Zangeres Hozan Cane verbleef tweemaal in een Turkse cel omdat ze Koerdische muziek maakt. ‘De omstandigheden zijn er voor vrouwen verschrikkelijk zwaar‘.

Hozan Cane (52) is een Duits-Koerdische zangeres, die in de jaren negentig het overwegend Koerdische zuidoosten van Turkije is ontvlucht. Dat deed ze nadat ze negen maanden had vastgezeten in de gevangenis. Ze was veroordeeld vanwege het vertolken van Koerdische muziek, dat toen nog verboden was in Turkije. Twintig jaar later, toen het dankzij het Turks-Koerdische vredesproces weer mogelijk werd voor haar om heen en weer te reizen tussen Duitsland en Turkije, kreeg ze het weer aan de stok met de Turkse staat. Ze werd door de Turkse autoriteiten gearresteerd omdat ze ‘de muzikant van de PKK’ (de Koerdische gewapende groep die op de terreurlijst staat) zou zijn en dus een ‘terrorist’. Ze moest weer de cel in, voor drie jaar deze keer. In 2021 kwam ze vrij. Hozan Cane vertelt nu over de ellendige situatie binnen Turkse gevangenissen.

Waarom vluchtte u de eerste keer uit Turkije?

‘Ik zou een terrorist van de PKK zijn, terwijl Koerdische liedjes zingen het enige was wat ik deed. Ik ben in de jaren negentig ook door groepen zoals JITEM (een clandestiene Turkse paramilitaire groep die verantwoordelijk is voor vele vermissingen, red.) opgepakt en gemarteld. Ik werd daarna bewusteloos teruggevonden in een parkje in Istanbul.’

Toch bent u na twintig jaar weer terug naar Turkije gegaan.

‘Ja, door het vredesproces in 2013-2015 vervielen alle oude terreurzaken. Ik ging heen en weer voor concerten. Ik heb voor miljoenen mensen opgetreden tijdens de grote Newroz (Koerdisch nieuwjaar)-bijeenkomsten in Diyarbakir en Istanbul. Het kon allemaal. We dachten dat alles was genormaliseerd.’

‘De omstandigheden waarin wij vrouwen moesten leven waren verschrikkelijk zwaar’

Maar dat bleek dus te mooi om waar te zijn.

‘Na het concert in 2018 (bij een verkiezingsbijeenskomst van de pro-Koerdische HDP, red.) heb ik bijna drie jaar in de gevangenis doorgebracht. Ook mijn dochter hebben ze toen in de gevangenis gestopt. Ik kwam tijdens mijn voorarrest in een cel terecht met allemaal Gülenisten. De omstandigheden waarin wij vrouwen moesten leven waren verschrikkelijk zwaar. Dat had ik nog nooit meegemaakt. Via mijn advocaten ben ik als een gek berichten gaan sturen naar het Duitse consulaat. Ik wilde meteen weg.‘

Cane weet nog precies hoe een Turkse cel ervan binnen uitziet en hoe het Turkse gevangenissysteem werkt.

‘Het gehele systeem was opgezet om de gevangenen het leven zo zuur te maken‘, zegt ze. ‘Er was totaal geen privacy. Alles wordt daar strikt gecontroleerd. Mensen worden, solitair in kleine hokjes gestopt, waar je niet eens fatsoenlijk kan staan. En zelfs in zo’n hok krijgen mensen handboeien om, terwijl de deur op slot is en er soldaten voor de deur staan. Het is er verschrikkelijk.‘

Ze legt uit dat vooral de Koerden, die standaard voor PKK-terroristen worden uitgemaakt, en de Gülensympathisanten het zwaar te verduren hebben. ‘Ik vroeg waarom er solitaire opsluiting nodig is. Ze antwoordden mij dat we elkaar anders wat zouden aandoen. ‘Hoezo?’, vroeg ik. ‘We zijn toch geen monsters?‘’

Had u ooit verwacht dat de Turkse staat u weer zou kunnen vastzetten?

