Op zondag 20 april organiseerden imams een demonstratie in Rotterdam tegen het geweld in Gaza. Vanuit rechtse hoek klonk al snel kritiek. Er zouden mannen met jurken door de stad lopen en dat op de geboortedag van Adolf Hitler. ‘Je kan het als moslim eigenlijk nooit goed doen’, zegt Azzedine Karrat, imam en medeorganisator.

We ontmoeten elkaar in een koffietent niet ver van zijn kantoor in Capelle. Hij is inmiddels gewend met de media te praten, hij schuwt de publiciteit niet. Ook op sociale media laat hij regelmatig van zich horen. ‘Ik geloof niet dat ik als imam alleen voor moet gaan in het gebed. Je bent in zekere zin een onderhandelaar van de gemeenschap. Je bent degene die het gesprek voert met moslims onderling, maar ook met de samenleving in bredere zin.’

Karrat is een typisch voorbeeld van een Nederlandse imam. Geboren in Marokko, opgegroeid in Nederland, waar hij ook zijn opleiding tot imam genoot, aan de Islamitische Universiteit Rotterdam. Hij zit op Instagram, schrijft columns en predikt, de ene week in de Essalam Moskee in Rotterdam-Zuid en de andere week in het Leidsche Rijn Islamitisch Centrum. Zijn preken zijn altijd in het Nederlands en gaan vaak over actuele ontwikkelingen. ‘Je wilt toch dat mensen je boodschap begrijpen?’

Maar eerst over de beruchte demonstratie in Rotterdam. Wat was voor jullie de reden deze te organiseren?

‘Voor mij persoonlijk is het geweld in Gaza iets waarmee ik in slaap val en waar ik mee wakker word. Het eerste wat ik doe als ik wakker word, is kijken of er misschien een lichtpuntje in de situatie is. Het houdt me bezig. Ik uit mijn frustraties, zorgen en verdriet tijdens mijn preken, maar dat is voor mijn gevoel niet genoeg.

‘Ik droeg regelmatig bij aan verschillende demonstraties. Mijn collega’s en ik vonden dat wij ook eens het initiatief moesten nemen. We wilden daarmee onze zorgen laten blijken, maar ook een signaal afgeven dat moskeeën in staat zijn om mensen op straat te krijgen. En dat we dat niet zomaar doen, maar enkel en alleen wanneer het echt noodzakelijk is. Het was de eerste demonstratie namens imams in Nederland.’

En toen kreeg je gelijk de wind van voren.

‘Ja, daar hadden we natuurlijk al rekening mee gehouden. Ik heb laatst ook deelgenomen aan de demonstratie in Den Haag. Daar kwamen veel meer mensen op af. Toch was de reactie op deze demonstratie anders. Het werd georganiseerd door bekende organisaties. Behalve van Geert Wilders was er weinig kritiek.

‘Onze demonstratie werd daarentegen heel anders geframed. Bij ons zou het zijn gegaan om mannen met jurken die van alles en nog wat schreeuwden. Er zijn zelfs Kamervragen over gesteld en er werd een debat over gevoerd in de Tweede Kamer. Bij Vandaag Inside werd gesuggereerd dat we de demonstratie bewust hadden georganiseerd op de geboortedag van Hitler. Ik wist dit niet eens. Maar dit gebeurt wel vaker. Alles wat een moskee of een imam onderneemt, wordt onder een vergrootglas gehouden. Je kan het als moslim eigenlijk nooit goed doen.’

Is de rol van de imam in Nederland aan het veranderen?

‘De rol van de imam is eigenlijk nooit gestopt met veranderen, ook in Nederland niet. In de jaren ’80 en ’90 vervulde de imam een hele andere rol dan nu. Toen was de imam vooral bezig met zijn functie in de moskee. Met mensen die overlijden, kraambezoek of ziekenbezoek.

‘Er zijn imams die zich nog steeds beperken tot deze rol, maar er zijn ook imams die meer politiek georiënteerd zijn geraakt. Het imamschap is de laatste jaren flink uitgedaagd. Onder het mom van veiligheid worden uitspraken van imams regelmatig ter discussie gesteld. Media hebben het over zogenaamde ‘haatimams’. Soms mogen imams niet komen spreken op evenementen, hoewel de rechter hier anders over denkt. Ik ben het ook niet altijd eens met die predikers, maar wat betekent vrijheid van meningsuiting als je iemand belemmert te spreken zodra je het niet met hem eens bent?

‘Je bent als imam ook een onderhandelaar van de gemeenschap’

‘Tegelijkertijd heeft dit ook een positieve ontwikkelingen met zich mee gebracht. Namelijk dat de imam zich bewuster is gaan uitspreken en bewuster is geworden van zijn positie en invloed op de maatschappij.’

Zit je daarom ook op sociale media?

