dan 90 procent van de 64 miljoen stemgerechtigde Turken naar de stembus – nieuwszender TV100 sprak al snel van 93,6 procent. Om vier uur Nederlandse tijd sloten de stembussen. ‘Wij hebben tot nu toe geen ongeregeldheden gemerkt,’ maakte de voorzitter van de Turkse Kiesraad Ahmet Yener snel daarna bekend.
Volgens de laatste peilingen voorafgaand aan de verkiezingen stond Kilicdaroglu met 49 procent op voorsprong ten opzichte van Erdogan (44 procent). Nadat de stembussen sloten, was er echter tot het einde van de avond geen eenduidige prognose.
De enige rode draad: de derde presidentskandidaat, de conservatief Sinan Ogan, stond op een verrassend hoge 5 procent van de stemmen. Mocht er op 28 mei een tweede ronde komen, dan kan zijn electoraat een beslissende stem hebben. Lagendijk denkt dat hij een bepalende rol zal spelen als er een tweede ronde komt.
In zo’n tweede ronde zal Erdogan overgaan tot ‘koehandel’ in de hoop de achterban van Ogan voor zich te winnen. Dat voorspelt Ahmet Erdi Öztürk, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Metropolitan University in Londen.
Hoewel de oppositie een positieve campagne voert, is volgens Öztürk de aantrekkingskracht van Erdogan groot gebleken. ‘De race is nog niet voorbij.’
Hij ziet nog iets anders: ‘Het is verder opvallend dat de Grijze Wolven tegen alle verwachtingen in een serieuze comeback hebben gemaakt met meer dan 10% van de stemmen in het parlement. En met een percentage van meer dan 30% in het parlement voor de AKP, betekent dit dat de nationalistische alliantie een grote machtsfactor blijft in het parlement. Daarmee zijn ze het grootste blok.’
‘Wees vastberaden!’
‘s Avonds spraken de presidentskandidaten diverse malen hun achterban toe. ‘Wees vastberaden!’, hield Kilicdaroglu zijn mensen voor. ‘Ik doe een beroep op onze helden van de democratie. Verlaat onder geen beding de stembureaus totdat het laatste ondertekende stembusrapport is afgeleverd. De volledige en correcte uiting van de wil van de natie hangt af van uw vastberadenheid. U zult zien, het zal de moeite waard zijn.’
Later op de avond noemt Kilicdaroglu de prognoses van Anadolu Agency van de uitslag ‘een fictie’. Hij verwijst naar het steeds dalende percentage stemmen voor Erdogan in de prognoses die Anadolu uitbrengt. ‘Onze waarnemers van de stembureaus en de ambtenaren van de verkiezingsraad mogen hun post niet verlaten. We zullen vannacht niet slapen, mijn mensen. Ik waarschuw de Hoge Kiesraad, zorg ervoor dat alle uitslagen in de steden worden meegenomen.’
Erdogan krijgt veel steun van gelovige moslims in Turkije. Zo gaat CNN in gesprek met enkele hijab-dragende moslimvrouwen. ‘We zijn nog steeds hoopvol’, laat Feyza Sonmezocak Tekin, een 29-jarige lerares, aan het eind van de avond weten. Zij en duizenden andere Erdogan-aanhangers hebben zich verzameld voor het partijbureau van Erdogans AKP in Ankara, in de hoop de overwinning van hun grote held te vieren. ‘Ik zou verdrietig zijn als het tot een tweede ronde komt, maar dat is ook goed. Hij zal nog steeds winnen.’
Ook de gevangen Koerdische leider Selahattin Demirtas liet van zich horen. Vanuit de gevangenis twitterde hij kritisch over het staatspersagentschap: ‘Geloof nooit de gegevens van Anadolu Agency, denk aan de verkiezingen van 2019. Degenen die het zich herinneren, vertel het aan degenen die het zich niet herinneren.’
Journalist Arzu Yildiz laat de Kanttekening weten dat volgens haar Demirtas zeer invloedrijk is. ‘Hij zit in de gevangenis, maar zijn gezag onder de Koerden is groot. Hij heeft hen opgeroepen om op Kilicdaroglu te stemmen, en dat doen ze ook.’
