Wij kunnen het jaar afsluiten door te reflecteren op sappige en hoopvolle verhalen van het afgelopen jaar. Over de voetbalclub Wild Boars bijvoorbeeld, de twaalf Thaise tieners die deze zomer uit een grot werden gered. We kunnen het ook hebben over de historische ontmoeting tussen de Amerikaanse en de Noord-Koreaanse president, begin dit jaar. Of die tussen hun Ethiopische en Eritrese ambtgenoten. Maar wie, zoals ik, onrecht van heel dichtbij ziet, laat zich niet verleiden tot goedkope en sappige verhalen om het jaar mee te eindigen.

Tijdens kerstavond liep ik langs Termini, het grootste station van Rome, waar ik tientallen migranten buiten zag slapen. Een paar jaar daarvoor hadden zij hoopvol hun thuis op het Afrikaanse continent verlaten. Ze namen een gevaarlijke tocht, langs de Sahara, Libië en de Middellandse Zee, op gammele bootjes. Op zoek naar de Europese droom.

Ze hebben überhaupt geluk dat ze Italië hebben bereikt. Tussen januari en juli van dit jaar is één persoon overleden of vermist voor iedere achttien mensen die via de Middellandse Zee een poging waagden om het Europese vasteland te bereiken. In dezelfde periode van 2017 was het één op de tweeënveertig personen die het niet redde. Deze cijfers werden eerder dit jaar in een rapport van de UNHCR gepresenteerd. Daarin noemt de VN-vluchtelingenorganisatie het Middellandse Zeegebied ‘één van ‘s werelds meest dodelijke oversteekplaatsen over zee’. Het hoge aantal doden is opmerkelijk als je bedenkt dat sinds oktober 2015 het aantal migranten en vluchtelingen naar de EU met maar liefst vijfennegentig procent is gedaald.

Tijdens Winternachten, het internationale literatuurfestival dat eerder dit jaar in Den Haag plaatsvond, zei de Pakistaanse schrijver Mohsin Hamid dat ‘wat Europa ook doet, het zal mensen niet tegenhouden om op haar muren te klimmen’. De ongelijkheid is te groot. De EU zal eerlijker moeten verdelen of die mensen doodschieten, zei de auteur van Exit West. De Europese Unie schiet niet op mensen aan haar zuidgrenzen, maar zij gebruikt andere soft methodes om ervoor te zorgen dat deze mensen Europa niet bereiken of aan de grens creperen.

Een paar dagen voorafgaand aan kerst hebben Italië en Malta een reddingsschip van de Spaanse ngo Open Arms de toegang tot haar grond geweigerd. Daar zaten meer dan driehonderd migranten en vluchtelingen die op de Middellandse Zee werden gered. Uiteindelijk was het schip welkom in Spanje. Wanneer we ergens lezen ‘Reddingsschip met honderden migranten en vluchtelingen niet welkom in Europa’, zijn we niet meer verbaasd. Want het is anno 2018 normaal geworden om mensen die een gevaarlijke route hebben genomen om Europa te bereiken, de toegang te ontzeggen. Misschien herinnert u zich het schip Aquarius, eerder deze zomer. Meer dan zeshonderd migranten en vluchtelingen zaten daarop. Ze waren nergens welkom, totdat Spanje ze weer welkom heette.

De ngo’s Artsen zonder Grenzen en SOS Méditerranée hebben eerder deze maand bekendgemaakt dat het schip Aquarius niet meer zal worden ingezet voor reddingsacties in de Middellandse Zee. ‘De Italiaanse regering, gesteund door andere Europese landen, heeft onze hulp als onwettelijk bestempeld, verdacht gemaakt en geblokkeerd door de registratie van het schip in te trekken. Daardoor kan de Aquarius niet uitvaren’, aldus de twee ngo’s.

De Europese Unie en Italië schieten niet op migranten en vluchtelingen. Maar ze bemoeilijken het werk van ngo’s die uit humanitaire gronden vluchtelingen en migranten redden. Bovendien maken de EU en de Italiaanse overheid afspraken met Libië om migranten op zee te onderscheppen. De migranten worden in detentiecentra gevangengehouden, onder onmenselijke omstandigheden. En migranten die het geluk hebben dat ze ondanks deze tegenslagen Italië en Europa bereiken, kunnen op straat eindigen. Alleen buiten slapen op kerstavond. Dat doet pijn.