Sinds 1 juli is er een nieuw inburgeringsexamen. Vragen als ‘Je buurman is jarig, wat is een gepaste reactie?’ zitten er niet meer in, vertelt Han Entzinger, voorzitter van de commissie die hierover advies gaf.

Al in 2018 werd in de Tweede Kamer de motie-Paternotte/Becker aangenomen. De lesstof en het examen, dat voor het laatst in 2013 onder de loep was genomen, waren stereotyperend, en daar was Entzinger het mee eens. ‘Er was vooral veel kritiek op het onderdeel Kennis van de Nederlandse Maatschappij (KNM). Dit was heel normerend, alsof alle Nederlanders zich hetzelfde gedragen. Dat is natuurlijk niet zo.’

Entzinger, emeritus hoogleraar migratie- en integratiestudies aan de Erasmus Universiteit, werd aangesteld om een adviescommissie te leiden en te komen tot nieuwe eindtermen. ‘Wij hebben niet de vragen van het examen bedacht; dat doet Cito. Wij hebben advies gegeven over waar dit examen volgens ons over zou moeten gaan en wat een inburgeraar zou moeten weten.’ Dit advies is – naast een aantal aanvullingen van de minister – voor het overgrote gedeelte overgenomen.

Wat is er in de kern veranderd?

‘De voornaamste verandering is dat het examen tot voor kort veel ging over hoe je je moet gedragen in Nederland. Nu richten we ons meer op kennisoverdracht. Het gaat over wat je moet weten en minder over wat je moet kunnen.’

Dus het is meer gericht op het vooruithelpen van nieuwkomers, en minder op de ontvangende maatschappij die moeite met hen zou kunnen hebben?

‘Nou, het was altijd wel gericht op het vooruithelpen van de nieuwkomer hoor, zodat hij of zij zelfstandig kan functioneren in de samenleving. Dat werd alleen niet altijd zo ervaren. Door de nadruk te leggen op gedrag, werd de lesstof al snel bevoogdend. Paternalistisch misschien wel. Er kwamen vragen voor in het examen zoals: ‘Je buurman is jarig, wat is een gepaste reactie?’ De werkelijkheid is dat het aan eenieder zelf is om dat te beslissen. Bovendien gedraagt niet iedereen in Nederland zich op dezelfde manier. We hoeven ook niet te doen alsof dat wel zo is. We zeggen nu: ‘Wees ervan op de hoogte dat omgangsvormen, waarden en normen kunnen verschillen per sociale groep, regio, generatie en sociaaleconomische klasse.’

‘Niet iedereen in Nederland gedraagt zich op dezelfde manier’

‘Daarnaast is er veel veranderd sinds tien jaar geleden, toen het examen voor het laatst werd herzien. Er was toen nog maar weinig aandacht voor digitalisering, terwijl contact met de overheid nu vooral digitaal verloopt. Bepaalde wetgeving is veranderd, zoals bijvoorbeeld rondom privacy of orgaandonatie. Je bent nu automatisch donor, tenzij je aangeeft dit niet te willen. Dat zijn belangrijke dingen om te weten, vooral wanneer dit in conflict is met religieuze overwegingen.’

U zei net al dat we ons niet allemaal hetzelfde gedragen. Ons land is inmiddels ook erg divers, er wonen veel mensen met een migratieachtergrond. In hoeverre bereidt het examen nieuwkomers daarop voor?

‘Ja, het is inderdaad nogal een verschil of je in een dorp in het noorden van Nederland inburgert, of in Delfshaven in Rotterdam, waar een groot gedeelte van de bewoners een migratieachtergrond heeft. Hier komen bovendien veel nieuwkomers terecht. Gedragsregels die ze onder de oude eindtermen hadden geleerd, konden hier nogal afwijkend zijn. Daar zijn we ons ook steeds meer bewust van geworden, en daarom vonden we ook dat die gedragsregels van minder groot belang waren.

‘Wat we wel belangrijk vonden, is dat nieuwkomers bewust worden gemaakt van antidiscriminatiewetgeving. In het oude examen werd dit ook al meegenomen, maar het is nu wat feitelijker; er staat dat discriminatie niet is toegestaan op basis van artikel 1 van de Grondwet. Voorheen werd de nadruk gelegd op iets dat je wel of niet moest doen, nu is kennis van de wet voldoende.’

Er wordt wel specifiek ingegaan op antisemitisme en niet op islamofobie.

‘De minister heeft er zelf nog een zin over de Holocaust aan toegevoegd. Kijk, WO II, de Jodenvervolging en het sentiment dat dit teweeg heeft gebracht in de maatschappij is basisgeschiedenis. Het is belangrijk dat nieuwkomers hiervan weten. Dat stond in zowel de oude als de nieuwe tekst.

‘De minister heeft er zelf nog een zin over de Holocaust aan toegevoegd’

‘Als commissie vonden we echter dat hier ook andere vormen van discriminatie benoemd hadden mogen worden. Bij het stuk over deze geschiedenis staat nu: ‘Weet dat antisemitisme bij wet verboden is.’ Er zijn meer groepen in de samenleving die discriminatie ervaren, dan heb ik het vooral over moslims. Waarom zou je antisemitisme er dan uit lichten? Daarmee geef je de indruk dat de ene vorm van discriminatie zwaarder weegt dan de andere, en dat is natuurlijk niet zo.’

Zeventiende eeuw

Ook andere geschiedenisthema’s zijn opnieuw bekeken, vertelt Entzinger. ‘Zo noemen we de Gouden Eeuw nu de zeventiende eeuw. Er staat ook: ‘Weet dat Nederland koloniën heeft gesticht, mensen tot slaaf heeft gemaakt, heeft verhandeld en in koloniën te werk heeft gesteld op landbouwplantages.’ Ook zijn Keti Koti en Suikerfeest toegevoegd als feestdagen die belangrijk zijn in bepaalde kringen.’

Nieuwkomers zeggen weleens het gevoel te hebben dat ze iemand moeten worden die ze niet zijn. Denkt u dat het nieuwe examen hierin iets zal veranderen?

‘Ik hoop het. Ik denk het wel. Natuurlijk moeten nieuwkomers iets weten over de geschiedenis en de staatsinrichting van Nederland, en wat het betekent om in een rechtsstaat te leven. Maar minstens zo belangrijk is de nadruk op hoe dingen werken in Nederland. Hoe kom je aan een woning? Wanneer ga je naar de huisarts? Welke vormen van onderwijs zijn er? Of wat is een DigiD?

‘We zijn bovendien niet over één nacht ijs gegaan. In de commissie zaten mensen die zelf ook ooit moesten inburgeren. We hadden een klankbordgroep met nieuwkomers; zij hebben ook hun ervaringen gedeeld. Ze waren zeker tevreden met het eindresultaat.

‘Het onderdeel Kennis van de Nederlandse maatschappij is bovendien maar een deel van het examen. Er is ook een taaltoets, oriëntatie op de arbeidsmarkt en een participatieverklaring die inburgeraars moeten ondertekenen. Het is een ingewikkelde kerstboom met allerlei ballen eraan, waarvan het KNM-onderdeel de meeste publieke aandacht krijgt. Het is goed dat dit examen nu is herzien, en dat zal over een jaar of tien vast weer een keer gebeuren.’