Tegen de afgezette Pakistaanse ex-premier Imran Khan lopen meer dan honderd rechtszaken. Die houden onder andere verband met terrorisme, het aanzetten tot geweld, godslastering en corruptie. De Pakistaanse regering, gesteund door het machtige militaire establishment, heeft vorige week de media in het land verboden om verklaringen, tweets of foto’s van Khan te publiceren.

Khan en zijn partij, de Pakistan Tehreek-e-Insaf (PTI), bevinden zich in een weinig benijdenswaardige situatie. Khan is steeds meer geïsoleerd geraakt. Een groot deel van de PTI-top heeft hem in de steek gelaten, waaronder veel oud-ministers. Veel politici die Khan trouw zijn gebleven zitten nu achter slot en grendel.

Aanvankelijk waren Khan en het Pakistaanse leger nog vrienden, maar nu zijn ze bittere vijanden geworden. De ex-premier voert een kruistocht tegen de legerleiding. Hij zegt dat ze geprobeerd hebben hem te vermoorden, en ook dat ze achter zijn arrestatie in mei zitten. In reactie daarop probeert het leger de PTI te breken. De meeste analisten achten de kans klein dat Khan mee mag doen aan de Pakistaanse verkiezingen, die in oktober zullen plaatsvinden.

Het is niet de eerste keer dat het leger zich met de politiek bemoeit. Dat gebeurt sinds 1958 vaker. Feitelijk is het leger de machtigste politieke speler in Pakistan, die het land of rechtstreeks regeert of vanuit de coulissen. Zo werd premier Zulfikar Ali Bhutto in 1977 door het leger aan de kant gezet en in 1979 na een showproces opgehangen en pleegde de in februari 2023 overleden Pervez Musharraf in 1999 een coup tegen premier Nawaz Sharif, de oudere broer van de huidige premier Shehbaz Sharif.

De druk op Khan en zijn PTI worden opgevoerd. Prominente partijleden zijn gearresteerd en gemarteld, waardoor ze gedwongen werden de partij te verlaten. Ook leden van het middenkader zijn beschuldigd van deelname aan de gewelddadige rellen en protesten die uitbraken na de arrestatie van Khan.

De Pakistaanse democratie is kwetsbaar, omdat politici die verandering voorstaan slachtoffer zijn van intimidatie en geweld. Het feit dat Khan en zijn PTI zo openlijk worden aangevallen kan politieke betrokkenheid van mensen ontmoedigen en het democratische onstabiel en onveilig doen lijken, waardoor het vertrouwen in democratische instellingen verder wordt ondermijnd.

Is er hoop op echte verandering in Pakistan? Het is belangrijk om te beseffen dat politieke landschappen kunnen veranderen. Dit kan bijvoorbeeld als gevolg van het volk, internationale druk en veranderingen binnen de machtsstructuren zelf. Veranderingen kunnen stapsgewijs plaatsvinden en worden aangejaagd door verschillende factoren, zoals volksbewegingen, veranderingen in de publieke opinie, verschuivingen in het mondiale geopolitieke klimaat of zelfs generatiewisselingen binnen het militaire en politieke establishment.

De Pakistaanse democratie is kwetsbaar, omdat politici die verandering voorstaan slachtoffer zijn van intimidatie en geweld

Daarom moeten we niet de hoop verliezen. Er zijn glimpjes van hoop. Neem bijvoorbeeld het maatschappelijk middenveld. Door de jaren heen hebben Pakistaanse activisten en maatschappelijke organisaties, ondanks militaire bemoeienis en politieke onrust, een opmerkelijke veerkracht getoond door te pleiten voor mensenrechten, democratie en sociale rechtvaardigheid.

Ook de internationale gemeenschap kan hoop bieden, door voortdurend druk op Pakistan te blijven uitoefenen om de democratische normen, de mensenrechten en de rechtsstaat te respecteren. Dit kan de loop van de geschiedenis beïnvloeden. Voorts kunnen internationale organen een rol spelen bij het bemiddelen in conflicten en het bieden van platforms voor dialoog, terwijl buitenlandse regeringen diplomatieke en economische relaties kunnen aanwenden om de naleving van democratische principes aan te moedigen.

Ten slotte kunnen we hoop putten uit het politieke proces zelf. De PTI heeft laten zien dat ze, ondanks alle druk die op haar en Khan zelf wordt uitgeoefend, over een sterke achterban beschikt en in staat is om de opinie kan mobiliseren. Andere politieke partijen in Pakistan hebben ook het potentieel om in de politieke leegte te stappen en verandering teweeg te brengen.