De EU stelt zich eindelijk steviger op tegen Erdogans onderdrukkende regime, terwijl Turkije steeds autocratischer wordt. In de beruchte Silivri-gevangenis zitten duizenden politieke gevangenen vast.

Het tij lijkt te keren. Na jaren van vruchteloze verzoening stuurt de EU krachtige signalen dat zij de steeds repressievere politiek van Erdogan thuis niet langer accepteert. Voor het eerst hebben drie belangrijke EU-instellingen, de Raad, de Commissie en het Parlement, gezamenlijk alle bijeenkomsten met Turkije voor onbepaalde tijd opgeschort. Het duurde meer dan tien jaar van onverschilligheid voordat de arrestatie van Istanbuls burgemeester Ekrem Imamoglu deze wake-upcall teweegbracht.

Nu wordt eindelijk bevestigd wat vooraanstaande mensenrechtenorganisaties en juridische experts al jaren benadrukken: met de ineenstorting van de rechtsstaat en het opheffen van de scheiding der machten, glijdt Turkije af naar een volledige autocratie, met een heerser die mogelijk voor het leven aanblijft.

Eindelijk lijkt men te erkennen dat Turkije, zowel EU-kandidaat als NAVO-bondgenoot, koploper is geworden in het aantal politieke gevangenen, duizenden in totaal. Het epicentrum van deze realiteit is een beruchte en angstaanjagende gevangenis niet ver van Istanbul.

Silivri-gevangenis

De Silivri-gevangenis huisvestte eind 2022 ongeveer 22.000 gedetineerden. Door de recente golf van arrestaties kan dat aantal nog hoger liggen. In het afgelopen decennium is het uitgegroeid tot de plek waar het regime dissidenten en activisten opsluit, een ‘concentratiekamp’ met meer dan 2.500 politieke gevangenen. Deze groep bestaat uit ongeveer 1.500 mensen gelinkt aan de Gülenbeweging, bijna 1.000 Koerdische activisten beschuldigd van banden met de PKK, en leden van verboden linkse groeperingen. Daarnaast zijn er politici, intellectuelen en journalisten, veelal prominente figuren met brede steun onder de oppositie.

De meest recente ‘gast’ is opnieuw een bekende naam: Ekrem Imamoglu, samen met medewerkers van zijn kantoor en aanverwante bedrijven. Zijn arrestatie heeft massale protesten in grote steden ontketend.

‘Het is koud in Silivri.’ Deze zin is een luguber refrein geworden om de barre omstandigheden in Turkijes grootste zwaarbeveiligde gevangenis te beschrijven. Die kou voelde ik zelf op een winterdag in 2015, toen ik buiten de gevangenis protesteerde tegen de opsluiting van mijn collega’s Erdem Gül en Can Dündar van de krant Cumhuriyet. Terwijl ik daar rilde, vertelden advocaten die naar binnen gingen over problemen met de verwarming. Ik kon me alleen maar voorstellen hoe de duizenden gevangenen binnen het nog zwaarder te verduren hadden.

Ik kon me alleen maar voorstellen hoe de duizenden gevangenen binnen het nog zwaarder te verduren hadden

Onder hen bevinden zich enkele bekende figuren. Mensenrechtenactivist Osman Kavala zit een levenslange straf uit op absurde gronden en heeft al acht jaar van zijn leven verloren. Voormalig HDP-leider Selahattin Demirtaş zit in zijn negende jaar achter tralies en riskeert een gevangenisstraf van 42 jaar. Kavala’s cel is een ijzige ruimte van 10 vierkante meter, met minimale toegang tot de buitenwereld. Ondanks meerdere uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarin hun vrijlating werd bevolen, weigert het regime hieraan gehoor te geven.

