Het CDA heeft een forse nederlaag geleden op 17 maart. Zeker als het resultaat wordt vergeleken met de ambitie van lijsttrekker Wopke Hoekstra: ‘de goede kant van de dertig zetels’.

Er komt nu ongetwijfeld opnieuw een evaluatiecommissie, die maandenlang gaat onderzoeken waar het fout ging. Eerder mochten Til Gardeniers (1994), Leon Frissen (2010) en Ton Rombouts (2012) zo’n evaluatiecommissie leiden. Uit al dit soort evaluatieonderzoeken blijkt dat de nederlaag van 2021 geen incident is. Het CDA heeft een structureel probleem met zijn inhoudelijke boodschap en partijcultuur.

De commissie-Gardeniers schreef in 1994 woorden die opnieuw van toepassing zijn: ‘Naast het gebrek aan eenheid binnen de partij wordt gewezen op het feit dat het CDA zich op afstand van de basis heeft geplaatst en zich als een wat zelfgenoegzame bestuurderspartij heeft opgesteld die ’het aan de macht zijn’ te gewoon is gaan vinden.’

De commissie-Frissen schreef in 2010: ‘Het CDA had zijn inhoud en profiel te lang verwaarloosd en was daarmee de verbinding met zijn kiezers, hun zorgen en hun perspectief voor de toekomst kwijtgeraakt.’ Woorden die nog steeds actueel zijn.

Twee jaren later kwam de commissie-Rombouts met aanbevelingen als: ‘Herstel van eenheid moet absolute voorrang hebben voor allen die onze partij ter harte gaat.’ En: ‘We moeten stoppen alleen met onszelf bezig te zijn.’

Ook de meest recente evaluatiecommissie, de commissie-Krijger, die de Statenverkiezingen en Europese verkiezingen van 2019 evalueerde, kwam tot een kritische conclusie. ‘Het ontbrak aan diepgang; aan een duidelijk, onderscheidend en toekomstgericht CDA-verhaal met concrete uitgewerkte plannen en ideeën.’

Als het CDA al dit soort conclusies en aanbevelingen de afgelopen jaren serieus had genomen, was het slechte verkiezingsresultaat van 2021 te voorkomen geweest.

Op verkiezingsavond mocht hoogleraar politicologie Tom van der Meer op NPO1 duiden wat voor kiezers de drie belangrijkste onderwerpen waren waarop ze hun keuze hebben gebaseerd. Dat waren: 1) gezondheidszorg, 2) normen en waarden en 3) leiderschap. Volgens Van der Meer heeft het CDA bij uitstek de kans om het tweede onderwerp, normen en waarden, te ‘claimen’ zoals Balkenende dat eerder met succes deed. Het CDA-campagneteam koos anders.

Vanuit de nietszeggende slogan ‘Nu doorpakken!’ kozen ze – tijdens de grootste crisis sinds de oorlog – voor sanering van de werkloosheidswet, voor harde bezuinigingen en voor sport – een thema waarop het CDA allesbehalve issue owner is. Daarnaast nam het CDA deze campagne stevig stelling op veiligheid en immigratie.

Het CDA voerde een stuntelende campagne met een rechts-conservatief verhaal, waarmee men een tweestrijd met de VVD wilde ontlokken. Teveel geluisterd naar politieke marketeers, te weinig het eigen morele kompas gevolgd. Een desastreuze campagnestrategie met alle gevolgen van dien.

En dat niet alleen. Het gebrek aan eenheid, waar Gardeniers (1994) en Rombouts (2010) al over schreven, is al maandenlang tekenend voor de koers van de christendemocraten. Het gevecht voor, tijdens en na afloop van de lijsttrekkersverkiezing voltrok zich voor het oog van de Nederlandse kiezer. Wat zij zagen was niet fraai. Kiezers houden niet van gedoe. Maar bij het CDA was gedoe in overmaat aanwezig.

Het CDA heeft een structureel probleem met zijn inhoudelijke boodschap en partijcultuur

Tot aan de verkiezingsdag toe, in de vorm van een gebrek aan wij-gevoel en synergie tussen Hoekstra en de populaire Pieter Omtzigt. Bovendien had Omtzigt juist kritiek op ‘de zelfgenoegzame bestuurderspartij’ waar Gardeniers over schreef, en op de algehele politieke cultuur in Nederland, daarbij gesteund door het rapport van de commissie-Van Dam naar de dramatische toeslagenaffaire. Het CDA-campagneteam deed hier niets mee. Omtzigt meldde zich kort voor de eindstreep ziek en beperkte zijn mediaoptredens tot promotie van zijn nieuwste boek.

Het CDA moet heel snel werk maken van het herstellen van de eenheid, maar zeker ook het hervinden van zijn inhoudelijke, christendemocratische visie op Nederland. Dat kan alleen met een authentiek verhaal vanuit het midden en vanuit zijn kernwaarden, zoals solidariteit met mensen in nood. Daarmee krijgt het thema ‘waarden en normen’ inhoudelijk lading.

Dat betekent echter ook keuzes maken. Kiezen voor barmhartigheid met vluchtelingen in nood op de Griekse eilanden, zoals in kamp Moria. Kiezen voor het stoppen met de bestuurlijke samenwerking met extreemrechtse partijen als de PVV en FvD in Noord-Brabant en Limburg. Kiezen voor waarden boven winst. En dan kan het CDA weer verder na deze nieuwe klap.