Klimaatverandering bedreigt het leven op aarde. We naderen onomkeerbare kantelpunten, zegt milieuplanoloog Arjan Otten. Hij wil dat de VN-Veiligheidsraad actie onderneemt.

De opwarming van de aarde is geen probleem van de toekomst, het gebeurt nu. En het raakt mensen overal ter wereld: of je nu woont in Rotterdam, een dorp in Marokko of een kustplaats in Bangladesh. De hoeveelheid broeikasgassen in de lucht is in de afgelopen miljoenen jaren nog nooit zo hoog geweest. Hittegolven, overstromingen en droogtes nemen toe.

Daarom moet de VN-Veiligheidsraad verantwoordelijkheid nemen voor het klimaat. Als we niets doen, leiden klimaatproblemen tot meer conflicten, honger, migratie en ongelijkheid.

Veel mensen en politici hebben andere zorgen, zoals oorlogen en de dreiging vanuit Rusland. Tijdens de NAVO-top van 24 en 25 juni in Den Haag werd een historisch akkoord bereikt: alle 32 landen stemden in met het verhogen van het jaarlijkse defensiebudget tot vijf procent van het bruto binnenlands product. Een noodzakelijk kwaad misschien. Maar dat bedrag is bijna tien keer zo hoog als wat het demissionaire kabinet-Schoof in 2025 uitgeeft aan klimaatmaatregelen.

En ja, we lijken ook een beetje ‘klimaatmoe’ te zijn. Maar dat kunnen we ons niet veroorloven. De gunstige condities voor het leven op aarde hangen aan een zijden draadje. Met het huidige beleid stevenen we af op gemiddeld 2,7 graden opwarming aan het eind van deze eeuw. Dat zou ontwrichtend zijn, concludeert Arthur Oldeman van de Universiteit
Utrecht. Eerder dit jaar verscheen zijn proefschrift over klimaatverandering.

De gunstige condities voor het leven op aarde
hangen aan een zijden draadje

Denk aan de gletsjers in de Himalaya, die steeds sneller smelten. Rivieren als de Ganges, Brahmaputra en Indus krijgen minder water. Die rivieren zijn cruciaal voor de rijstproductie in Zuid-Azië. Het smelten van de gletsjers vormt een directe bedreiging voor de voedselvoorziening van bijna 2 miljard mensen.

Kantelpunten

Er zijn ook alarmerende berichten over onomkeerbare kantelpunten in de biofysische systemen van de aarde. Tijdens de ‘Global Tipping Points Conference’ in Exeter (30 juni – 3 juli) werd duidelijk hoe urgent het is. Wetenschappers hebben 16 kantelpunten vastgesteld. Het afsterven van tropische koraalriffen is al begonnen. Hetzelfde dreigt voor het Amazonewoud. De ijskappen van Groenland en Antarctica smelten en kunnen op termijn wereldwijd voor 7 tot 60 meter zeespiegelstijging zorgen. Ongeveer 1 miljard mensen leeft in laaggelegen kustgebieden en rivierdelta’s.

Stilvallen oceaanstroom AMOC

Voor Noordwest-Europa is het stilvallen van de warme oceaanstroom AMOC een cruciaal kantelpunt. Steeds meer aanwijzingen wijzen erop dat dit deze eeuw al kan gebeuren. Dat zou leiden tot koudere winters, zwaardere stormen en drogere zomers. Met ’s winters mogelijk temperaturen tot -20 graden in Nederland. In delen van Scandinavië zouden de winters vergelijkbaar worden met beelden uit de film The Day After Tomorrow.

Het stilvallen van de AMOC heeft ook grote gevolgen voor ecosystemen, de visserij en de voedselvoorziening. Opbrengsten dalen, en gewassen zoals graan, maïs en aardappelen kunnen op sommige plekken niet meer groeien. Andere delen van de wereld warmen ondertussen verder op. Bovendien beïnvloedt dit kantelpunt ook andere systemen, met overwegend desastreuze gevolgen voor mens en natuur.

Als we doorgaan op de huidige weg, dreigt chaos. Kantelpunten zijn vaak onomkeerbaar en versterken elkaar. Ze kunnen elkaars trigger vormen, wat een domino-effect veroorzaakt. Zeker, er bestaat wetenschappelijke onzekerheid. Vooral over het exacte tijdstip waarop kantelpunten bereikt worden en over de snelheid waarmee de effecten zullen optreden. Maar dat neemt het risico niet weg.

Zoals Stefan Rahmstorf, klimatoloog van het Potsdam Institute for Climate Impact Research, in The Guardian zei: ‘Als je hoort dat er 10 procent kans is op een vliegtuigcrash, stap je dan in? Ik niet.’

We staan op een kruispunt. Hoe houden we de aarde leefbaar? Het is een kwestie van welbegrepen eigenbelang, om chaos, conflicten en vluchtelingenstromen te voorkomen.

De VN-Veiligheidsraad moet zich ook over deze grootste planetaire risico’s buigen. Maar dat is lastig. De vijf permanente leden hebben vetorecht. Zowel de VS als Rusland zijn lid. Rusland blokkeerde eerder al een voorstel om klimaatverandering als veiligheidsrisico te erkennen.