Journalist Erkan Pehlivan, die in Duitsland woont, is zo niet nog kritischer over Anadolu Agency. Dat bureau geeft ‘totaal verkeerde cijfers’, vindt hij. Bij eerlijke verkiezingen zal volgens hem de oppositie winnen, vertelt hij aan de Kanttekening: ‘Als Erdogan erin slaagt om stemmen te stelen, dan wint hij de verkiezingen. Maar als de oppositie hem belet om dit te doen, dan verliest hij. Sowieso zijn de verkiezingen niet eerlijk, want Erdogan controleert de staat, de rechterlijke macht, de Hoge Kiesraad, de media. Daarom heeft de CHP vandaag meer dan 200.000 waarnemers ingezet, om te voorkomen dat er stemmen worden gestolen, en waren er ook meer dan 100.000 Koerdische waarnemers.’
Tegenstrijdige berichten
ANKA Haber Ajansi, gelieerd aan de oppositie, meldde aan het begin van de avond op basis van 2,9 procent van de stemmen dat Kilicdaroglu op voorsprong lag. Hij zou 49,9 procent krijgen, tegen 44,7 procent voor Erdogan. In dat geval zou een tweede ronde nodig zijn.
Op dat moment meldde het staatspersbureau Anadolu Agency echter nog dat Erdogan meer dan 50 procent van de stemmen had gekregen. Volgens journaliste Arzu Yildiz, die in Canada woont, is dat echter onbetrouwbaar. ‘De Turkse staat manipuleert de exitpolls om de mensen te demoraliseren’, vertelt ze aan de Kanttekening. ‘Maar ik ben hoopvol.’
Wat als Erdogan wint? Yildiz: ‘Dan laat dat zien dat Turken niet van democratie houden, niet van vrijheid van meningsuiting. Maar ik geloof dat als hij wint veel zijn tegenstanders in de gevangenis zullen belanden. Dit was ook de voorspelling van Selahattin Demirtaş, de voormalige leider van de pro-Koerdische partij HDP die nu in de gevangenis zit. Hij zei: ‘Als Erdogan wint, dan zie ik jullie straks in de gevangenis. Maar als jullie winnen, dan zie ik jullie straks buiten.’’
Ook burgemeesters Ekrem Imamoglu (Istanbul) en Mansur Yavas (Ankara) roeren zich. Beiden steunen oppositieleider Kilicdaroglu. Volgens hen zijn de berichten van staatspersbureau Anadolu ‘volstrekt onbetrouwbaar’. Imamoglu meldt aan het begin van de zondagavond al dat wat hem betreft Kilicdaroglu de dertiende president van Turkije is. ‘Schandalig’, reageert Ömer Celik, minister van Europese Zaken in Erdogans regering. Hij wijst erop dat er nog geen begin van duidelijkheid is over de verkiezingsuitslag.
Anadolu volgt meldingen van de Turkse Kiesraad, maar nieuwszender CNN twijfelt aan de onafhankelijkheid van dit orgaan. Volgens een rapport van Freedom House uit 2023 worden de toezichthouders van de Hoge Kiesraad ‘benoemd door de AKP gedomineerde gerechtelijke instanties en zijn zij in hun beslissingen vaak afhankelijk van de AKP’.
Bezwaarschriften
Ook in Nederland volgen mensen met Turkse roots de verkiezingen nauw. Een van hen is Kivilcim Pinar, politicus voor de Partij voor de Dieren, die de oppositie steunt. De Kanttekening interviewt hem. Het speelveld is volgens Pinar oneerlijk: ‘Vrijdagavond was de president op 24 televisiezenders in Turkije live te zien. Fair play kennen ze niet in Turkije.’
Pinar maakt zich zorgen over het vertekend beeld over de uitslag, dat in de loop van de avond ontstaat omdat Erdogans aanhang bezwaar indient tegen uitslagen die te zeer in het voordeel van Kilicdaroglu uitpakken. ‘Deze verkiezingsresultaten gaan niet naar de kiesraad en worden dus niet meegeteld. De media zien deze resultaten niet, want ze zijn nog niet officieel. Eerder, in 2015 bij de gemeenteraadsverkiezingen in Ankara, en opnieuw in 2019 bij de burgemeestersverkiezingen in Istanbul diende de AKP bezwaarschriften in. Het is een beproefde strategie.’
Tweede ronde nodig?
