‘Het waren uiteindelijk vooral de situatie in Ter Apel en de afhandeling van de gaswinning in Groningen die mij erg hebben geraakt. De terughoudendheid bij sommigen om elkaar te helpen bij de opvang van vluchtelingen, evenals de aanvankelijke onwil om voor Groningers te doen wat nodig was, heeft bij mij iets doen knakken dat niet eenvoudig herstelt.’ Dit zijn de afscheidswoorden van de Groningse burgemeester Koen Schuiling, die geen energie meer kan opbrengen om zijn taak langer vol te houden. Hij aanvaardt geen volgende ambtstermijn.

Aan de andere kant van het land in Vlaardingen zal een tienjarig meisje waarschijnlijk haar leven lang intensieve zorg nodig hebben. Het kind werd na zware mishandelingen, mogelijk door haar pleegouders, met botbreuken en hersenletsel naar het ziekenhuis gebracht. De zorgorganisaties, de school en de politie zijn allemaal tekortgeschoten.

De zojuist aangetreden minister van Asiel en Migratie, Marjolein Faber, stopt per 1 januari met de financiering van de Landelijke Vreemdelingenvoorziening. Dat betekent geen bed, geen bad en geen brood meer voor vreemdelingen zonder verblijfsvergunning.

Ik ben op zoek gegaan naar wat het betekent om in een rechtsstaat te leven. Volgens de Staatscommissie Rechtsstaat is ‘de rechtsstaat een staatsvorm waarin de overheid gebonden is aan het recht. Dat betekent dat wetten en regels de uitoefening van macht door de overheid begrenzen. De inwoners hebben fundamentele rechten (grondrechten) die de overheid niet zomaar mag beperken.’

ProDemos, het landelijke Huis voor Democratie en Rechtsstaat, legt dit verder uit: een rechtsstaat is een staat waarin vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger belangrijk zijn. De burger geniet bescherming van zijn rechten en vrijheden tegen zowel medeburgers als de overheid, inclusief de rijksoverheid en lokale overheden zoals waterschappen, provincies en gemeenten.

In Vlaardingen zal een tienjarig meisje waarschijnlijk haar leven lang intensieve zorg nodig hebben

Op 4 september kwam voor de islamitische scholengemeenschap het Cornelius Haga Lyceum in Amsterdam eindelijk het verlossende woord van de rechter: ‘De Nederlandse Staat heeft ten onrechte het beeld gecreëerd en in stand gehouden dat op het Cornelius Haga Lyceum ruimte was voor personen met een antidemocratisch en anti-integratief gedachtengoed. De Staat moet de school een nog nader te bepalen vergoeding betalen voor de geleden schade.’

Ooit schrokken we van de documentaire De Blauwe Familie over racisme, seksisme en uitsluiting binnen de politie. Op een gegeven moment werd melding gemaakt van institutioneel racisme op een van de ministeries in Den Haag. Ja, er gebeurde weleens iets.

Na zoveel jaar kan ik bijna tot in het oneindige doorgaan met het opsommen van falende overheidsinstellingen. Het gaat niet meer alleen om racisme of uitsluiting binnen overheidsdiensten. Het is nu duidelijk dat onze Nederlandse staat, inclusief onze gekozen regering, op vrijwel elk gebied faalt in het handhaven van haar taak om de samenleving te beschermen.

De burgemeester redt het niet meer in het migratiedossier in Ter Apel en het Groningse gasdossier, tegen zijn eigen overheidsinstanties in. Het Vlaardingse meisje moest moederziel alleen vechten voor haar leven terwijl de instanties die over haar moesten waken op allerlei manieren tekortschoten. Het leven in een rechtsstaat heeft haar niet kunnen redden.

Een nieuw aangetreden ministersploeg ontzegt het basisrecht van ieder mens om een boterham te eten en een bed om in te slapen, ongeacht of die persoon een piloot, een secretaresse of een vreemdeling zonder verblijfsvergunning is.

De leiding van het Rotterdamse politieapparaat schrikt andermaal van het racisme binnen het bureau. Wat we dachten dat een lijst van incidenten was, blijkt nu bijna eindeloos. Het falen van de overheidsdiensten in en rond Vlaardingen laat zien dat de rechtsstaat misschien hier en daar bescherming biedt, maar juist niet daar waar die bescherming in de eerste plaats bedoeld is: voor de zwakkeren in onze samenleving. Voor de toeslagenouders, de bewoners achter de gescheurde muren in het noorden van ons land, en de ouders die hun kinderen binnen hun eigen religieuze traditie onderwijs willen laten genieten aan het Cornelius Haga Lyceum.

Al deze droeve berichten brengen mij tot de volgende dramatische conclusie: Nederland is volgens de normen die onze grondwet en de eigen overheid ooit hebben vastgesteld, al lang geen rechtsstaat meer. Een scherpe conclusie die ik graag zou willen inruilen voor een andere, maar in de huidige situatie, met geen brood, geen bad, geen zorg en geen bescherming, kan ik niet tot een andere conclusie komen.