Vorige week lanceerde oud-politicus Klaas Dijkhoff (VVD) de actiegroep ‘Voor Ons Nederland’ (VON). Hij wilde hiermee polarisatie en populisme tegengaan, de democratische rechtsstaat verstevigen en het politieke midden mondig maken. Maar niet iedereen is even enthousiast over deze plannen.

Een van de critici van Voor Ons Nederland is Merijn Oudenampsen. ‘Een politiek die ‘de traditionele scheidslijnen overstijgt’, dat is de taal van paars’, schreef de socioloog op het online debatplatform BlueSky. ‘Wouter Bos noemde ‘overbrugging van traditionele links-rechts scheidslijnen’ de kracht van paars. Rutte II voerde het uit. Maar juist verwatering van traditionele scheidslijnen speelt populisme in de kaart.’

Oudenampsen vindt de opzet van VON ‘een beetje gek’, zo vertelt hij aan de Kanttekening. ‘Het is geen denktank met saaie beleidsstukken, maar een pr-bureau.’ Het is volgens hem gissen wat de intenties van VON zijn. ‘Veel mensen zien het als een poging om de VVD naar links bij te sturen. Als dat inderdaad zo is juich ik dat van harte toe, want de VVD heeft de laatste tijd steeds meer populistische retoriek van de PVV overgenomen.’

Verborgen agenda

Sommige critici vermoeden dat VON een verborgen agenda heeft: ervoor zorgen dat de VVD aan de macht blijft. Klaas Dijkhoff zou volgens deze theorie via VON VVD-kiezers werven uit het midden, terwijl Dilan Yesilgöz met haar stevigere retoriek zich richt op de rechtse kiezers. Oudenampsen snapt deze theorie wel. ‘De uitgesproken gerichtheid van VON op de VVD is opvallend. Het is een initiatief van Klaas Dijkhoff en enkele oud-campagnemedewerkers van de VVD. Tegelijk is het opvallend dat Voor Ons Nederland niks expliciets over de VVD zegt. VON levert geen serieus weerwoord op de verrechtsing van de VVD, of op het overnemen van PVV-retoriek. Dijkhoff houdt als VVD-prominent nadrukkelijk de deur open naar zijn partijgenoten. De actiegroep lijkt geen alternatief maar eerder een flankbeweging binnen of rondom de VVD, die de partij wil bijsturen zonder te confronteren.’

De Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober dit jaar en de daaropvolgende onderhandelingen leiden wellicht tot een nieuwe coalitie over het midden, met VVD en GroenLinks-PvdA. ‘Mogelijk wil VON de ideeën voor deze coalitie aanleveren en ook de mensen’, zegt Oudenampsen hierover. ‘VVD en GroenLinks-PvdA liggen ver van elkaar af nu, VON wil misschien het cement zijn dat deze coalitie mogelijk maakt en hiervoor draagvlak creëren.’

´XR heeft inderdaad kritiek op de NOS, maar wil de omroep niet afschaffen´

In een promotiefilmpje zegt Dijkhoff dat VON geen politieke partij is maar een soort actiegroep, ‘alleen dan wat beschaafder’. Dit kun je interpreteren als een sneer richting de linkse actiegroep Extinction Rebellion die snelwegen blokkeert en ageerde tegen de NOS. ‘Dijkhoff creëert hiermee een false balance tussen uiterst links en uiterst rechts’,  zegt Oudenampsen hierover. ‘Maar je kunt ze niet met elkaar gelijkstellen. Allereerst inhoudelijk niet. XR heeft inderdaad kritiek op de NOS, maar wil de omroep niet afschaffen en noemt journalisten ook geen tuig van de richel. Dit is een groot verschil met extreemrechts, die de rechtsstaat wil afschaffen. Maar belangrijker dan het inhoudelijke verschil is het verschil in invloed. Misschien bestaan er ook linkse antidemocraten, maar die zitten niet in het Nederlandse parlement. Hier is de PVV nu de grootste partij. Pas als BIJ1 dertig zetels zou hebben en daar pleit voor een revolutie tegen de bestaande orde is het extreemlinkse misschien vergelijkbaar met dat van extreemrechts.’

De kritiek van VON op het overstijgen links-rechts-scheidslijn vindt Oudenampsen ook problematisch. ‘Als het onderscheid tussen links rechts verdwijnt, wat gebeurde onder de paarse kabinetten, dan schep je ruimte voor iemand om nieuw onderscheid centraal te stellen. Dat was Pim Fortuyn, die zich keerde tegen de ‘elite’ en zich daarbij beriep op het ‘volk’. Door de PVV expliciet tot tegenpool te maken, versterkt VON onbedoeld het belang van die partij binnen het politieke discours. Het gaat om de tegenstelling tussen de mainstream versus populisme. Daarmee speelt je Geert Wilders in de kaart. Je kunt je beter weer op de sociaal-economische tegenstelling focussen.’

In 2023 maakte de VVD volgens Oudenampsen de kapitale fout door de PVV niet langer uit te sluiten als coalitiepartner. Hierdoor besloten veel kiezers op de PVV te gaan stemmen, omdat de partij nu ook echt invloed zou kunnen gaan uitoefenen. In 2025 dreigt een andere fout die de PVV de grootste partij kan maken: het voeren van de politieke strijd langs de verkeerde tegenstellingen. ‘VON beweert een antwoord te zijn op het populisme, maar lijkt onbedoeld een echo te zijn van de oorzaak, namelijk het samenklonteren van alle mainstream partijen.’