Moet het onderwijs kinderen voorbereiden op een idealistische droomwereld, die er binnen elke religieuze of etnische bubbel weer anders uitziet, of op de vanuit dit perspectief misschien barre werkelijkheid?

Nadat al eerst vanuit de Angelsaksische wereld aan de universiteiten het idee van ‘safe spaces’ is overgewaaid, opdat studenten vooral niet meer geconfronteerd worden met nare teksten, blijken uitgevers volgens onderzoek door NRC ook bij het vervaardigen van lesmateriaal voor scholen aan zelfcensuur te doen. Dit, teneinde de tere kinderziel te sparen – of beter gezegd: vooral de tere ziel van de ouders van dat vermeend tere kroost.

De op religieus zelfisolement gebaseerde identitaire Apartheidstraditie, die bij ons Verzuiling heet, komt hier samen met de commerciële drijfveren van de uitgeverij. Met neoliberalisme zijn die namelijk in elke sector van de samenleving dominant geworden. Dominee en koopman blijken een onzalige verbinding te zijn aangegaan, omdat de koopman, niet geplaagd door enige inhoudelijke opvatting die winstmaximalisatie in de weg zou kunnen staan, vooral op een zo groot mogelijke afzet onder dominees uit blijkt te zijn.

Kort en goed: dat leidt er nu dus toe dat auteurs en illustratoren van schoolboeken gedwongen worden om aan zelfcensuur te doen: dino’s en homo’s, spaarvarkens en korte rokjes, spoken, draken en heksen, ja zelfs mannelijke piraten en vrouwelijke predikanten (ook langgerokte) blijken taboe. Bikini’s aan de waslijn: o foei! En kermis en carnaval zijn eveneens zaken die niet in hun teksten voor mogen komen. Kortom: zo’n beetje het halve Nederlandse woordenboek blijkt op de index te staan.

De naar aanleiding van recent NRC-onderzoek ontstane rel kent een drietal verschillende aspecten, die in de discussie door elkaar lopen.

Het eerste aspect betreft het feit dat, om een zo groot mogelijke markt te kunnen bedienen, ook aan het lesmateriaal van openbare scholen de sektarische normen van streng-religieuzen worden opgelegd. Zonder dat ze dat ook te horen kregen, en zij dus de onvrijwillige kuising beseften.

Terwijl het juist tot de kern van openbaar onderwijs behoort om de jeugd over de hele breedte met culturele fenomenen bekend te maken, waarover kinderen thuis niets vernemen omdat dat niet in het straatje van de ouders past. Ook kinderen in het protestantse Zeeland dienen te weten wat carnaval is, ook die in het katholieke Limburg wat ramadan is. En ook lijkt het mij wenselijk dat elk kind verneemt wie Zwarte Piet of Willem Alexander is – los van hoe je vervolgens over beiden denkt.

Sterker: dat is een hoofdtaak van het onderwijs – om kinderen voor te bereiden op een wereld waarin niet iedereen precies hetzelfde als de eigen ouders doet en vindt. Dus ook op de hoogte stellen van zaken die die ouders hartgrondig afkeuren. Iets afkeuren is namelijk niet voldoende om het vanzelf te laten verdwijnen. Die bredere culturele bagage is nodig om later als volwassene in de wereld te kunnen functioneren.

De kern van openbaar onderwijs is juist om kinderen met culturele fenomenen bekend te maken waarover ze thuis niets vernemen

Het tweede aspect betreft het door elkaar lopen van kennis en moraal, van objectieve waarheid en subjectieve waarden. In de taboesfeer van thema’s die veel leraren bij voorbaat mijden om geen gedoe met ouders of leerlingen te krijgen, liggen niet alleen de Holocaust en het Midden-Oosten, maar dus ook evolutieleer en seksuele voorlichting.

Het is niet toevallig dat het schriftelijk eindexamen voor de vakken geschiedenis en biologie zo problematisch is. Daarvoor geldt echter heel simpel dat aan alle scholen, ook de religieuze, de basale wetenschappelijke feiten onderricht moeten worden om de wereld te kunnen begrijpen, zowel op natuurkundig als op historisch gebied.

Zoals Ronald Plasterk elf jaar geleden als minister van Onderwijs aan Staphorst liet weten, toen de gemeenteraad in een overheidsrapport ook de Bijbelse visie op de ouderdom van de Aarde terug wilde zien: ‘De Aarde is vijf miljard jaar oud. En dat is helaas niet onderhandelbaar.’

Wat onvermijdelijk wel altijd voorwerp van moeizaam onderhandelen zal blijven, is het derde aspect: dat van die subjectieve waarden. Morele oordelen over Goed en Kwaad zijn voortdurend aan verandering onderhevig – ook al verkondigen religieuze fundamentalisten, van welke godsdienst ook, dat die in den beginne voor altijd zijn vastgelegd.