De kanarie in de kolenmijn, dat zijn de kunsten. Want als cultuur onder vuur ligt, weet je dat ook andere mensenrechten niet veilig zijn.

We zien het in Israël, waar de politie deze maand een bekende boekwinkel binnenviel wegens ‘het verstoren van de openbare orde’. Israëlische agenten haalden de winkel overhoop, namen boeken in beslag en arresteerden eigenaar Mahmoud Muna en zijn neef Ahmed Muna.

We zien het ook in Oekraïne, waar volgens een recent rapport van UNESCO sinds de Russische invasie, deze week precies drie jaar geleden, 476 monumenten, musea, kerken en bibliotheken door Rusland werden beschadigd of verwoest. En dit is slechts het topje van de ijsberg – het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk nog vele malen hoger.

We zagen het eerder in de oorlog na het uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren ‘90, waar onder meer in Dubrovnik doelbewust erfgoed werd vernietigd – wat uiteindelijk leidde tot een aanklacht bij het Joegoslavië-tribunaal. We zagen het in Afghanistan, waar de Taliban in 2001 de eeuwenoude Boeddha’s in de Bamiyanvallei opbliezen. En we zagen het in Syrië, waar IS in Palmyra de tempel van Bel met de grond gelijk maakte, en ook Assyrische monumenten in Nineveh en Nimrud compleet verwoestte.

‘Geen wonder dat radicaal-rechtse, ultranationalistische of conservatieve krachten de culturele sector willen controleren’

Maar nog vaker gebeurt de aanval op cultuur niet met bommen en granaten, maar met veel geniepiger wapentuig: beleid. Meestal gaat dat niet in één keer, maar met piepkleine stapjes. Het in diskrediet brengen van kunstenaars en journalisten (‘linkse hobby’, ‘tuig van de richel’). Het veranderen van beleidsprioriteiten of wetgeving. Het afschaffen van diversiteitsbeleid, meer nadruk op folklore en traditie. Het steeds verder dichtdraaien van de subsidiekraan. Het inperken van vrije expressie. En, in het ergste geval, het benoemen van bondgenoten op belangrijke posities. Zo werden in Italië onder neo-fascist Meloni al verschillende sleutelfiguren vervangen, waaronder de directeur van de biënnale van Venetië, directeuren van verschillende musea en podia en een aantal journalisten bij publieke omroep RAI. Ook in Orbán’s Hongarije liggen cultuur en vrije pers al jaren onder vuur, net als in Turkije en Egypte. Volgens de meest recente World Press Freedom Index van Reporters Without Borders is er in driekwart van de onderzochte landen (138 in totaal) sprake van propaganda of desinformatie door de overheid.

‘Pas op: de cultuur kortwieken gaat sneller dan je denkt’, waarschuwde een Poolse collega. Ze vertelde dat ze na jaren afbraakbeleid onder de vorige rechts-nationalistische regering met moeite de cultuursector weer op volle kracht proberen te krijgen. Het veranderen van beleid, subsidiekaders en wetten door de vorige regering ging daarentegen verrassend snel. ‘Binnen een jaar of anderhalf hadden ze de sector afgebroken. En opbouwen gaat altijd een stuk langzamer dan slopen.’

Cultuur is identiteit, cultuur is verzet, cultuur is verbeeldingskracht. Geen wonder dus dat radicaal-rechtse, ultranationalistische of conservatieve krachten de culturele sector willen controleren. Niet voor niets voert de PVV al jaren een kruistocht tegen kunst, cultuur en vrije pers en niet voor niets maakt internationale culturele samenwerking deel uit van de ongekende bezuinigingsronde die minister Klever onlangs aankondigde op het ontwikkelingsbudget. Hetzelfde zien we in Amerika gebeuren, waar Trump met veel tamtam het voorzitterschap van het John F Kennedy Center overnam. ‘Geen dragshows meer, of andere anti-Amerikaanse propaganda’, schreef hij op Truth Social.

‘En toch blijven we werken’, zei een Oekraïense museumdirecteur die ik ontmoette tijdens een bezoekersprogramma. De collectie lag inmiddels veilig ingepakt in de kelder, en dat was maar goed ook, want de Russische bombardementen bleven doorgaan. Maar nog steeds organiseerden ze activiteiten voor kinderen, bewoners en studenten. ‘Dit is wie we zijn. Dat kunnen ze ons niet afnemen.’

Laat deze veerkracht ons tot voorbeeld zijn. En laten we waakzaam blijven. Cultuur verdient het om beschermd te worden, juist nu. Want cultuur is wat ons herinnert dat we mensen zijn.