Rond elf uur in de avond is het ook bij het staatsgezinde Anadolu Agency duidelijk dat Erdogan niet meer dan 50 procent van de stemmen gaat winnen. Kilicdaroglu loopt volgens het staatspersagentschap in op de president, maar ligt nog altijd meer dan 5 procentpunt op hem achter.
De oppositiegezinde burgemeesters brengen vrijwel tegelijkertijd een nieuwe verklaring uit, waarin ze de verhoudingen geheel anders schetsen. Imamoglu en Yavas stellen dat Erdogan op dat moment op 45,8 procent van de stemmen staat en Kilicdaroglu op 47,7 procent. Zij denken dat er een tweede ronde zal komen.
Kortom: media op de hand van de staat leveren nog altijd heel andere cijfers dan media op de hand van de oppositie. Aan het eind van de avond schetst journalist Erkan Pehlivan in gesprek met de Kanttekening drie reële scenario’s, die ook al reëel waren voordat de stembussen opengingen: ‘Het eerste scenario is dat Erdogan verliest, vannacht of morgenochtend. Het tweede scenario is dat Erdogan beweert dat hij meer dan 50 procent van de stemmen heeft, maar ik geloof dat niet. Het derde scenario is dat er op 28 mei, over twee weken dus, opnieuw verkiezingen zullen worden georganiseerd. Mocht dat gebeuren, dan begint het spel weer van voren af aan. En Erdogan zal de boel dan weer manipuleren. Dat moet ook, want hij mag de verkiezingen niet verliezen. Hij, maar ook zijn familie, zijn vrienden, de hele kliek, wordt anders aangeklaagd voor corruptie en andere wanpraktijken. Ze hebben zich de afgelopen twee decennia enorm verrijkt. Ze hebben alles te verliezen.’
Intussen is volgens CNN de muziek op het verkiezingsfeest van Erdogans AKP verstomd, toen bekend werd dat ook Anadolu Agency geen meerderheid meer ziet voor de president. ‘We zijn dit niet gewend’, vertelt de 38-jarige schoonmaker Umran Ozdwmie aan die Amerikaanse zender. Zij is behoorlijk teleurgesteld. ‘Morgenvroeg, als ik wakker word, wil ik zien dat Erdogan ons nog steeds leidt.’
‘Erdogan blokkeert het systeem’
Onzekerheid overheerst rond de prognoses van de presidentsverkiezingen. De uitslag van de parlementsverkiezingen, die ook op 14 mei plaatsvonden, is volgens Turkije-kenner Joost Lagendijk veel duidelijker: ‘De huidige AKP/ MHP-coalitie van Erdogan heeft de meerderheid behouden. Dat kan ook een goed argument voor Erdogan zijn voor de tweede ronde. Want een president die niet rekent op een meerderheid in het parlement kan veel minder voor elkaar krijgen.’
De Armeense journalist Varduhi Balyan, die in Turkije woont, is aan het eind van de zondagavond voorzichtig in haar analyse. ‘Ja, het klopt dat er een tweede ronde kan plaatsvinden. Maar we krijgen tegenstrijdige berichten binnen. Vanuit de CHP krijgen we geluiden te horen, dat de oppositie ook in de eerste ronde al kan winnen. Terwijl het staatspersbureau beweert dat meer dan 90 procent van de stemmen is geteld, zouden volgens datzelfde bureau slechts 70 procent van de stemmen zijn ingevoerd. In het bijzonder komen er berichten binnen dat in steden waar de CHP veel stemmen heeft gehaald, er door de AKP en de MHP bezwaren zijn ingediend.’ Daardoor zijn uitslagen van die steden nog niet meegenomen zijn in de prognoses voor de einduitslag. Balyan: ‘Als we dat in het oog houden, zou de CHP ook in de eerste ronde kunnen winnen. Maar het lijkt me moeilijk.’
Aan het eind van de avond is oppositieleider Kemal Kilicdaroglu strijdbaar. Hij uit forse kritiek op het handelen van Erdogans aanhang bij het tellen van de stemmen. ‘Ze blokkeren het systeem met bezwaren. Voortdurend.’
‘Wij zullen niet toestaan dat hiermee wordt gemanipuleerd’, zegt Kilicdaroglu stellig. ‘Het land kan geen chaos gebruiken. Blokkeer de wil van het volk niet. Aan de waarnemers wil ik zeggen dat ze hun stemmen moeten beschermen.’
