In de trein kom je weleens luidsprekende Amerikaanse toeristen tegen die denken dat ‘the locals’ hun taal niet verstaan. Alleen zijn zulke momenten bloedirritant, maar met Turks gezelschap kan je er heerlijk over roddelen. Terwijl de man de koelheid zelve was, maakte zijn partner zich erg druk. ‘I think it would be wise, since every minute counts, that we already stand up and go to the door, because all these people will move slowly.’ En dat de hele rit op repeat van Amsterdam Lelylaan naar Schiphol. De man gaf geen kik, maar ik kon zijn bloed zien koken bij elke ‘these people this’ en ‘this people that’.

‘These people can hear you!’ wou ik nog uitschreeuwen, maar goed, je wilt ook geen schande zijn voor moederlief die voor het eerst in tijden weer uit Amsterdam Nieuw-West komt. Ik ging met haar naar Rotterdam voor de nieuwe fototentoonstelling Je moest eens weten over de eerste generatie vrouwen uit Turkije van de fotograaf en beeldend kunstenaar Çigdem Yüksel. Extra bijzonder om daarheen te gaan met een vrouw uit Turkije, dus veel foto’s gemaakt en gedeeld op sociale media.

Het was overigens wel een heel karwei om met de trein te gaan. Even meereiskorting fixen is niet meer wat het is geweest. Je moet eerst de NS-app downloaden en dan een samenreiskorting appen naar de meereiziger. Die moet het dan weer betalen met Ideal en dan komt er een ticket naar je mail. Een retourtje naar Rotterdam is dan nog steeds 25 euro en zo’n uitje met eten en drinken al meteen 80 euro, voor twee personen.

Helemaal eens dus met Kamerlid Habtamu de Hoop (GroenLinks-PvdA), die zegt dat reizen eigenlijk alleen maar is weggelegd voor rijkere Nederlanders. We zouden vrij zijn in Nederland, maar beweeg van a naar b en kijk hoe ver je komt. Als je dan niet tot de conclusie komt dat rijke Nederlanders vrijer zijn in hun bewegingsvrijheid, eet ik mijn hoed op.

‘Ik las het leven van de vrouwen aan haar voor’

Voor het megawaardevolle werk van Yüksel over de eerste generatie vrouwen uit Turkije en dus onze geschiedenis, had ik het wel over. Het is prachtig geworden. Je kan gewoon zien hoeveel tijd en zorg de makers in deze expositie hebben gestoken. Het laat zien hoe Nederlanders, met en zonder migratieachtergrond, kunnen excelleren en boven zichzelf kunnen uitstijgen.

Samenwerken loont, dacht ik constant. Maar twee dingen maakten me wel verdrietig. Ten eerste dat deze verhalen over migranten niet meer zijn te horen in het politieke debat. Daar overheerst nu vooral het geluid van blank, verongelijkt Nederland. Mensen die ‘buitenlanders’, ‘allochtonen’ en moslims haten als de pest en die nietsontziende haat tot beleid willen sch(o)offeren. Je moet ‘eigen volk eerst’ niet mooier maken dan het is en ook niet goedpraten met de woningnood of het zorginfarct, die door de VVD zelf zijn gecreëerd

Is de fototentoonstelling Je moest eens weten dus een bubbel van progressieve Nederlanders die steeds meer gemarginaliseerd raken in een rechts-conservatief land dat extreemrechts goedpraat? Daar lijkt het wel op. Want het Nederlands Fotomuseum verdwijnt. Dit is de laatste expo die daar te zien is.

Een tweede punt van verdriet is dat mijn moeder bijna alles niet uit eerste hand heeft kunnen volgen, omdat ze de taal niet spreekt. De patriarchale en gegettoïseerde ellende die daar mede voor heeft gezorgd, speelt haar elke dag parten en maakt duidelijk hoeveel afstand er tussen ons is ontstaan. Op de terugreis konden we in een lege trein nu wel naast elkaar zitten en pakten we het boek van Yüksel erbij. Ik las het leven van de vrouwen aan haar voor, een leven dat zij ook heeft geleefd, maar waarvan ze de Nederlandse woorden helaas nooit echt heeft verstaan. Wij, de nieuwe generaties, verstaan de Nederlandse woorden wel. Ook als die niet recht in ons gezicht worden gezegd.