‘Eerlijk gezegd niet. Want hele ministeries en de Turkse veiligheidsdiensten waren betrokken bij het vredesproces. Grote schrijvers en journalisten zoals Hasan Cemal en Sirin Payzin zijn destijds allemaal naar de bergen (de Qandil-bergen in Noord-Irak waar de PKK zich al meer dan dertig jaar heeft verschanst, red) gegaan en hebben daar met de PKK-kaders gesproken. Ik ging met die delegaties mee voor een filmpje over het vredesproces.‘

In Turkse media zijn foto‘s van u met Murat Karayilan te zien. Hij is een van de leiders van de PKK.

‘Ja, dat zijn foto’s van de vredesbesprekingen. Je ziet ook wat ik daar aan heb (een roze t-shirt, red.). Hoe kan een guerilla zich zo kleden? Al die foto’s worden tegen ons gebruikt, sinds het vredesproces in 2015 is mislukt. Terwijl ook Turkse afgevaardigden daarheen gingen, net als Turkse journalisten en ambtenaren van het ministerie. Het is alsof president Erdogan dit allemaal gepland heeft. Ik heb dit ook in de rechtszaal gezegd. Waarom pakken jullie al die andere aanwezigen niet op?‘

‘Eerst pakte hij de Koerden, daarna de Gülenisten, wie staan er morgen op zijn menu?’

Wat zeiden de rechters toen?

‘Dat de staat hen heeft gestuurd. Ze vroegen aan mij: ‘Wie heeft jou gestuurd?‘ De staat mag kennelijk alles doen. Ze zullen nooit worden afgerekend op de stappen die ze hebben genomen. Nu zegt de AKP (de Turkse regeringspartij, red.) dat ze destijds een fout hebben gemaakt door met de PKK te onderhandelen, maar inmiddels weer het juiste pad volgen. Morgen zal Erdogan weer hetzelfde zeggen over de organisaties waar hij nu mee samenwerkt. Niks blijft aan hem kleven. We hebben te maken met een veelvraat, die alles en iedereen om zich heen verorberd. Eerst pakte hij de Koerden, daarna de Gülenisten, wie staan er morgen op zijn menu? Ik heb dit allemaal ook tegen de rechters gezegd.’

En toen?

‘Dan worden ze boos en zeggen ze dat de staat alles mag doen. ‘Ben jij de staat, ofzo?‘, zeiden ze tegen mij. ‘De staat sluit vrede wanneer het de staat uitkomt en voert oorlog wanneer ze dat wil, jullie terroristen mogen dat niet ‘, zeiden ze. Het was ook nog eens een aanklager van twintig jaar die dit allemaal zei. De echte ervaren rechters en aanklagers zitten namelijk bijna allemaal vast, of zijn gevlucht.‘

In een interview vertelt u over de martelingen die u hebt ondergaan (Hozan Cane had vaginale bloedingen vanwege een zogenaamd drugsonderzoek). Dat is verschrikkelijk, maar waar haalde u de kracht vandaan om toch weer door te gaan? 

‘De kracht komt eigenlijk voort vanuit het besef dat diegene tegenover mij staat een monster is. De Koerden hebben dit allemaal eerder meegemaakt. We groeien op met een politiek bewustzijn. Van jongs af aan worden we onderdrukt en gediscrimineerd. De vrees dat de Turkse staat ons gaat oppakken en vermoorden is altijd aanwezig. Daardoor ben je enigszins voorbereid. Al helemaal wanneer je weet dat je eigen volk achter je staat. Daar put je dus kracht uit. Mensen die niet voorbereid zijn houden het niet lang vol in de gevangenis.

