De met de Booker Prize bekroonde dystopische roman Prophet Song van Paul Lynch, laat zien hoe gemakkelijk een democratie kan transformeren in een fascistoïde gewelddadige staat. Het boek vertelt over een land waar heersers dankzij een ongrijpbare bureaucratie mensen uitsluiten, om ze daarna op een gruwelijke manier om te brengen. Lynch zet het heel geloofwaardig neer.

Juist omdat veel van die mechanismen nu zo herkenbaar en actueel zijn. Door de opkomst en dreiging van extreemrechts bijvoorbeeld in Duitsland, Italië, waar de fascistengroet weer trots herhaald wordt door mannen strak in het gelid. Of kijk naar onze eigen Wilders, die liever gisteren de hele rechtsstaat door de wc had gespoeld en vervangen door een puur wit uitgevallen clubje leiders dat onwelgevalligen hun vrijheid ontneemt.

‘Wat door de profeten wordt gezongen is slechts hetzelfde lied dat door de tijd heen wordt gezongen, de komst van het zwaard, de wereld verslonden door vuur, de zon ondergegaan in de aarde op de middag en het woord in duisternis geworpen´, schrijft Lynch. Het gewelddadig elimineren van andere mensen is van alle tijden, is zijn sombere conclusie. En zal altijd doorgaan, zij het in verschillende vormen.

Heel Holland ruziet nu over welke vormen dat zijn. Dezer dagen zouden we stil moeten staan bij de bezetting van de nazi’s, de slachtoffers van de Holocaust en de mensen die de moed en moraal hadden om hiertegen in het verzet te gaan. Maar de clubjes pros en cons hebben zich ingegraven. Stil is niemand meer.

Door het enorme gekrakeel dat is ontstaan over de Dodenherdenking, waarin geen verwijzing naar het leed in Gaza mag worden geuit, is het onmogelijk geworden dat je twee minuten stilte in acht neemt en een toespraak hoort met kritiek op Israël. Dat je tegelijkertijd Joden die slachtoffer waren herdenkt en eert en Israël in de beklaagdenbank van het Internationaal Gerechtshof wil hebben. Dat je en stil wil staan bij de genocide toen en de mogelijke nu.

De clubjes pros en cons hebben zich ingegraven

Maar de driehoek van Amsterdam en het Comité 4 en 5 mei kozen voor repressie van de discussie over Gaza, in plaats van voor debat. Bij Nieuwsuur werd burgemeester Femke Halsema gevraagd of zij in haar speech op 4 mei Gaza zou noemen. ‘Nee, want het gaat om ons land, onze doden, onze oorlog in het verleden’, antwoordde ze beslist. Waarop Mariëlle Tweebeeke zei: ‘Maar twee jaar geleden noemde u wel Oekraïne.’ Halsema: ‘Dat weet ik niet meer’.

Dat Nederlandse bestuurders inmiddels open zijn over hun handicap van geheugenverlies wisten we al. Maar waarom zouden de vele slachtoffers uit Gaza niet herdacht mogen worden en Oekraïners wel? Is de ene soort meer waard dan de ander?

Mensen die de herdenking willen bijwonen moeten zich voor het eerst sinds 1987 aanmelden, het aantal belangstellenden is beperkt, controle staat op scherp. Terwijl de stem van het verdriet en de woede over de vele Palestijnse burgerslachtoffers luider is gaan klinken moet deze nu worden gesmoord. Zeker niet serieus genomen. They do not practice what they preach. Op de site van het Comité lezen we dat een van de doelen educatie is en studenten ‘met elkaar in gesprek laten gaan over vrijheid en onvrijheid’. Liever mijdt het zelf de dialoog.

De herdenking van de Holocaust is nooit een statisch evenement geweest, maar altijd in ontwikkeling, zegt voormalig NIOD-directeur en emeritus hoogleraar Frank van Vree. De herdenking is in de loop der jaren uitgebreid van verzetslieden en Joden, naar Sinti, Roma, slachtoffers van vredesmissies, de Korea-oorlog, het kolonialisme in Indonesië en nu ook van de slavernij. Gaza had daar best bij gekund. Temeer daar Nederland zelf deelneemt aan de oorlog, door wapens te sturen naar Israël waarmee Palestijnse slachtoffers worden gemaakt.

Nederland is niet meer het land van 1987, toen de eerste Nationale Dodenherdenking plaatsvond. Het is een land met een gemengde bevolking, door globalisering, door de komst van immigranten. Er zijn nu vele nieuwe Nederlanders die zich verwant voelen met volkeren in het Midden-Oosten. En internet houdt niet op bij de grens.

Sorry, ‘onze’ herdenking? Van ons land? Van wie is die dus nu? Die herdenking is van alle Nederlanders: ja, inmiddels ook van de Nederlandse Surinamers, de Nederlandse Indonesiërs, Nederlandse Hindoestanen, Nederlandse Turken, Nederlandse Marokkanen en Nederlandse Palestijnen. En zij mogen ook meepraten over wie herdacht moet worden.

Nee, we moeten nooit vergeten dat de Holocaust de grootste industriële genocide was. En van die fundamentele schending van mensenrechten moeten we leren. Maar dat gaat niet lukken als de bestuurders met twee maten meten waar het een bevriende natie aangaat, om vervolgens krampachtig protesten in de kiem te willen smoren. De wij-zij-cultuur die de organisatoren creëren, Halsema met haar ‘onze’ voorop, zorgt zelf voor de kakofonie bij de herdenking.