De Nederlandse politiek werd het afgelopen decennium gedomineerd door de onoverwinnelijke Mark Rutte, die sinds 2010 vanuit het Torentje de B.V. Nederland bestiert. Hij gaat de geschiedenis in als een premier die Nederland als een onderneming regeert: geen grote visies, maar concrete handelingen.

Dat deed Rutte door eerst de overheidsfinanciën op orde te krijgen en door grote maatschappelijke akkoorden sluiten. Om dit te realiseren wist Rutte verschillende partners te verleiden tot samenwerking – van GroenLinks tot de PVV. En telkens weer wist Rutte samen met zijn VVD bijna ongestraft te blijven, terwijl zijn coalitiepartners door de kiezer werden afgestraft. We hoeven hierbij maar te denken aan de PvdA, die nu nog slechts negen zetels in de Tweede Kamer heeft.

Maar ondanks zijn successen en het feit dat Rutte nu als de beste politicus van het Binnenhof geldt, is het hem niet gelukt om ‘de boel bij elkaar’ te houden. Onder zijn premierschap is de polarisatie in politiek en maatschappij niet afgenomen. Sterker nog, de minister-president heeft door zijn gedrag en retoriek actief bij gedragen aan het afnemende vertrouwen in de multiculturele samenleving.

Dit komt in de eerste plaats omdat Rutte bekend wilde staan als een premier zonder visie. ‘Geen vergezichten’ maar concrete handelingen. Maar in tijden dat Nederlandse jongeren ervoor kiezen om naar het kalifaat te gaan hebben we juist behoefte aan visie. Nederlandse jongeren sloten zich niet bij Daesh aan vanwege armoede, maar omdat ze op zoek waren naar een groter verhaal. Een verhaal dat hun premier niet kon geven.

Je kunt een samenleving niet alleen aan de hand van meetbare cijfers regeren, je moet ook een verhaal vertellen – zodat mensen zich onderdeel voelen van die samenleving. Maar Mark Rutte koos ervoor om weg te kijken. Hij vond dat het beter was dat die Nederlandse jongeren in het kalifaat zouden sneuvelen. En nu wil hij Syriëgangers, waaronder ook vrouwen en kinderen, niet terughalen.

Volgens Rutte is visie als een olifant die het zicht belemmert. Maar Rutte koos ervoor om zijn ogen te sluiten, zodat hij de olifant in de kamer niet hoefde te zien.

Je kunt een samenleving niet alleen aan de hand van meetbare cijfers regeren

Er waren meer momenten waarop Rutte het liet afweten als politiek leider. Denk aan het moment dat diverse burgers aan eigenrichting deden (de ‘blokkeerfriezen’, de aanval op de Kick Out Zwarte Piet-bijeenkomst in Den Haag, de tractorintimidatie van het boerenprotest). En denk ook aan al die onderzoeken die aanwezen dat biculturele Nederlanders op de woning- en arbeidsmarkt gediscrimineerd worden. Maar telkens koos onze premier ervoor om zijn ogen te sluiten.

In sommige gevallen droeg de premier juist actief aan de polarisatie. Denk maar aan zijn ‘pleur op’-opmerking aan het adres van in Nederland geboren Turkse jongeren, die een NOS-journalist belaagden terwijl ze met een Turkse vlag de semi-autoritaire leider van Turkije steunden. Of denk aan die keer dat de premier een brief aan alle Nederlanders schreef, maar daarin expliciet aangaf dat Nederlanders met een migratieachtergrond beter naar hun land van afkomst kunnen teruggaan als ze telkens weer kritiek op Nederland hebben.

Een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (CSP) laat zien dat acht op de tien Nederlandse autochtonen vindt dat mensen met een migratieachtergrond Nederlandse normen en waarden zouden moeten overnemen. 56 procent van de autochtone Nederlanders vindt daarnaast dat Nederlanders met een migratieachtergrond hun culturen en gebruiken los moeten laten. Nederlanders met een migratieachtergrond vinden juist dat zij geïntegreerd zijn, maar dat ‘die ander’ weinig beweging maakt. Integratie is geen eenrichtingsverkeer.

Emily Miltenburg, auteur van het SCP-rapport, verklaarde tegen NRC dat zowel autochtonen als biculturele Nederlanders ‘de bal telkens bij de ander neerleggen’. Daardoor ‘krijg je een soort impasse’. Volgens haar is er meer contact en openheid nodig, zowel van de kant van autochtonen als van biculturele Nederlanders. Precies wat onze geniale premier de afgelopen jaren niet heeft gefaciliteerd: meer contact en openheid.

Toch is het nog niet te laat – laten we van Rutte en zijn opvolgers eisen dat ze in dit nieuwe decennium precies aangeven hoe zij polarisatie en onderling wantrouwen zullen bestrijden. Onze samenleving is geen onderneming maar een gemeenschap van mensen, mensen die smachten naar een verbindend verhaal.