De Iraans-Nederlandse musicus Farid Sheek (29) stamt uit een familie van soefi-musici. ‘Pas in Nederland leerde ik de soeficultuur echt kennen.’
In het Soefihuis in Rotterdam-Zuid is de mystiek bijna tastbaar. Aan de muur hangen talloze Perzische voorwerpen en naast het raam staat een kast vol met boeken over de islam en andere wereldreligies, zoals het christendom en jodendom. Farid Sheek wijst naar een vitrinekast, waarin een fraai Perzisch gewaad hangt. ‘Dit was van mijn grootvader Mahdi Sheikhbahai, ook wel bekend als Safi Ali Shah de tweede. Hij wijdde zijn leven aan het verspreiden van de soefitraditie.’
Sheek werd geboren in Iran. Hij emigreerde op 17-jarige leeftijd naar Nederland. Hier volgde hij een opleiding tot componist. Op jonge leeftijd leerde hij van zijn vader al Iraanse muziekinstrumenten te bespelen.
Het soefisme – ook bekend als tasawwuf, wat ‘een soefi zijn’ betekent – is een spirituele traditie binnen de islam. Deze stroming wordt vandaag de dag vooral gepraktiseerd onder moslims in Iran, Afghanistan, Turkije, Pakistan en India. Soefigeleerden, waaronder de beroemde Perzische dichter Jalal ad-Din Rumi, staan ook bekend om hun mystieke leer, poëzie, muziek en dans.
Perzische daf
‘Ik ben geboren in Isfahan. Mijn vader was muzikant, mijn moeder had een mooie stem en mijn opa was een soefimeester. Toen ik zeven was drukte mijn grootvader mij een muziekinstrument in handen en zei: ‘Jij hebt een missie om mensen te inspireren.’ Ik begon toen met de daf, een Perzisch muziekinstrument. Later leerde ik ook pianospelen.’
Hij haalt zijn daf tevoorschijn; een rond percussie-instrument met een versierd houten frame, bedekt met leer. Door de ruimte galmen de klanken van het instrument, dat oogt als een trommel maar een zwaarder geluid maakt.
‘Ik wist dat ik muziek nodig had om pijn en verdriet om te zetten in vreugde’
De daf is een antiek Perzisch en Koerdisch instrument. Het dateert van voor de komst van de islam. ‘Voor de soefimuziek is de daf het instrument’, zegt Sheek. ‘Het is een heilig instrument, omdat het vroeger in Iran werd bespeeld tijdens religieuze soefidiensten. Tegenwoordig dient dafmuziek ook als entertainment, bijvoorbeeld op bruiloften en feesten. Voor mij is het instrument nog steeds heilig. De klanken geven zoveel energie dat je niet stil kunt blijven zitten. Dat maakt het voor mij bijzonder.’
Ondanks dat hij uit een muzikale familie komt, dacht Sheek vroeger niet aan een muzikale carrière: ‘Ik was niet van plan om musicus te worden, want ik wist dat zo’n leven niet makkelijk zou zijn. Het leven als musicus in Iran is zwaar omdat het moeilijk is om je brood met muziek te verdienen. Ik wist wel dat ik muziek nodig had om pijn en verdriet om te zetten in vreugde. Muziek is voor mij altijd de uitlaatklep. Muziek speelde een essentiële rol in mijn jeugd. Het zorgde ervoor dat ik uiteindelijk de juiste weg vond en mijzelf bleef.’
Misschien komt het omdat ik de genen ervoor heb en omdat ik dagelijks heb geoefend, maar ik heb een hoog niveau bereikt. Mensen willen mij graag horen spelen. Dat was vroeger ook al zo. Familie en vrienden, op school, er werd steeds gevraagd, wil je optreden?’
Verhalen vertellen
Nadat hij een kop koffie heeft klaargemaakt, gaat hij weer rustig zitten op het Perzische tapijt. ‘Toen ik op mijn zeventiende aankwam in Nederland, kende ik de taal niet. Maar met hulp van de taal van de muziek kon ik een beetje communiceren met mensen. Ik liet zien waar ik vandaan kwam en wat ik daar leerde. Langzamerhand werd de muziek ook mijn werk. Muziek kan verhalen vertellen die groter zijn dan woorden, dat is mijn overtuiging.’
In Nederland, waar hij een nieuw leven opbouwde, leerde Sheek de essentie van het soefisme kennen. ‘Dat kwam doordat ik in het Soefihuis, dat was opgericht door mijn grootvader die ook was geëmigreerd, in aanraking kwam met muzikanten uit allerlei culturen, die ook met soefimuziek en spiritualiteit bezig waren.’
Wat maakt een plek spiritueel? ‘Niet de plek zelf, maar de mensen brengen spiritualiteit mee’, aldus Sheek. ‘Als een spiritueel mens een café binnengaat, wordt er spiritualiteit gebracht. Als hij naar een moskee gaat, wordt de moskee een spirituele plek.’
Nu Sheek zich meer heeft ontwikkeld als componist probeert hij instrumenten en melodieën uit oost en west met elkaar te mixen. ‘Muziek voegt emotie toe aan verhalen’, vertelt hij, ‘waardoor mensen elkaar beter kunnen begrijpen. Zo probeer ik culturen samen te brengen.’
‘Soefisme is een levenspad’
Afgelopen jaar trad hij op in het Muziekgebouw in Eindhoven, samen met de Russische celliste Maya Fridman. En begin november speelde hij opnieuw met Fridman in het Concertgebouw in Amsterdam. De opbrengst van de voorstelling ging naar de slachtoffers van de oorlog in Israël en Gaza.
Puzzelstukjes
Zijn inspiratie om mensen dichter bij elkaar te brengen, haalt Sheek uit het soefisme. Wat hem betreft bestaan er talloze interpretaties en uitingen van soefisme en islam. Net als bij andere religies. ‘Ik ben ervan overtuigd dat religies stukjes zijn van een plattegrond. Samen vormen ze een geheel. Er is geen enkele profeet die de leer van een andere profeet heeft afgewezen. Ze hebben alleen dingen toegevoegd. Dingen waarvan ze dachten dat die pasten bij de tijd, mensen en cultuur waarin ze leefden. De opvolgers van de profeten vochten vaak over de essentie, de waarheid van het geloof. Maar die gevechten hebben niets te maken met de boodschap van religie.’
Volgens Sheek draait religie om harmonie. ‘Muziek is hier het geluid van. Ik zie de islam als een zee van schoonheid, vrede, rust, samenzijn en broederschap.’
Het soefisme, vertelt Sheek, is een levenspad. Een pad waarop ontmoetingen plaatsvinden met andere tradities en geloven. ‘Je kunt het levenspad van soefisme combineren met andere religies. Dat is niet per se verboden.’
Terwijl hij zijn daf bespeelt in de verschillende concerthallen in het land vertelt Sheek zichzelf om nederig te zijn. ‘Ik wil student blijven en van anderen leren. Met mijn muziek wil ik de vrede, harmonie en vriendschap in de wereld bevorderen. Kijk niet naar wie de muziek maakt, maar luister naar de klanken en melodieën die gespeeld worden. Dat is de boodschap die ik wil vertellen.’
