De kiezer heeft gesproken en er is precies gebeurd wat velen hadden verwacht: er valt nauwelijks een normale coalitie te bouwen. Niemand weet hoelang de formatie gaat duren, maar het lijkt wensdenken dat er met kerst een nieuwe regering zit. Er is nu al gebakkelei wie het initiatief mag nemen: als Geert Wilders toch een paar stemmen meer heeft dan D66, wil hij het initiatief, terwijl iedereen weet dat er sowieso geen coalitie met de PVV komt. Ondertussen zijn we wel weer een paar weken verder.

Als we de PVV als coalitiepartij meteen wegstrepen zijn er minstens vier partijen nodig voor een meerderheid: D66, CDA, VVD en GroenLinks-PvdA. Dat wil Dilan Yesilgöz niet en ze heeft groot gelijk, want dan is de PVV de enige grote oppositiepartij. Zo’n brede coalitie is prijsschieten voor Wilders. Wat dan? Ik formeer even voor u verder.

Rechts of links?

Als de PVV niet in de regering komt, dan wel D66 en daar komt het CDA als winnaar vrijwel zeker bij. Dat zijn 44 zetels. We kunnen nu rechtsaf of linksaf. Eerst die laatste optie. Met GroenLinks-PvdA krijgt de coalitie 64 zetels en dus geen meerderheid, maar die kun je wel vinden in de bonte combinatie met ChristenUnie, Denk, Partij voor de Dieren en SP. Dat zijn 76 zetels. Grote vraag: zou iemand hier vertrouwen in hebben? Je kunt je bijna niet voorstellen dat Rob Jetten en Henri Bontenbal er warm van worden.

Je kunt prima een kabinet maken van D66, CDA en VVD, in feite een kabinet van winnaars

Over rechts dan. D66, CDA en VVD hebben samen 66 zetels, JA21 erbij is 75 stuks. Niet genoeg en ook niet erg aantrekkelijk: niemand weet of de partij van Joost Eerdmans echt stabiel is. Ook is het maar de vraag of D66 met deze PVV-achtige club in een coalitie wil. Bovendien mist er een zetel, maar je zou bijna denken dat er ergens wel een kleine partij te vinden is die wil toetreden of gedogen. Dan heb je een coalitie, al weet je nooit voor hoe lang. Voor je het weet zijn er weer nieuwe verkiezingen.

Minderheidskabinet

Zullen we het maar eens over een modernere variant hebben? Je kunt prima een kabinet maken van D66, CDA en VVD, in feite een kabinet van winnaars. Zij kunnen als minderheidskabinet functioneren. Als iedereen een klein beetje constructief in de wedstrijd zit, kan dit prima werken. Op klimaat kan men een meerderheid zoeken met GroenLinks-PvdA, net als bij stikstof, Europese kwesties, defensie en de steun aan Oekraïne. Op migratie kan men naar rechts kijken: men heeft dan de PVV niet eens nodig.

Dit kun je in een kwartier op een bierviltje uittekenen, maar het gaat maanden kosten om de onderhandelingen op zo’n constructie uit te laten komen. Twee redenen: veel partijen zitten helemaal niet constructief in de wedstrijd en minstens zo belangrijk: dit soort lossere samenwerkingen zijn besmet. In Den Haag is niemand vergeten dat Schoof een kabinet leidde waarbij er een lossere band tussen kabinet en Kamer moest komen en dat die ambitie ronduit is mislukt.

Maar dat het met Schoof niet kon, betekent niet dat het niet alsnog kan. Om het met D66 te zeggen: het kan wel. Het enige wat nodig is, is goede wil.