Het probleem van nieuwe politieke partijen is dat je ze niet zo goed kunt plaatsen. JA21 is een afsplitsing van Forum voor Democratie, maar waarin is deze partij nou echt anders? BBB zit vol mensen die vroeger bij het CDA of de VVD rondliepen. Betekent dit dat BBB eigenlijk een tweede CDA is met een vleugje ondernemerszin? Of is de partij echt fundamenteel anders? En wat is dat dan? Het enige dat vaststaat is dat JA21 en BBB nogal populistisch uit de hoek komen. Tegelijk willen ze ook graag besturen. Al is dat voor BBB door de mega-overwinning een stuk dichterbij dan voor de partij van Joost Eerdmans.

Bij populistische partijen is de belangrijkste vraag altijd: deugen ze? Zijn dit gewone partijen die we ook zo moeten behandelen of zijn het wolven in schaapskleren? Een vergelijking tussen JA21 en BBB doet wonderen.

Afgelopen zaterdag was het partijcongres van JA21 in Amersfoort. Er is dezer dagen veel aandacht voor de interne discussie over de gebrekkige partijdemocratie. Dit verhult echter een tweede discussie die zaterdag op het congres werd gevoerd: die over de partijbeginselen. Waar staat JA21 precies voor? Een partijcommissie praatte erover en de conservatieve Leidse hoogleraar rechtsfilosofie Andreas Kinneging schreef een tekst die afgelopen zaterdag werd aangenomen als aanzet voor verdere discussie.

De beginselen gaan onder meer over de relatie tussen burger en staat. Ze vermelden dat grondrechten tegenwoordig steeds vaker ‘horizontaal’ worden opgevat als rechten tussen burgers, niet alleen als rechten van burgers ten opzichte van de overheid, de zogenaamde verticale werking. JA21 wil terug naar zoals de grondrechten oorspronkelijk werden opgevat, verticaal dus. Dat lijkt mij onwenselijk. JA21 geeft met deze beginselen ruimte aan het idee dat scholen homoseksuele leraren en leerlingen mogen weigeren, partijen vrouwen mogen uitsluiten van politieke functies en bedrijven geen gekleurde Nederlanders hoeven aan te nemen.

Het gekke is: dit document wordt aangenomen door mensen die bij Forum voor Democratie weggingen vanwege het extremisme van de politiek leider. Ze hebben ruim twee jaar de kans gehad om te reflecteren op de fout die ze destijds maakten, maar nu blijken ze nauwelijks beter dan de partij waar ze vandaan kwamen.

‘Eigenlijk hebben we nog nooit zo’n redelijke populistische partij gehad’

Op BBB kunnen we ook wel wat kritiek bedenken. Zo lezen we allerlei FvD-achtige voorstellen in het verkiezingsprogramma. BBB wil andersdenkenden het zwijgen opleggen, bijvoorbeeld door een commissie die de inhoud van schoolboeken toetst, en een meldpunt voor leraren die hun ideologie onder leerlingen verspreiden. Er is nog regelmatig Twitter-ophef over: het staat allemaal in het verkiezingsprogramma. Dat klopt, al is er tegenwoordig in het verkiezingsprogramma een reactie van Van der Plas toegevoegd: het programmadeel over het meldpunt zal worden geschrapt.

BBB voerde in Overijssel campagne met de leus dat Overijssel ‘van ons’ is en dat we daar maar aan moeten wennen. Andere politieke stromingen hebben kennelijk pech. Ook lopen er bij BBB soms mensen rond waarvan je denkt: klopt de kandidatenselectie wel? Henk Scholtz is een voorbeeld: een oud-Statenlid van FvD die binnenkort Eerste Kamerlid wordt, maar nooit publiekelijk afstand nam van het FvD-extremisme. Ook steunde BBB pas een motie van de PVV waarin staat dat asielzoekers ‘parasiteren’ op onze verzorgingsstaat.

Over BBB is voldoende te klagen. Toch is er ook een verschil met de partij van Joost Eerdmans. Waar JA21 na twee jaar een dubieus beginselmanifest goedkeurt, heeft BBB het nooit meer over de schoolboekenpolitie en gaf zelfs toe dat dat niet aan de politiek is. Er liepen zeker weleens rechtsextremisten bij BBB binnen, maar als de provinciale teams daar weet van kregen stonden ze binnen de kortste keren weer buiten. Ook over het ongeldig verklaren van moties heeft BBB het nooit meer gehad.

Bij JA21 heeft men de afgelopen twee jaar niets geleerd, bij BBB des te meer. Dat de partij nog meer moet leren, is duidelijk. Maar eigenlijk hebben we nog nooit zo’n redelijke populistische partij gehad.