‘Ik heb een Instagram-account. Je merkt dat de gemeenschap tegenwoordig minder lokaal is georganiseerd. De Essalam Moskee in Rotterdam is een hele grote moskee waar elke vrijdag wel 3000 mensen op afkomen. Maar als ik een post op Instagram plaats, bereik ik soms wel 20.000 mensen. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Op deze manier kom ik ook in contact met mensen uit bijvoorbeeld Utrecht, Amsterdam en Amersfoort.

‘Daarnaast heb ik de Islam Omroep opgericht. Hier willen we onze visie op de wereld delen, niet alleen met moslims maar ook met niet-moslims. Initieel was het idee dat we met deze omroep terechtkwamen in de woonkamer van mensen. Maar zendtijd hebben we helaas niet gekregen. Dit komt vooral door verschillen binnen de moslimgemeenschap. Nu is het een online platform. We hebben nog steeds de ambitie om zendtijd te krijgen, maar de regels blijven veranderen en het publieke stelsel ligt op de schop, dat maakt het niet makkelijk.’

Ben je zelf meer op je woorden gaan letten?

‘Ja, absoluut. Ik heb me moeten ontwikkelen als imam. Ik heb theologie gestudeerd, maar dat maakt je nog geen imam. Ik ging direct na mijn studie werken bij de grootste moskee van Nederland en werd letterlijk in het diepe gegooid. Er werden op dat moment op verschillende plekken aanslagen gepleegd. Toen stond opeens NOS voor de deur. Ik werd uitgenodigd bij talkshows en moest op verschillende plekken spreken. Hier was ik totaal niet op voorbereid.

‘Maar je maakt een bepaalde ontwikkeling mee. Ik ben misschien niet beter op mijn woorden gaan letten, maar ben me bewuster geworden van hoe ik dingen moet uitleggen en wanneer ik dat moet doen. Laatst zei iemand tegen mij: je bent feller geworden. Maar ik ben niet veranderd in hoe ik denk, de tijden zijn veranderd. Ik roep bijvoorbeeld niet op tot dialoog over genocide in Israël. Nee, ik vind dat we meer kunnen doen.’

Spreek je je ook uit tegen de Marokkaanse overheid, die blijft samenwerken met de Israëlische regering?

‘Ik ben daar heel kritisch over. Deze samenwerking zouden we moreel gezien eigenlijk niet moeten tolereren. Er zijn andere landen die veel moediger optreden tegen Israël, zoals bijvoorbeeld Spanje of Ierland. Het is bovendien niet wat de Marokkanen zelf willen. Maar ik heb er geen invloed op en daarom ben ik er niet mee bezig. Ik ben bezig met Nederland. Mensen zeggen wel eens: je levert wel kritiek op het kabinet, maar niet op andere islamitische landen. Ik vergeet ze niet, maar ik leef daar niet. Mijn focus ligt op de Nederlandse samenleving.’

Je predikt altijd in het Nederlands. Waarom?

‘Voor mij is het eigenlijk heel vanzelfsprekend. Als je met iemand wilt communiceren, dan doe je dat gewoon in een taal die de ander begrijpt. Een preek is een boodschap, het uiteindelijke doel is dat deze boodschap wordt overgenomen. Als je dat in het klassiek Arabisch doet, begrijpt hooguit de helft van de mensen wat je zegt, ongeacht de nationaliteit van de moskeeganger.

‘Een preek is een boodschap, het uiteindelijke doel is dat deze boodschap wordt overgenomen’

‘Ik denk dat alle moskeeën dat zouden willen doen. Het probleem is alleen dat niet iedereen die theologisch is opgeleid ook in Nederland is opgeleid of opgegroeid. Hierdoor beheersen ze de taal onvoldoende. Dat is jammer en dat verwijt ik de moskeeën wel. Je moet hierin investeren. Maar het is ook de persoonlijke verantwoordelijkheid van de imams. Je kunt als imam bijvoorbeeld een tweejarige cursus doen. Je kunt er iets aan doen.’

Een Nederlandse imamopleiding zou een oplossing kunnen zijn. Toch lukt het maar niet deze neer te zetten. Hoe komt dit?

‘Het huidige plan zal nooit werken, om de simpele reden dat het vanuit de overheid wordt geïnitieerd. De overheid heeft een bepaald idee van wat een imam zou moeten zijn, maar dat komt totaal niet overeen met de werkelijkheid. Een imam word je niet door een vierjarige opleiding theologie. Het is ook een relationeel proces dat je doormaakt. Je moet een gemeenschap hebben die jou vertrouwt. Je moet een band creëren met je omgeving. En daar moet je al aan werken tijdens je opleiding.

‘De overheid heeft een nogal seculiere benadering van de imam. Bovendien wordt de imamopleiding als een oplossing voor een probleem gepresenteerd. Moslims moeten onder controle worden gehouden. Het wordt niet eens vanuit het ministerie van Onderwijs geïnitieerd, maar vanuit het ministerie van Sociale Zaken. Maar dat is niet wat een imam doet. Een imam is er juist om zijn gemeenschap te beschermen.’