De woorden ‘nooit meer’ zetten aan tot nadenken, schrijft jongerenimam Shamier Madhar. Houden we vrijheid voor onszelf, of delen we die met anderen als een recht voor iedereen?

Op 4 mei, in de collectieve stilte van herdenking, klinkt telkens weer dat beladen zinnetje: ‘Nooit meer’. Twee woorden die dienen als moreel kompas. Als belofte aan onszelf, aan onze kinderen, aan de toekomst. Maar wat betekent ‘Nooit meer’ in een wereld waarin beelden van oorlog, onrecht en menselijk lijden ons opnieuw overspoelen?

Bezoek aan Auschwitz

Mijn recente bezoek aan Auschwitz confronteerde me met de rauwe sporen van stigmatisering, uitsluiting en ontmenselijking. De gaskamers, de barakken, het
eindeloze terrein: stille getuigen van een periode waarin de menselijkheid collectief faalde.

En op 5 mei – de dag waarop wij onze vrijheid vieren – lezen we in het nieuws dat Gaza mogelijk volledig bezet zal worden. Alsof de wereld niets geleerd heeft. Wat is dan nog de waarde van ‘Nooit meer’ als we weigeren te erkennen wanneer morele grenzen opnieuw worden overschreden?

Op Bevrijdingsdag vieren we de vrijheid die we samen hebben opgebouwd. Met mensen van allerlei achtergronden. In die diversiteit ligt onze kracht – maar ook onze plicht. Vrijheid is pas echt als iedereen haar kan voelen. Wat betekent onze vrijheid, als elders mensen sterven, vluchten of leven in permanente angst?

Wat als dit mijn familie was? Mijn kinderen? Mijn gemeenschap?

Het Israëlisch-Palestijns conflict – met name de situatie in Gaza – raakt niet alleen aan geopolitiek. Het raakt aan onze diepste waarden over rechtvaardigheid, veiligheid en menselijkheid. Herdenken is geen nostalgie. Het is een actieve waakzaamheid – tegen antisemitisme, zeker – maar óók tegen elke vorm van ontmenselijking en collectieve bestraffing.

Het heden is complex. Maar complexiteit mag ons niet verlammen. Juist nu vraagt ‘Nooit meer’ om moedige reflectie. Wat als dit mijn familie was? Mijn kinderen? Mijn gemeenschap?

Bruggenbouwers

Empathie is geen zwakte, maar kracht. Kritisch denken is geen verraad, maar trouw – aan de menselijke maat. We hebben bruggenbouwers nodig. Mensen die durven te luisteren naar verhalen die wringen. Die voorbij de bubbel van hun gelijk durven kijken.

Vrede vraagt om meer dan de afwezigheid van oorlog. Ze vraagt om erkenning, dialoog, en rechtvaardigheid. ‘Nooit meer’ begint niet in Den Haag, maar bij onszelf. Terwijl politici worstelen met visie, ligt de echte verantwoordelijkheid bij ons allemaal. In klaslokalen. Op sociale media. Aan de keukentafel. Daar wordt bepaald of ‘Nooit meer’ slechts een ceremonieel mantra blijft of een ethisch fundament wordt van ons dagelijks handelen. Bouwen we muren of bruggen? Houden we vrijheid voor onszelf, of delen we het als een universeel recht?

Wat betekent solidariteit als wij de onderdrukten zouden zijn? Wat zou verzoening vragen als wij de daders waren? Deze vragen zijn niet comfortabel. Maar ze zijn noodzakelijk. Want als ‘Nooit meer’ iets betekent, dan is het dit: dat wij – waar dan ook ter wereld – opstaan tegen het normaliseren van geweld. Tegen ontmenselijking. Tegen het verlies van onze morele helderheid. En dat we vasthouden aan wat ons verbindt: onze gedeelde menselijkheid.