Ook andere prominente gevangenen bevinden zich in Silivri: TIP-parlementariër Can Atalay, stedenbouwkundige Tayfun Kahraman, en activisten zoals Mine Özerden en Çiğdem Mater, die in april 2022 werden gearresteerd vanwege de Gezi-protesten van 2013. De nationalistische leider Ümit Özdag, hoofd van de anti-immigratiepartij Zafer, is er eveneens opgesloten, net als de Koerdische politicus Ahmet Özer en tv-producent Ayşe Barım.

Journalisten vormen een constante groep gevangenen in Silivri. Bekenden als Kadri Gürsel, Musa Kart, Murat Sabuncu, Akin Atalay en de inmiddels overleden Aydin Engin zaten er op verschillende momenten sinds november 2016. Auteur Ahmet Altan, zijn broer Mehmet Altan en voormalige columnisten van de krant Zaman, zoals Ali Bulaç, Şahin Alpay en Mümtazer Türköne, werden er ook vastgehouden. Journalist en parlementariër Ahmet Şık, afkomstig uit de linkse hoek, heeft er eveneens een periode doorgebracht.

Een van de minst opgemerkte zaken is die van journalist Mehmet Baransu, winnaar van de Sedat Simavi Prijs van de Turkse Journalistenbond. Hij zit al tien jaar vast en heeft nog 26 jaar van zijn straf van 36 jaar te gaan. Zijn misdaad? Publicaties in de krant Taraf over corruptie en onregelmatigheden binnen het leger begin 2000, waarmee hij een groot taboe doorbrak. In tegenstelling tot andere gevallen krijgt zijn zaak weinig aandacht, omdat veel linkse en kemalistische media hem met minachting bekijken.

Deze verdeeldheid speelt Erdogan in de kaart. De gefragmenteerde media maken het gemakkelijker voor hem om kritische stemmen het zwijgen op te leggen. Een ander schrijnend voorbeeld is journalist Hidayet Karaca, voormalig hoofdredacteur van Samanyolu TV, die een absurde straf van 1.455 jaar kreeg wegens vermeende banden met de Gülenbeweging.

Silivri is een verzamelplaats voor iedereen die het regime wil uitschakelen

Silivri is al lang het toneel van wat je ‘roterende repressie’ zou kunnen noemen: de samenstelling van gevangenen verandert mee met de politieke machtsverschuivingen. In de jaren 2000 zaten hier militairen vast wegens vermeende staatsgrepen tijdens de Ergenekon- en Balyoz-processen. Later vulden gülenisten de cellen, beschuldigd van terrorisme. Nu is het de beurt aan de centristische kemalisten.

Als de term ‘concentratiekamp’ betekent dat een bepaalde groep mensen op één plek wordt verzameld, dan is Silivri inderdaad een moderne variant: een verzamelplaats voor iedereen die het regime wil uitschakelen. Daarom heeft de gevangenschap van Imamoglu, en het besluit van het Turkse ministerie van Justitie om een EU-delegatie geen toegang te verlenen, opnieuw de aandacht gevestigd op deze gevangenis.

Gelegen op zo’n 70 kilometer van Istanbul en geopend in 2008, beslaat de Silivri-gevangenis een oppervlakte van 1.035.247 vierkante meter, volgens de officiële cijfers. Het is een gigantisch complex en behoort tot de grootste gevangenissen in Europa en zelfs ter wereld. Het omvat negen gesloten en één open gevangenis, met acht ‘L-type’ en één ‘T-type’ faciliteit.

Daarnaast beschikt het complex over twee rechtszalen voor grote strafzaken, 500 woonunits, een staatsziekenhuis, een gezondheidskliniek, een centrale keuken, een restaurant, een bakkerij, een voetbalveld, een wasserette, een basisschool, een winkelcentrum en een kinderdagverblijf.

De tijden zijn duisterder dan ooit. Silivri’s poorten zijn makkelijk te passeren, maar wie eenmaal binnen is, hangt volledig af van de grillen van de politiek. Voor Turkijes politieke gevangenen is hoop schaars. Het land bevindt zich in een perfecte storm. De mensen in gevangenschap hebben alle externe aandacht nodig die ze kunnen krijgen.