Wat is de politieke kracht van arbeidsmigranten en hoe kunnen ze zich mobiliseren? Het is een vraag die in deze coronatijd relevant is geworden.

Een recente publicatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laat zien dat arbeidsmigranten relatief zwaar worden getroffen door COVID-19. In de eerste week van de pandemie stierven er 3.600 Nederlanders met een migratieachtergrond. Daarmee was de oversterfte onder deze groep maar liefst 50 procent. Onder de autochtone Nederlanders lag dat op 40 procent. Oversterfte is trouwens het verschil tussen het aantal doden dat je onder normale omstandigheden zou verwachten en het werkelijke aantal doden.

Wat is er eigenlijk aan de hand? Om dit te snappen moeten wij eerst de precaire positie van arbeidsmigranten doorgronden, ook voor de crisis.

Kijk maar naar de slachthuizen, waar zo’n tachtig procent van de werknemers arbeidsmigrant is. Ze worden in speciale overvolle busjes naar slachthuizen gebracht, om na de dienst naar hun overvolle huisjes terug te keren. Terwijl de wereld op slot ging en veel mensen thuis gingen werken bleven deze arbeiders naar de slachthuizen gaan, zodat anonieme carnivoren van hun biefstukjes en hamburgers konden blijven genieten. Het resultaat is dat deze mensen harder getroffen worden dan andere groepen. En dat verklaart ook deels de CBS-cijfers.

Het is overigens niet een louter Nederlands probleem. Ook in Duitsland, de Verenigde Staten, Canada en andere landen zijn arbeidsmigranten extra kwetsbaar. En het probleem is veel breder dan de vleesindustrie: arbeidsmigranten doen over de hele wereld werk waar autochtonen – vaak – niet zo veel zin in hebben.

Praat niet alleen over arbeidsmigranten, maar ook mét ze

In distributiecentra, in de landbouw, in volle fabrieken: zonder het werk van de arbeidsmigranten zou de wereldeconomie plat liggen. Lege supermarkten. Geen biefstukje. Geen pakketje van Zalando. Maar er is nog steeds geen echte organisatie die voor de belangen van arbeidsmigranten opkomt.

Dit heeft een verklaring. De politieke en juridische verankering van rechten wordt nog steeds nationaal ingevuld. Globalisering en verdere Europese integratie veronderstellen vrij verkeer van goederen, geld, ideeën en mensen, maar als een arbeidsmigrant zijn land verlaat wordt hij niet ineens burger van het nieuwe land. In feite verliezen arbeidsmigranten veel van hun rechten als ze hun moederland verlaten.

Dat verklaart ook waarom arbeidsmigranten over de hele wereld bereid zijn om onder de meest gevaarlijke omstandigheden te werken. Vakbonden komen niet voor hen op, omdat deze organisaties zich in de eerste instantie richten op de belangbehartiging van binnenlandse werknemers. Het is geen geheim dat vakbonden, net als sommige partijen die zich socialistisch noemen, de arbeidsmigrant eigenlijk als een probleem zien. De arbeidsmigrant is de concurrent van de arbeider van eigen bodem.

Begin mei heeft minister van Sociale Zaken Wouter Koolmees namens het kabinet Emile Roemer als speciale gezant benoemd, die de kwetsbare positie van arbeidsmigranten in deze coronatijden moet onderzoeken. De coronacrisis maakt de arbeidspositie ‘alleen maar pregnanter’, onderstreepte de minister terecht. Roemer moet het probleem aankaarten bij werkgevers en met een groep ambtenaren maatregelen bedenken om de positie van arbeidsmigranten echt te beschermen.

Roemers partijgenoot Lilian Marijnissen presenteerde eind vorig jaar samen met Gert-Jan Segers van de ChristenUnie het ‘Actieplan Arbeidsmigratie’. Het werd deze week door de Tweede Kamer behandeld. An sich een goede zaak. Hoewel dit actieplan helaas een nationalistisch karakter heeft en de grenzen wil sluiten voor meer arbeidsmigranten, onderkent het SP/CU-initiatief de precaire positie van arbeidsmigranten.

Het is te hopen dat relevante politieke actoren – net als Koolmees, Roemer, Marijnissen en Segers – inzien dat arbeidsmigranten niet producten zijn, maar mensen van vlees een bloed. Praat niet alleen over ze, maar ook mét ze. Arbeidsmigranten aller landen, verenigt u!