‘Toen ik in de Gülenistencel werd gestopt in Edirne was ik eerlijk gezegd een beetje bang. Maar toen ik de Koran zag in de kamer, en een hoca-vrouw (een vrouwelijke imam, red) daar de Koran hoorde reciteren, werd ik rustig. Ik keek naar de vrouwen om me heen, en dacht: ‘Deze mensen gaan mij niks doen.‘ Gülenisten halen hun kracht vooral uit religie, wij Koerden kunnen vooral putten uit onze eerdere ervaringen met pijn. Op de basisschool sloegen Turkse leraren ons met een stok op onze kleine vingers om de Turkse taal te leren. Mijn leraar zei letterlijk: ‘Hoe meer pijn, des te sneller je Turks zal leren.‘ En die pijn op onze vingers voelen wij vandaag nog steeds. Ze denken dat ze ons verzwakken door ons de gevangenis in te stoppen, maar ze vergissen zich. We worden hierdoor sterker dan ooit.‘

Maar toch, u bent gemarteld. En dit zorgt niet alleen voor lichamelijke littekens.

‘Zelfs wanneer ze je te eten gaven was dat een manier om je geestelijk kapot te maken. Je moest oppassen met de borden die uit de kleine gaten uit de muren kwamen, want soms zaten er muizen in het eten en ander ongedierte. Het eten was vaak hard en niet gekookt. En deze wreedheden begaan ze in het bijzonder tegen mensen van de Gülengemeenschap en Koerden.‘

‘Vrouwen werden ‘s nachts gewoon kapotgeslagen’

 Ze vertelt over wandelgangen waar het riool doorheen loopt.

‘In een cellencomplex met meerdere verdiepingen en 2500 gevangen droop de poep soms van het plafond. Van alles kwam uit die gaten: muizen, kakkerlakken, zelfs slangen‘, zegt ze. ´Wat ook systematisch gebeurde is dat Gülenisten en Koerden midden in de nacht door militairen werden bestormd en klappen kregen. Ik snap niet waarom mensen het niet over deze dingen hebben. Vrouwen werden ‘s nachts gewoon kapotgeslagen. Zo was er ook een mishandeling van een vrouw in de douche, helemaal naakt. Iedereen was daarom op zijn hoede in de gevangenis. Ik moet ook zeggen dat er wel solidariteit was tussen Koerden en Gülenisten. Ik kwam als een wrak binnen. Ze hebben me verzorgd met lappen stof om mijn bloedingen tegen te houden. De bewakers zeiden tegen mij dat Gülenisten mij zouden vermoorden. Ze lieten me een schuldbekentenis tekenen, dat de staat er niet verantwoordelijk voor was als dat zou gebeuren. Ik heb dat getekend. Ik dacht: ‘Erger dan dit wordt het toch niet.’

Hoe gaat het nu met nu?

‘Ik krijg therapie. Mijn Duits is achteruit gegaan. Daarom ik volg nu Duitse lessen op school. Ik doe dit allemaal ook om die verschrikkelijke periode te vergeten. Ik heb een boek over mijn ervaringen geschreven, dat komt hopelijk binnenkort uit. Ik zoek trouwens ook een goede filmregisseur, de Duits-Turkse regisseur Fatih Akin bijvoorbeeld. Hij moet de huidige toestanden binnen de Turkse gevangenissen verfilmen. Hij mag mijn verhaal daarvoor gebruiken. Het kindje (van een Gülen-sympathisant dat in de gevangenis is geboren, red.) dat ik daar zag, krijg ik maar niet uit mijn hoofd. Zijn huid was helemaal verschrompeld en onverzorgd. Geen crèmes. Niks. Er is bijna niks veranderd sinds die beroemde film Midnight Express (1978) over Turkse gevangenissen. Ik ben dan wel vrij nu, maar dat kind zit nog steeds in mij.  Wat is er met dat jongetje gebeurd? Leeft hij nog? Hoe zit het met die vrouwen in de gevangenissen? Ze hebben niks daar. Geen vitamines.

Door al die toestanden heb ik drie maanden na mijn vrijlating een beroerte gehad. Mijn aderen waren helemaal dichtgeslibd. Ze hebben een stent gezet. Door de mensen die mij dit hebben aangedaan heb ik nu lak aan al die labels die op mensen worden geplakt, FETÖ (de benaming waarmee de Turkse president Erdogan de Gülenbeweging aanduidt, red.) of PKK. Iedereen lijdt onder het regime van Erdogan, ik wil dat de rest van de wereld dit goed weet.Een taak ten behoeve van de menselijkheid’