De spanningen bleven niet beperkt tot de straat. Nederlandse universiteiten werden slagvelden van een ander soort, toen pro-Palestijnse protesten zich verspreidden over campussen in Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Studenten richtten kampementen op en organiseerden sit-ins, waarbij zij universiteiten opriepen de banden met Israëlische instellingen te verbreken.

Hoewel deze demonstraties wereldwijde bezorgdheid weerspiegelden, onthulden ze ook diepe verdeeldheid binnen de Nederlandse academische gemeenschap over hoe universiteiten zouden moeten reageren op internationale conflicten.

De belangrijkste verschuiving vond misschien wel plaats in de Nederlandse politiek. De extreemrechtse Partij voor de Vrijheid, geleid door Geert Wilders, trad toe tot de regeringscoalitie, wat een dramatische verandering betekende in de manier waarop Nederland immigratie en integratie benadert. Wilders’ reactie op de rellen in Amsterdam — waarbij hij de daders ‘multicultureel uitschot’ noemde en deportatie eiste — betekende een scherpe afwijking van de traditionele Nederlandse aanpak van diversiteit.

‘Simpelweg doorgaan met het bestaande beleid is geen optie’

De opname van de PVV in de regering leidde onmiddellijk tot spanningen. Toen staatssecretaris van Financiën Nora Achahbar aftrad vanwege polariserende uitspraken, werd duidelijk hoe moeilijk het was geworden om politieke eenheid te bewaren bij het aanpakken van gevoelige maatschappelijke kwesties. Dit ging niet alleen over politieke meningsverschillen; het onthulde fundamentele conflicten over de Nederlandse identiteit en waarden.

Deze gebeurtenissen zijn belangrijk omdat ze laten zien hoe beslissingen uit het verleden over immigratie en integratie hedendaagse conflicten blijven beïnvloeden. De reputatie van Nederland op het gebied van tolerantie en succesvol multiculturalisme heeft onderliggende problemen gemaskeerd die niet langer genegeerd kunnen worden. Het geweld na de voetbalwedstrijd, de protesten op universiteiten en de politieke verschuivingen wijzen allemaal op dezelfde conclusie: de huidige aanpak werkt niet.

Vooruitkijkend staat Nederland voor moeilijke keuzes. Simpelweg doorgaan met het bestaande beleid is geen optie; de gebeurtenissen van 2024 hebben de tekortkomingen ervan pijnlijk duidelijk gemaakt. Maar de oplossing is niet zo eenvoudig als strengere maatregelen nemen of terugvallen op oude benaderingen. Het land moet nieuwe manieren vinden om sociale verdeeldheid aan te pakken en tegelijkertijd de rechten en waardigheid van alle inwoners te beschermen.

De uitdaging gaat verder dan beleidsveranderingen. Het vereist eerlijke gesprekken over hoe de Nederlandse samenleving omgaat met verschillen, haar verleden verwerkt en haar toekomst vormgeeft. De opkomst van extreemrechtse politiek, toenemend antisemitisme en onrust op de campus zijn allemaal signalen dat het huidige sociale contract moet worden herzien.

Dit gaat niet alleen over Nederland. Nu andere West-Europese landen worstelen met vergelijkbare problemen op het gebied van immigratie, integratie en sociale cohesie, biedt de Nederlandse ervaring belangrijke lessen. Het laat zien hoe goedbedoeld beleid soms juist de problemen kan versterken die het probeert op te lossen, en hoe historische trauma’s op onverwachte manieren weer de kop kunnen opsteken.

De weg vooruit vereist meer dan het beheersen van spanningen – het vraagt om het aanpakken van de onderliggende oorzaken. Dit betekent dat instellingen, van universiteiten tot overheidsorganen, kritisch moeten kijken naar hoe zij omgaan met diversiteit en conflicten. Het betekent het ter discussie stellen van aannames over integratie en multiculturalisme die te lang onaangeroerd zijn gebleven. Het belangrijkste is dat er nieuwe manieren moeten worden gevonden om sociale cohesie op te bouwen zonder uniformiteit te eisen.